Tíminn - 17.06.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Fimmtudagur 17. júnf 1993
Tíminn
RIÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Skrifstofun Lynghálsi 9.110 Reykjavlk Sfml: 686300.
Auglýslngasíml: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tfmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö I lausasölu kr. 110,-
Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Land, þjóð og
tunga
Snorri Hjartarson skáld tjáði mörgum öðrum skáld-
um betur tilfinningar sínar til fósturjarðarinnar í
hnitmiðuðu og knöppu formi. í einu af sínum þekkt-
ustu ljóðum segist hann sem barn hafa gefist landinu,
þjóðinni og tungunni og beri skylda til að verja heið-
ur þess og líf gegn trylltri öld.
í dag, 17. júní, er það áreiðanlega ofarlega í huga
þjóðhollra manna hvernig sé hægt að verja sjálfstæði
þjóðarinnar, landið og gæði þess og tunguna á öld
breytinganna. Sjaldan hefur þjóðin staðið frammi fyr-
ir svo afdrifaríkum spurningum um stöðu sína í um-
heiminum eins og um þessar mundir.
Á nær hálfri öld, en næsta ár eru 50 ár frá stofnun
lýðveldis, hefur mikið vatn runnið til sjávar. Stofnun
lýðveldis á íslandi í kjölfar fullveldis 1918 fyllti þjóð-
ina af bjartsýni og framkvæmdahug sem enst hefur
fram á þennan dag. Það væri illa farið ef breyttir og
óvissir tímar tækju frá þjóðinni bjartsýnina. Nær all-
an lýðveldistímann hefur friðurinn í heiminum hvílt
á spjótsoddum. Þetta hafði ekki áhrif á hug okkar ís-
lendinga til að byggja upp fyrir framtíðina. Hugurinn
var slíkur að kappið var stundum á seinni árum meira
en forsjáin.
Við íslendingar höfum tileinkað okkur tæknifram-
farir í ríkum mæli. Tæknin hefur tekið við af manns-
höndinni á ýmsum sviðum og afköstin eru slík að
stórhætta er á að gengið verði óhóflega á auðlindir og
jafnvægi náttúrunnar raskað svo ekki verði um bætt.
Nýting náttúruauðlinda verður að byggjast á rann- v
sóknum, þekkingu, virðingu fyrir umhverfinu og
greiðum samskiptum við aðrar þjóðir á sem flestum
sviðum, ef nokkur leið á að vera að komast af. í þessu
umhverfi reynir á þjóðlegar rætur og tunguna, sem
gerir okkur öðru fremur að þjóð meðal þjóða.
Við íslendingar eigum ekki það val að vera í einangr-
un. Tilvera okkar sem nútímaþjóðar byggir á sýn til
umheimsins og samskiptum við aðrar þjóðir á sem
flestum sviðum. Þjóðina kann að greina á um það
hvernig þeim samskiptum skuli vera háttað, en stað-
reyndin er samt þessi.
Þrátt fyrir þetta þarf ekki að örvænta um okkar þjóð-
legu rætur. Þær liggja djúpt í þjóðarsálinni og það er
hægt að hlúa að þeim með því að leggja enn meiri
rækt við menntun og menningu en gert hefur verið.
Vaxandi erlend samskipti auka þörfina fyrir þjóðfé-
lagsþegnana að finna sér skjól í uppruna sínum og
þjóðlegum sérkennum. Slíkt er jafn heilbrigt og of-
stækisfull þjóðernishyggja er óheilbrigð. Fordóma-
laus yfirsýn er nauðsynleg jafnhliða rækt við þjóð-
menninguna.
Tíminn á þá ósk til þjóðarinnar nú á þjóðhátíðardeg-
inum 17. júní að henni auðnist að verja gögn og gæði
landsins, standa vörð um þjóðleg verðmæti og menn-
ingu, ekki síst þjóðtunguna. Þetta verður ekki gert í
einangrun, heldur með samstarfi þjóða. Ungt fólk í
dag fær þetta hlutverk á næstu öld og um þess þátt
þarf ekkert að örvænta, þótt umhverfið sé annað en
áður var.
