Tíminn - 05.03.1993, Blaðsíða 8

Föstudagur 5. mars 1993
Tíminn 5
Haglega
ort ljóð
Ivar Bjömsson frá Steöja:
Llljublóm,
útg. höf. Rvk. 1992
Höfundur þessarar bókar, ívar
Bjömsson, er íslenskufræðingur.
Hann var um árabil kennari, síðast
við Verslunarskólann, og lét þar af
störfum nýlega vegna aldurs.
Ég hygg að þeir sem þekkja höf-
undinn hafi ekki talið hann manna
líklegastan til að vera að daðra við
Ijóðagyðjuna í frístundum. En hér
sannast það sem oftar að fleiri fást
við að setja saman ljóð en þeir ein-
ir sem setja stefnuna ungir mark-
visst á þjóðskáldaheitið. Hér hefur
ívar sent frá sér ljóðabók þar sem
margt kemur á óvart fyrir þá sem
þó hafa talið sig vera manninum
kunnugir.
ívar yrkir hér að mestu í hefð-
bundnum stíl og leynir sér ekki að
hann kann vel að fara með gamla
góða ljóðformið með ljóðstöfum,
reglubundinni hrynjandi og rími.
Að þeim hlutum kann ég ekki að
finna hjá honum.
Aðeins hnaut ég um það að á
nokkrum stöðum yrkir hann undir
bragarhætti sem að formi til er sá
sami og er á fyrri tveimur erindun-
um á hefðbundinni sonnettu. Hins
vegar kom ég ekki auga á að hann
héldi þessu áffarn svo að úr yrðu
hreinar sonnettur. Mörg af kvæð-
unum hefðu þó sómt sér vel í því
formi og hefði verið áhugavert að
sjá hann spreyta sig á því.
Efni ljóðanna kemur einnig um
margt á óvart Hér er víða komið
við í allstórri bók; meðal annars
yrkir hann um margvísleg efni sem
tengjast íslenskri náttúru, landinu
og einstökum stöðum á því. Þá eru
hér gamankvæði, ástarkvæði og
einnig er áberandi að nálægð dauð-
ans er höfundi oft hugstæð.
Hér er að sjálfsögðu ekki rúm til
að gera einstökum kvæðum eða
bókinni f heild nein fullnægjandi
skil. Þó vil ég geta þess að á nokkr-
um stöðum verða kvæðin spak-
mælakennd og fer það vel. Eitt af
ástarkvæðunum í bókinni heitir
einfaldlega Astin og þar segir með-
al annars:
En ástin sýðurþann sára hlekk,
ersorgum og harmi veldur,
því sá, sem aldrei neinn
elskað fékk,
þarf engan að syrgja heldur.
KpOMkftKlCpMHiUli
Ivar Björnsson frá Steöja.
Hér er vel og smekklega komist að
orði og ekki efi á sannindum boð-
skaparins. í öðru Ijóði gegnir svip-
uðu en það nefnist einfaldlega
Stríð, fjallar um styrjaldir mann-
kyns, og í niðurlagi segir:
Og til að veitast völd i
andans heimi
verða menn að þreyta og vinna
stríð.
En sd er munur þess og hinna,
að það er
til þroska oggæfu öllum
heimsins lýð.
Og enn má nefna ljóð sem nefnist
Hugvekja á páskum, fjallar um
Jesú Krist og endar á þessu erindi:
Það sagan vottar,
að framtíðin fyrst þá virðir,
er fremstir að verðleikum stóðu,
-ogsvoerenn,
Síðustu dagar
gerska ævintýrisins
Arliady Vaksberg: The Sovlet Mafía.
Weidenfeld and Nicolson 1991.
Fjölmargar bækur hafa komið út
undanfarin misseri, bæði í Sam-
veldinu, Evrópu og Bandaríkjun-
um, um atburðarásina í fyrrverandi
alþýðulýðveldum og í Sovétríkjun-
um á þessari öld. Vaksberg skrifar
bók sína fyrir valdaránið í ágúst-
mánuði 1991. Hann hóf söfnun
heimilda um spillinguna innan sov-
étkerfisins á dögum Breshnevs. Rit
Vaksbergs er óhugnanleg lýsing á
gjörspilltu stjómarfari. Mútur og
mútuþægni var eitt af höfúðein-
kennunum á þeirri tíð og reyndar
áfram og áður. Menn urðu að nota
mútur til þess að skapa sér velvilja
valdaklíkunnar til þess að fá góð
embætti; mútan gilti einnig í skóla-
kerfinu og í lokin ofan í jörðina.
Þeir, sem sáu um sölu útfararklæða
á vegum ríkisvaldsins, heimtuðu
sitt, líkkistufyrirtækin og forstjórar
þeirra heimtuðu sitt og bfistjórinn
og grafaramir töldu aukagreiðslur
fyrir viðvikin sjálfsögð. Hann lýsir
umboðsstjóminni í fyrrum Sovét-
ríkjum, þar sem hreinir glæpamenn
sátu í hæstu embættum og rændu
beinlínis lýðveldin.
