Tíminn - 20.05.1994, Síða 6

6

Föstudagur 20. maí 1994
Norskur sérfrœbingur í umhverfisfrœbslu abstobar kennara vib
Norrcena skólasetrib vib gerb námsefnis:
Sjálfbær þróun er
lykilhugtakið
Umhverfisfræösla veröur
höfuöviöfangsefni barna
sem dvelja í nýju skóla-
búöunum á Hvalfjaröarströnd. í
þeim tilgangi er veriö aö vinna
nýtt íslenskt námsefni, sem tekur
miö af sögu og náttúru staöarins.
Lykilhugtakiö í náminu er sjálf-
bær þróun. íslenska námsefniö
tekur aö nokkru leyti miö af
norsku efni, sem hefur veriö
kennt viö skólabúöir í Noregi í
hátt í þrjátíu ár.
Anne Martinsen er kennari viö
skólabúöir í Halandsdalen, rétt
utan viö Bergen í Noregi, en þar
er umhverfisfræösla í hávegum
höfö. Anne kom hingaö til lands
um síöustu helgi og hefur aöstoö--
aö íslensku kennarana viö samn-
ingu nýja námsefnisins. í Bergen
eru skólabúöimar hluti af hinu
opinbera skólakerfi og hver bekk-
ur dvelur þar í viku, a.m.k. einu
sinni á sínum skólaferli. Anne
segir skólabúðimar í Halandsdal-
en vera eins konar umhverfis-
fræöslumiöstöð þar sem fléttaö sé
saman fræöslu um fortíö, nútíö
og framtíö. Sjálfbær þróun er lyk-
ilhugtak í kennslunni, en með
henni er átt við hvemig hægt sé
aö lifa meö náttúmnni og nýta
hana án þess aö skaða hana.
Hún segir mikilvægt að tengja
saman fortíö og framtíö, því
þannig sé hægt aö vekja fólk til
umhugsunar um hvemig viö ætl-
um aö lifa meö og vernda náttúr-
una í framtíðinni. „Stór hluti af
náminu er fræösla um samfélagiö
eins og þaö var hér áöur fyrr. Um
störf fólks og hvemig það hagaði
lífi sínu, fjölskyldumynstur, sam-
félagsgeröina og fleira. Við fjöll-
um líka um líf fólks og ástand
náttúmnnar í dag og samhengiö
þar á milli. Meirihluti kennslunn-
ar fer fram utandyra. Bömin læra
að bjarga sér í náttúranni, þaö er
eldaður matur utandyTa, farið í
gönguferöir og bátsferöir og á vet-
uma er fariö á skíði og í dorgveiði,
svo eitthvað sé nefnt. Kenningin
á bak viö fræðsluna er sú aö ef
fólk nýtur þess aö vera úti í nátt-
úmnni, þá fái þaö áhuga á aö
vemda hana. Börnin fræðast
einnig um mengunarvalda í nátt-
Skilabob kríunnar:
Sigurlín Sveinbjarnardóttir (t.h.) námsstjóri, einn af forsvarsmönnum Nor-
rœna skólasetursins, sést hér ásamt Anne Martinsen. Tímamynd cs
úmnni. Til dæmis um mengun
frá landbúnaði og verksmiöjum
og hvemig er hægt að lágmarka
hana."
Anne er sannfærö um gildi
skólabúöanna. Hún segist stund-
um hitta fullorðiö fólk úti á götu,
sem dvaldi í skólabúöunum sem
börn og segist enn muna allt sem
það læröi þar. „Kennarar, sem
hafa komiö meö bekki, vilja oftast
koma aftur. Þeir sjá aö á þessari
einu viku læra börnin álíka mikið
og þau læra kannski á mánuöi viö
heföbundna kennslu."
Anne Martinsen dvaldi í Nor-
ræna skólasetrinu á Hvalfjaröar-
strönd um síöustu helgi og kynnti
sér umhverfi og staðhætti. Henni
líst mjög vel á staöinn. „Þetta er
tilvalinn staöur fyrir skólabúöir,
því náttúran er svo fjölbreytileg.
Þama er mikil náttúmfegurð, fjöl-
breytilegt plöntu- og dýralíf, fjöll
og fjara sem býður upp á marga
skemmtilega möguleika."