Lýðveldið ísland er 49 ára í dag svo
ekki er um að villast að æskuárin eru
aðbakiogánasstaári nærþaðform-
legum aldri hins miðaldra. Of snemrnt
er að spá í hvað gert veríkir tii að
minnast þeirra tímamóta, en ef að Jík-
um laetur verður fundið upp á ein-
hverri þjóðargiöf. Kannske stórbygg-
ingu sem ekki mun verða Iokiö við fyrr
en um raiðia næstu öid? Hver veit, eo
trúlega verður efht í einhvem „mónú-
mental" kross handa óbomum kyn-
slóðum að axla í viðbót við þá sem fyr-
íreru.
Fyrri gjafír
haía ferið handaskoium á einn eða
annan hátt og orðið henni mesta
glaðningnum sem vérlandar ferðum
sjálfum oss við fyðveldisstofeunina—
hjóöminjasafninu. Cjafaborðamir eru
nú heidur betur teknir að feyskna, því
húsið kvað vera orðið svo óþétt í rign-
ingum að þótt allir sáir, askar, kimur
og mysukeröld frá umliðnum öldum
væru sett undir lekabunumar nægðu
mál hvort ódýrara muni að byggja nýtt
fylgt þeim sprotum sem náðist að tésta
„vormönnum íslands" í skógræktarfé-
tögunum vera iítil gieði að vitja þeirra

haidið innan girðingar sem allra
lengstan tíma af árinu. Til þess að hafa
skepnumar til friðs má hengja áþær
verðlaunapeninga með reglulegu
millibili ogsjátílað hver ogefeinhrút-
anna verði sæmdur hefðaiheitinu
sem hafe verið að rella yfir að of mikl-
um óarðbærum peningum sé varið til
Svo eru það hinar góðu gjafir fitá þús-
und ára afraælinu 1974, Þjóðarbók-
hlaðan kúrir bóklaus vestur á Melum
og verðuráreiðanlega bóklaus enn um
sinn, því alltaf finnst eitthvað þariara
hana. En það má bókhlaðan eiga að
þessi galtómi vindasalur er þó sýnileg-
ur, þótt engin séu af honum notin. Hið
sama verður ekki sagt um land-
græðslugjöfina sem vér landar stung-
þarf að vanda til er næsta þjóðargjöf
verður valinog ferastrax að hyggja að
hvaða vanda muni brýnast að bregðast
við með myndarlegu átald. Allir ættu
að geta orðið sammála um að það er
fé í þágu umhverfis sem er í stórhættu.
Ef þetta skilar tilætíuðum árangri er
ríkari þjóðargjöf en nokkurt þjóð-
minjasafo og nokkur þjóðaibókhlaða.
hver óspilltur sproti í þjóðarlundinum
af taumlausum upprekstri vambmik- andi Iangiðrum, laka og jórturvömb-
illa hrúta Alþýðuflokksins á aimanna- um kratafjárins.
afrétt. GARRI
Stórt verður smátt
Úti í stóra kapitalistaheiminum
hafe menn ekki alveg misst sjónar á
mikilvægi minni fyrirtækja og
smárekstrar ýmiss konar. Við-
skiptafrelsi og markaðslögmálin
eiga ekki síður við um lítil fyrirtæki
í einkaeign en í einhvers konar
sameignarformi. Á tímum sam-
dráttar og atvinnuleysis er lögð enn
meiri áhersla á mikilvægi smærri
eininga í atvinnurekstri og er reynt
að ýta undir slíka þróun austan
hafs og vestan.
Á íslandi er einnig farinn að berast
endurómur af borgaralegum at-
vinnurekstur þar sem hið eiginlega
markaðsfrelsi og einkaframtak á að
fá að njóta sín. Er það afturhvarf frá
þeirri hugsanavillu að allt eigi að
vera stórt í sniðum og rosalega vél-
vætt. Ekki er þó þróunin komin
lengra en svo að haldin eru föndur-
námskeið fyrir konur í dreifðum
byggðum til að búa til sitthvað
smálegt fyrir túrista að kaupa.
Kleinubakstur og hýsing ferða-
manna eru og ágætir kostir til að
amla ofan af fyrir sér og sínum.