Dæmin, sem höfundur segir frá,
eru stórfurðuleg. Sem dæmi má
nefna að eitt sinn þegar aðalritarinn
Breshnev kom í heimsókn til eins
lýðveldanna, var höll reist til að hýsa
hann sómasamlega; við komuna
vom honum færðar stórgjafir. Dag-
inn eftir komuna var honum boðið
að draga fyrir fisk í fljóti í nágrenn-
inu. Aðalritari kastaði og sjá, stærð-
ar fiskur beit þegar á agnið og gekk
svo í ein fjögur, fimm skipti. Köfur-
um hafði nefnilega verið fyrirskipað
að kafa í fljótið með nokkra fiska í
búri og síðan krækti kafarinn ein-
um fiski eftir annan á öngul aðalrit-
ara. Fengsæld aðalritara þótti ein-
stök. Einhvem næstu daga var farið
í veiðiferð út í skógana. Veiðimaður-
inn og fylgdarliðið komu sér fyrir og
biðu bráðarinnar, og hún lét ekki á
sér standa: elgsdýr tóku að skokka
fyrir framan byssukjaftana. Þessar
hálftömdu skepnur urðu því auð-
veld bráð og þegar aðalritarinn hélt
áleiðis til Moskvu eftir vel heppnað-
ar veiðiferðir, gjafir og höfðinglegar
móttökur og velvild, var hann enn
hliðhollari gestgjafa sínum en
nokkm sinni fyrr. Höfundurinn lýs-
ir einnig viðbrögðum sama um-
boðsstjóra við gagnrýni, þá lukust
upp pyntingaklefamir og síðan af-
tökur.
Eftir ágúst ‘91 hvarf gullforði Sov-
étríkjanna og margvísleg önnur
verðmæti. Þegar stjóm Jeltsíns lét
innsigla aðalstöðvar fyrrum mið-
stjómar, framdi efnahagsráðunaut-
ur sovéska kommúnistaflokksins
sjálfsmorð með því að kasta sér út
um glugga. Vaksberg lýsir valdabar-
áttu Gorbasjoffs og öllum þeim
undirmálum og klækjum sem hafð-
ir vom í frammi til þess að tryggja
sigur hans. Það leiðinlega kemur í
ljós að hann starfaði í anda forvera
sinna eftir embættistökuna og áður
en hann hvarf úr valdastóli kom
hann vænum fjárfúlgum til franska
kommúnistaflokksins af efhahags-
aðstoð þeirri sem Mitterrand hafði
veitt til Sovétríkjanna.
Síðan lýsir Vaksberg aðferðum
fyrmrn ríkisglæpamanna eftir hmn
og bann kommúnisíaflokksins. Þeir
stálu, mútuðu og rændu og hófu
ýmiskonar starfsemi á eigin vegum;
aðferðimar vom af sama toga og
mafi'ósanna á Sikiley. Auk þess vom
Vaksberg lýsir valdabaráttu Gorbasjoffs og öllum þeim undirmálum
og klækjum sem haföir voru I frammi til aö tryggja sigur hans.
og svo mun það verða,
að meðan heimurinn myrðir
þá myrðir hann alltaf
sína göfgustu menn.
Líka er þarna nokkuð skemmti-
lega spakmælakennt smáljóð sem
heitir Að standa undir regnbog-
anum:
Regnboginn oss
löngum heillað hefur
og honum varþað léð,
að sá á ósk,
sem undir honum stendur,
að öðlast hamingjuna með.
En því er ver,
að þetta hefur ekki,
svo það sé vitað, skeð.
Það stendur enginn
undir honum nema
frá öðrum mönnum séð.
Máski vilja einhverjir segja að
menn sem yrkja eins og hér er
gert séu gamaldags, standi eigin-
lega aftur í nítjándu öldinni og
séu úr takti við allt sem heitir nú-
tími í ljóðlist. En sannleikurinn
er sá að það eru svona bækur sem
vekja upp þá hugsun hvort ekki
fari að koma að því bráðum að
skáldin fari aftur að leggja svip-
aða rækt við ytri búning ljóða
sinna og hér var gert í ellefu ald-
ir. Það þýðir ekkert að reyna að
draga fjöður yfir það að frjálsa
forminu hefur það fylgt að hér er
nú síðustu ár og áratugi búið að
yrkja hreinustu ókjör af óhemju
lélegum ljóðum sem engum eru
til ánægju eða gagns.
Eysteinn Sigurðsson
Siglaugur Brynieifsson.
sjálfstæðar mafi'ur starfandi á dög-
um Breshnevs og ekki er annað vit-
að en þær dafni og blómgist
Þar sem dómsvald, framkvæmda-
vald og löggjafarvald er í höndum
sjálfstæðra aðila, þ.e. valdinu skipt
og er ekki á nokkum hátt tengt, má
heita að réttarríki sé við lýði. í Sov-
étríkjunum fyrrverandi var allt vald
í höndum flokksins og þeirra
manna sem réðu flokksapparatinu.
Sovétríkin voru því aldrei réttarríki,
ríkisglæpamenn fóm með völdin.
