Tíminn - 07.01.1994, Qupperneq 4

4
Föstudagur 7. janúar 1994
ÍffMÉIW
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1917
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Póthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmiðja
Frjálsrar fjölmiölunar hf.
Mána&aráskrift 1400 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Velmegun og kreppa
Deilt er um hvort kreppuástand ríki í landinu
eba hvort hér sé aðeins um tímabundna efna-
hagslægð að ræða, sem heyra mun sögunni til
innan tíðar. Afstaðan til ástandsins mótast af
því hvernig það kemur við einstaklinga og
einstök fyrirtæki. Útlend skilgreining á
kreppu hljóðar eitthvað á þá leið, að ef ná-
granninn missir vinnuna er það samdráttur,
en verði maður sjálfur atvinnulaus er komin
kreppa.
Þeir, sem verst verða úti í þeim þrengingum
sem hrjá efnahagslífið, búa við kreppuástand.
Það eru þeir atvinnulausu og eigendur fyrir-
tækja, sem starfsgrundvelli er kippt undan, og
þeir sem búa við launakjör sem ekki duga til
lágmarksframfærslu.
Samdrátturinn mæðir á þeim, sem búa við
minnkandi tekjur vegna styttingar vinnutíma
og margs kyns hagræðingar í rekstri fyrirtækja
og stofnana. En niðurskurðurinn, bæði hjá
því opinbera og einkafyrirtækjum, beinist
nær einvörðungu að því að segja upp fólki og
spara vinnulaun. Minna ber á því að hátekju-
mennimir þurfi að gefa neitt eftir af sínum
tekjum og við þá er ekkert sparað.
Því er það að sumir búa við kreppu og eygja
ekki annað en örbirgð og volæði, á meðan
aðrir þola tiltölulega vægan samdrátt og enn
aðrir lifa í velmegun og berast á sem aldrei
fjnr og safna eignum og auði.
í landinu ríkir því bæði kreppa og velmegun
og ennfremur samdráttur sem hvergi sér fyrir
endann á. Einhver meðaltöl um neyslu og
ferðalög og að íslendingar séu sjöunda tekju-
hæsta þjóð í heimi segja harla lítið um eigin-
legt eftiahagsástand og afkomu einstaklinga
og heimila.
Það er sívaxandi fjölda atvinnuleysingja lítil
huggun, þótt þeir lendi ofarlega í meðaltali
um tekjur á mann meðal þjóða. Sömuleiðis
þeim, sem verða að sætta sig við skertar tekjur
og minnkandi lífsgæði. Meðaltalstölur af
þessu tagi, sem birtar voru fyrir nokkrum dög-
um, sýna helst hvað launin eru misjöfn og
hve mikið þeir bera úr býtum, sem mest geta
skammtað sjálfum sér.
Kreppan og velmegunin eru í sjálfu sér ekki
andstæður, miklu fremur lélegt siðgæði. Mis-
rétti í launum og á öðrum sviðum er meira en
fámenn þjóð í ríku landi fær þolað til lengdar.
Ef umtalsverður hluti fólks þarf að lifa á bón-
björgum eða jafnvel ástand, sem jaðrar við ör-
birgð, hvílir samfélagið á svo veikum stoðum
að ekki þarf miklar hremmingar til viðbótar
til að þær bresti.
Skuldug heimili þar sem fyrirvinnur búa við
þverrandi atvinnuöryggi og kvíðvænlega
framtíð, er sú kreppa sem alltof margir þurfa
að horfast í augu við. Engin meðaltöl eða aug-
ljós velmegun þeirra, sem mest bera úr být-
um, megna að þurrka kreppuna burt úr lífi
þeirra sem hana verða að þola.
Sama er hversu fjálglega forsætisráðherra og
menn hans tala um batnandi tíð og vitna til
meðaltala; svo lengi sem einhver íslendingur
býr við atvinnuleysi og bjargarskort, þá ríkir
kreppuástand í landinu.
Þegar Róm brennur
Að undanförnu hefur ekki liðið
sá dagur öðmvísi en að fisk-
vinnslufólk hafi hundmöum
saman bæst í raðir atvinnu-
iausra. Svangar konur ráfa um
stórmarkaðina meö komaböm
sín í leit að matvöm á tilboðs-
verði eða einhverju ætilegu,
sem lækkað hafi vegna matar-
skattsbreytingarinnar. Slíkur
vamingur er þó vandfundinn.