Óðagot
Á sama tíma og talað er fjálglega
um kosti smáatvinnurekstrar er
mikið Iagt upp úr hagræðingu og
samruna fyrirtækja, sem þýðir ekki
annað en að fyrirtækjum fækkar og
þau minni verða stærri og svo þyk-
ir mikil dyggð og spamaður að
segja upp starfsfólki til að byggja
fyrirtækin upp. Ekki vantar svo
óðagotið í postula tæknivæðingar-
innar sem ávallt ryðja fólki frá til að
rýma fyrir vélum hvað sem það
kostar. Það em ekki fá gjaldþrotin
sem rekja má til þeirrar áráttu. Nóg
um það að sinni.
Það hljómar dálítið ankannalega
þegar verið er að tala um eflingu
smáfyrirtækja nú á tíunda áratugn-
um. Um alllangt skeið hafa stjórn-
völd, lánastofnanir og fjármálavitið
bundist samtökum um að telja
sjálfum sér og öðmm trú um að
stórt sé hagkvæmt og arðvænlegt
en smátt lítið og leiðinlegt.
Það gleymist gjaman að ekki er
langt um liðið síðan atvinnulífið
byggðist að mestu á smáfyrirtækj-
um, sem hin stærri hafa síðan
gleypt eða þeim gert ómögulegt að
starfa.
Hver bóndi er sjálfstæður at-
vinnurekandi. Þegar tæknivæðing-
in var komin yfir æskilegt stig og
framieiðslan orðin of mikil varð að
grípa til framleiðslukvóta til vemd-
ar atvinnugreininni og fara búin
minnkandi hvort sem mönnum
líkar betur eða verr.
Einu sinni nutu handverksmenn
nokkurrar vemdar og komust
VIII oii liroitt
takkbærilega af. Svo var iðnlöggjöf-
inni að mestu kastað fyrir róða og
stór verktakafyrirtæki og innflytj-
endur tóku að miklu leyti við þeirri
þjónustu sem sjálfstætt starfandi
iðnaðarmenn veittu áður.
Nokkrar atvinnugreinar hafa
hreinlega horfið úr athafnalífinu
og aðrar veslast upp, svo sem hús-
gagnasmíði, svo þekkt dæmi sé tek-
ið.
Á sama tíma og löggjafinn ónýtir
starfsréttindi iðnaðarmanna er
hert á atvinnuréttindum langskóla-
fólks og má benda á kennara í því
sambandi.
Kollsteypur
í versluninni velta stórmarkaðim-
ir á hausinn hver af öðmm og
margir aftur og aftur. En trúin á
þessi risafyrirtæki er söm við sig og
alltaf er reynt enn á ný að láta þau
lafa á brauðfótunum og árangurinn
er hinn sami.
En auk þess að gera sjálfa sig fall-
ítt upp á milljarða em stórverslan-
imar búnar að eyðileggja afkomu
fjölda smákaupmanna og koll-
steypa öllum delluhugmyndunum
um einkaframtak og hagkvæmni
hins stóra og mikla.
Oft em það hinir sömu og gala
hvað hæst um ágæti einkafram-
taksins sem vinna því mestan
skaða. Stórathafnamenn sem ekki
þola samkeppni em ekki í rónni
fyrr en þeir em búnir að gleypa
smáfyrirtækin eða koma þeim fýrir
kattarnef með öðmm hætti. Pyrir-
tækjasamsteypur teygja arma sína
eins og kolkrabbi um athafnalífð og
ráðskast með það að vild.
Öflug fyrirtæki em fámennri þjóð
nauðsyn og varast ber að dreifa
kröftunum um of. En aldrei má
vanmeta framtak einstaklingsins,
sem hvergi nýtur sín betur en í
rekstri eigin fyrirtækis, og afkoman
fer eftir því hve hagkvæmur hann
er.
Hrikaleg ofljárfesting stórfyrir-
tækjanna og ótrúlegt ofmat stjóm-
enda þeirra á íbúatölu ísalands ætti
að færa heim sanninn um að það er
ekki hollt að hugsa of stórt At-
vinnuvegunum verður að lærast að
sníða sér stakk eftir vexti og viður-
kenna að þeir em heldur smávaxn-
ir fyrir alla þá yfirbyggingu og silki-
húfur sem þeim er gert að bera.