Umhverfiseyðing er nú mjög á döf-
inni og samkvæmt lýsingum Vaks-
bergs og fleiri rússneskra höfunda
var ástandið í þeim efnum hrika-
legra í Sovétríkjunum en nokkurs
staðar annars staðar í heiminum.
Sum svæði verða óbyggileg um ald-
ir sökum geislavirkni frá kjamorku-
tilraunum og kjamorkuvemm. fbú-
ar þessara svæða telja að þeir og af-
komendur þeirra séu þegar bráð
geislavirkninnar og næstu kynslóð-
ir verði afskræmdar, vanskapningar,
og öðlist þar með ekki mennska
mynd, hvorki líkamlega né andlega.
Thla hinna fordæmdu skiptir millj-
ónum.
Það væri full ástæða fyrir umhverf-
isvemdarsinna og friðarsinna að
minnast þessa næst þegar þeir fleyta
flotkertum á tjöminni í Reykjavík í
minningu fómarlambanna frá
Nagasaki og Hírósíma; þeir gætu
bætt Úralsvæðum Sovétríkjanna
fyrrverandi við.
Siglaugur Brynleifsson
FRIÐÞJÓFARNIR
islendingum hefur teklst vel að
halda friðinn í landi sínu frá
þvf fyrstu landnemarnir sögðu
sig úr logum við norsku skatt-
heimtuna. Að vlsu voru nokkr-
ar væringar með mönnum á
Sturlungaöld og einstaka
kappi er þekktur fyrir að hafa
bitiö I skjaldarrendur eftir það
viö hátiðleg tækifæri. En þjóð-
inni tókst að skipta tvisvar um
trúarbrögó f íandinu ári þess
aÖ skaka vopnum. Þaö er vei
Skáldin hafa fundið þessa
djúpu friðsemd I þjóðarsálinni
og ort dýran kveðskap um
þjóö sem þekkir hvorki sverð
né blóð. Aörar þjóðir eru ekki
jafn lánsamarog hafa mátt
þola að erlendur her þramm-
aðl öldum saman yfír löndin
meö báli og brandi. íslending-
ar hafa aldrei upplifað þessar
hörmungar og eru þvl nánast
utangátta á málþingum um
stríð og frið.
Hér á iandi er gott fólk stöð-
ugt að koma saman til að efla
friðinn og oftast af hjartans
einlægni, en hóparnir verða
aldreí stórir. Þjóðin hafnar ekkí
með því friðnum heldur hitt.
Friðarvilji fólksins er svo ein-
lægur að það telur sig ekki
þurfa neinn sérstakan féiags
skap af þvi tilefni. Ekki frekar
en stofna þurfi samtök um að
draga sjálfan iífsandann.
Ekki er öll sagan sögð. Ti!
eru fámennir hópar fólks sem
slá eign sinni á hitt og þetta
og þar meó talinn friðinn. Sið-
an er friðurinn misnotaður til
að koma öðrum boðskap á
framfæri f þjóðféiaginu. Frægt
dæmi um friðartökufólk af
þessu tagi eru Samtðk her-
námsándstæðinga. Samtökin
unnu áratugum saman að þvf
að afvopna Vestmenn á sama
tíma og Austmenn hervæddu
sig I frlðl gráir fyrir járnum.
Svona er hægt að einangra
friðinn. Islenska þjóðin fann
strax að Samtökin voru ekki
sá hópur fólks sem hún trúði
til.aö efla frlðinn. Þó að Sam-
tökin þrömmuðu fótrök til
Keflavíkurflugvatlar í nafni
íriðar og annarra háleitari
markmiða. Landsmenn létu
því fólk þetta afskiptalaust á
miðri Reykjanesbraut meö
kröfuspjöldin og sneru sér að
brýnni verkefnum.
En skaðinn einn stóð eftir.
Samtökum hernámsandstæð-
inga tókst aö einangra hugtak-
ið friður með því að ganga til
Keflavfkur fyrir hönd Sovétrfkj-
anna f nafni friðar. Aðrir lands-
menn kærðu sig varia um að
koma saman í nafni friðar eftlr
það. Fólk óttaöíst að verða
spyrt saman við göngumenn
og aðra hópa sem fóru um
þjóöfélagið á fölskum forsend-
um. Svona samtök hafa þvf
unnið friðnum bæði ómæit tjón
og skaða.
Döpur saga hemámsand-
stæöinga er rifjuð upp f dag af
þvl fólkið á Balkanskaga þolir
nú mestu hörmungar. Verstu
hvatir mannskepnunnar hafa
losnað úr læðingi i þessu fyrir-
heitna landi Samtaka her-
námsandstæöinga. Margir
Islendingar vilja af einlægni
ieggja sitt af mörkum til hjálp-
ar Balkanþjóðum, þó að hljótl
fari og kröfuspjöld séu ekki á
loftt.
En örlögin eru kaldhæðin.
Þjóðir heims kalla ekki á Sam-
tök hernámsandstæðinga þeg-
ar hallar á friðinn I heiminum.
Þær kalla á sjálfan erkiljand-
ann, Atlantshafsbandalagiö.
Fleiri orða gerist ekki þörf um
fólkið sem stal friðnum.