Anne hefur trú á því að grann-
skólanemendur frá hinum Norö-
urlöndunum muni sækja í skóla-
búöimar ekki síst til að efla með
sér norræna sjálfsvitund og sam-
kennd. í nýju skólabúöunum er
ætlunin aö byggja starfið upp á
svipaðan hátt og gert er í Ha-
landsdalen, þótt nýtt íslenskt
námsefni veröi samið. ■
Hugtakið og nýaldarspekin
I. Orka er harla órætt hugtak og
ekki skýrt skilgreint eöa liðað í hugum
almennings. Orka getur haft merk-
ingu í skáldskap eða myndlíkingum,
en í tengslum við læknisfræöi, þráð-
laus samskipti, líffræði, eðlisfræði
o.s.frv. hefur hugtakið alveg ljósa
merkingu. Orka er sammerkt hæfi-
leika efnis eða hlutar til þess að fram-
kvæma vinnu, og er þá hugtakið
vinna skilgreint sem ferli er breytir
orkustöðu efnis eöa hlutar.
II. Orku í svona samhengi er skipt
í nokkra undirflokka (mismunandi
orkuform), s.s. raforku, varmaorku,
vélræna orku o.s.frv. Er yfirleitt unnt
að breyta orku á einu þessara forma í
orku á öðm formi. Öll er sú orka mæl-
anleg eða sýnileg meö einhverju
móti. í þessu efni er þýðingarlaust að
ræða um „orku" á óútskýranlegu
formi eða ómælanlega orku; t.d.
„sjónorku" sem sögð væri geta gert
manni kleift aö horfa í gegnum tré-
plötu, en væri samt sögö óskyld
geislavirkni og ómælanleg með
nokkm tæki. Auövitað er öllum frjálst
að halda slíku fram, en þá liggur líka
sönnunarbyrðin á viðkomandi og fyrr
en síðar þarfnast afgangur mannkyns
skýringa á fyrirbærinu.
III. Á þetta er minnst hér vegna
frjálslegrar notkunar ýmissa nýaldar-
sinna og annarra á orkuhugtakinu.
Yfirleitt snýst orkutalið um huga
(heilastarfsemi) manns eða jafnvel
hjartað, en stundum um steina og
orku frá jörðinni (eða himni). Talað er
um hugarorku, góða strauma frá
hjartanu, orkuflæði frá kvartskristöll-
um, hættulega orkustrauma frá jörð-
inni og orkustrauma frá vemm á öðr-
um hnöttum. í flestum tilvikum em
rafsvið, varmaorka eða rafsegulbylgj-
ur þekktar frá þessum fyrirbærum, en
nýaldarsinnar eiga oftast ekki við
slíkt. Mæla má líkamshita manns og
sýna svo misrauöleita „ám" með inn-
rauðri myndavél sem gerir varma-
geislunina sýnilega. Mæla eða mynda
má veikt rafsvið sem verður til í höfði
manna við heilastarfsemina; styrk-
leikabrigði eða geösveiflur geta þá
komið fram sem litbrigöi á filmu.
Kvartskristalla má nota til útvarps
með því m.a. að tengja þá við tölu-
verðan rafstraum og vitað er að veikt
segulsvið og veikt rafsvið veröur til í
jörðu. Öllu þessu hræra nýaldarmenn
saman, rangtúlka eða uppnefna, og
búa til dulfræði sem beinist til lækn-
inga, fjarsambands og þess háttar.
Orka í þeirra munni er oftast merk-
ingarlaus, ef rýnt er í hugtakið.
UM-
HVERFI
Ari Trausti
Gu&mundsson
jarðeðlisfræðingur
IV. Nú er það svo að vísindamenn
hafna ekki tilvist óþekktra fyrirbæra
eða enn óútskýrðra ferla eða tilvistar-
sviða. Þeir gera hins vegar þá kröfu ab
skýringar/lýsingar standist þekking-
arrýni sem fyrir er, brjóti ekki í bága
við gild náttúmlögmál (gerist það,
kalli stabreyndir fram ný lögmál) og
þeir hafna að hugsanleg tilvist ein-
hvers sé sönnun fyrir tilvistinni.
Læknisfræði og eðlisfræði geta oft
beinst að of þröngum sviðum og verk-
ab sem hemill á framfarir, en þab ligg-
íslenskar holufyllingar, m.a. bergkristall. í slíkum fyrirbœrum felst engin nýtileg orka án
hátœkni. Notkun orkuhugtaksins í nýaldarspeki er umdeild. (Ljósm. a.t.g.)
ur ekki í eöli fræðanna, heldur í þekk-
ingu og hugmyndafræöi þeirra sem
ibka fræðin. Eins er þab svo að hug-
lægir þættir eða náttúrulækningar
hafa fyrir löngu sannab mikilvægi sitt
í heilsufræði. Jafnvel fjarhrif manna í
milli em ekki afskrifuð í heimi vís-
inda. Hitt er svo alveg ljóst aö kuklið,
peningaplokkið og alrangar upplýs-
ingar um eðli og mátt hluta og fyrir-
bæra eiga að heyra sögunni til, mitt í
nútímanum.