Eftir að viðræðuslit urðu milli
deiluaðila er ljóst aö verkfalls-
átökin eiga eftir aö magna til
mikilla muna andstæður þess
stéttaþjóðfélags sem ríkisstjóm
Davíðs Oddssonar hefur verið
að festa í sessi í landinu undan-
farin ár. Það er þó ekki við sjó-
menn eina að sakast, þó trúlega
hefðu þeir mátt íhuga og útfæra
kröfugerö sína eitthvað betur
áður en þeir stöðvuðu gangvirki
þjóðfélagsins. Hitt er þó alveg
ljóst að verkfallsaðgerðirnar nú
bæta gráu ofan á það svarta
ástand sem fyrir var í landinu.
Jafn ljóst er líka að óstuddir
munu deiluaðilar sjómanna-
deilunnar ekki greiða úr henni
og þetta hefur nú verið form-
lega viðurkennt eftir aö deiluað-
ilar leituðu eftir aðstoð hjá Dav-
íð Oddssyni og ríkisstjóm hans í
fyrrakvöld.
Vonbrigöi
En hafi menn átt von á skjót-
um viðbrögðum og styrkri
landsföðurlegri leiðsögn ráö-
herra, hljóta vonbrigðin að hafa
verið stór. Davíð Oddsson sagði
vissulega ekki nei þegar sjó-
menn báðu um forystu, leið-
sögn og hjálp við að leysa úr
deilunni. Hann sagði kannski,
kannski, kannski og lét sig síðan
hverfa af landi brott. Nú er Dav-
íð Oddsson, yfirstjómmálafor-
ingi íslensku ríkisstjórnarinnar,
sagður spóka sig á fundum í
Bmssel og leggur lagsmönnum
sínum í ríkisstjóminni þar með
línurnar um aö taka því nú ró-
lega á meðan Róm brennur.
Enda kemur á daginn að hinn
GARRI
höfuðforingi ríkisstjómarinnar í
sjávarútvegsmálum, Þorsteinn
Pálsson, hefur líka að mestu
haldið sig í Færeyjum eftir að
hann gaf einkavinum SR-mjöl-
ið. Það, að íslenski sjávarútvegs-
ráöherrann skuli leita til frænda
okkar Færeyinga á þessari ögur-
smnd í íslenskum sjávarútvegi,
kemur ekki á óvart þegar horft
er til hagstjórnar ríkisstjómar-
innar undanfarin ár.
Og þú líka, Össur...
Krataráðherramir virðast líka
hafa ákveðið að taka mark á
ábendingu verkstjóra síns og
sitja með hendur í skauti á með-
an bálköstur hagkerfisins
brennur. Þeir ýmist þegja
þunnu hljóði eða tala um allt
annað en efnahagsástandið.
Þannig er Jóhanna stikkfrí frá
efnahagsmálum, en situr sem
fastast í sjómanni við Valsklíku
Péturs Sveinbjamarsonar út af
Sólheimum í Grímsnesi. Guð-
mundur Ámi rúntar um í ráð-
herrabílnum sínum, en Össur
hrósar happi yfir því að nú sé
búið að friða þorskinn fyrir öll-
um nema einkavinum hans á
smábátum. Raunar virðist þessi
efnahagslega harmsaga eitthvað
fara í taugarnar á Össuri, því
hann hefur allt á homum sér
þessa dagana. Þetta sést best á
því að hann skrifar langa og
orðljóta skammagrein um Tím-
ann í æsifréttablaðið Pressuna í
gær. Allir, sem til þekkja, vita þó
að Össur er þarna að skamma
Albaníu, enda er svo stutt síöan
hann afklæddist bolsévíkabún-
ingnum aö hann kann þá list
enn að skamma pólitíska sam-
starfsmenn með því að skamma
einhverja aöra. En þó Össur
kunni að hafa snert af sam-
viskubiti út af skemmdarverka-
starfsemi stjómarinnar á þjóðfé-
laginu, virðist það ekki duga til,
því hvort tveggja er að sjálfum
finnst honum ráðherrastóllinn
notalegur og samstarfsmenri
hans hafa engan móral yfir því
sem þeir eru að gera.
Vonin eina virðist því bundin
þeim degi sem landsmenn bíða
eftir með óþreyju, að stjómin
fari einfaldlega frá.
Garri
„Þorpið fer með þér alla leið"
Þegar næði gefst um jól og ára-
mót er ég í skapi til þess að líta í
bók eba horfa á sjónvarp. Inn-
lend dagskrárgerö dregur mig að
tækinu, sem góð tilbreyting frá
því erlenda efni sem boðið er
upp á hversdags.
Einn af þeim þáttum, sem boð-
ið var upp á um jólin að þessu
sinni, var þáttur um skáldið Jón
úr Vör, sem bar nafnið „Stillt
vakir ljósið".
Hinn hljóöláti maöur
Fólkið á götunni var spurt,
hver þessi maður væri, og ég
verð að segja að það vakti at-
hygli mína að almenningur stóð
síbur en svo á gati um það. Mér
fannst þetta athyglisvert í ljósi
þess aö Jón úr Vör hefur ekki
hrópað á torgum, allra síst síð-
ustu árin, og hann hrópar held-
ur ekki hátt í ljóðum sínum.
Ljóð hans eru frekar í ætt við
ljósið, sem vakir stillt og rólegt.
Jón úr Vör var einn af þeim
sem em kenndir við formbylt-
inguna í ljóðagerð. Margir hafa
vafalaust átt erfitt með ab viður-
kenna prósaljóbin hans, sem er
meðal annars að finna í ljóða-
bókinni Maurildaskógi, sem ég
leitaði uppi í bókaskápnum
mínum eftir þáttirm í sjónvarp-
inu. Hins vegar er hann lýsandi
dæmi um að formið eitt gefur
ekki ljóði líf. Aðalatriðið er að
það hafi innihald. Þaö sker úr
um líf eöa dauða þess.
Bókmenntir þorpsins
Fólkið, sem var talað við á göt-
unni, nefndi margt ljóðabókina
Þorpið, þegar verk Jóns voru
nefnd. Það er aö vonum, því
þetta er hans þekktasta bók. Það
er ekki nýtt á íslandi ab sjávar-
þorp eigi sér stað í bókmennt-
um. Hins vegar er þab mín skob-
un að þetta sé sú ljóðabók, sem
með nærfærnustum hætti hefur
gert þessu verkefni skil. Mynd-
imar, sem em dregnar upp í
Á víbavangi
þessari bók af lífsbaráttunni hjá
fátæku fólki í íslensku sjávar-
þorpi, leita undra oft á hugann.
Þrátt fyrir að þetta séu lágværar
bókmenntir, þá þrengja þær sér
fram, standa Ijóslifandi fyrir
hugskotssjónum.
A5 hafa til hnífs og
skeiöar
Eitt eftirminnilegasta kvæði
bókarinnar hefst með þessum
orðum:
Manstu hin löngu mjólkurlausu
miðsvetrardœgur
útmánaðatrosið,
bútung sem afvatnast í skjólu
brunnhús
og bununnar einfalda söng,
báta í nausti.
í þessu kvæði, þar sem er að-
eins vitnað til upphafserindis-
ins, er lífsbaráttunni lýst í
knöppu formi, baráttunni við
náttúmöflin, þegar róið var á
smábámm til fiskjar og barátt-
unni viö allsleysið, þegar fólkið
þurfti ab „þreyja þorrann og gó-
una" í orðsins fyllstu merkingu.
Þær myndir, sem birtast í þess-
ari ljóbabók, höfða til manns
með þeim hætti að upp í hug-
ann kemur hvort ég hafi lifað
tímana tvenna. Það má auðvit-
að til sanns vegar færa. Sú mynd
í sveitum og sjávarþorpum, sem
var þegar ég og mínir jafnaldrar
slitu bamsskónum um miðja
öldina, var ólík því sem nú er.
Úrræðin em fleiri núna.
Tæknin gaf og
tæknin tók
Það er hins vegar langt í frá að
þab sé búið að leggja niður lífs-
baráttuna, þó að ólíkt sé sjávar-
þorpið í dag þeirri mynd sem
ljóbabókin Þorpið birtir. Tæknin
gaf okkur möguleikana og birt-
ist í gervi öflugra atvinnutækja.
Hins vegar hefur þetta sama fyr-
irbrigði svipt fjöldamarga at-
vinnu sinni um víða veröld, og
það hefst ekki vib að skapa
vinnandi höndum verkefni í
staðinn. Tækniframfarirnar gefa
því bæði og taka. Það er sú stað-
reynd sem blasir við í dag.
A5 vekja áhuga
Það er mjög af hinu góba ef
innlend dagskrárgerð í sjón-
varpi, sem er sterkur miðill, vek-
ur áhuga fyrir nánari kynnum af
því málefni sem um er fjallað.
Þessar línur em sprottnar af því
að þátmrinn um Jón úr Vör, sem
sýndur var á jólunum, vakti
áhuga minn á því að rifja upp
frekar kynni af þessum hljóðláta
manni, grafa upp ljóðabækum-
ar hans og glugga í þær. Ég vil
ljúka á því að vitna til síðasta
Ijóðsins í Þorpinu, sem ber nafn-
ið „Ég er svona stór". Þar segir:
Enginn slítur þau bönd,
sem hann er bundinn heimahög-
um sínum.
Móðir þín fylgir þér á götu,
er þú leggur afstað út í heiminn,
en þorpið fer með þér alla leið.
Mér finnst þetta orð að sönnu
og ég trúi ekki öðm en að sveita-
menn, sem em ab sýsla hér í
höfuöborginni í ýmsu, skilji
þennan kveðskap.
Jón Kristjánsson