Tíminn - 15.06.1994, Qupperneq 5

Mi&vikudagur 15. júní 1994
'iy V
5
Torfi Gubbrandsson:
Lýðveldishátíð 17. júní 1994,
helguð minningu Jóns Sigurðssonar
Meö hvaöa hætti hefði
Jón Sigurðsson helst
óskað sér að við minnt-
umst hálfrar aldar afmælis ís-
lenska lýbveldisins?
Reynum ab gera okkur það í
hugarlund. Hefði hann orðið
hrifinn af einhverri óvæntri
uppákomu eins og síldarsöltun
á Lögbergi eða þúsund lesta
frystitogara á Þingvallavatni?
Hefði hann kannski fallið í stafi
yfir slíku framtaki — aðgerðum,
sem sönnuðu að íslendingar
byggju yfir ótrúlegri tækni og
hugmyndaauögi og væru full-
færir um að leysa bæði möguleg
og ómöguleg verkefni með bros
á vör?
Eða þætti honum þetta sýndar-
mennska, sem bæði bæri vott
um smekkleysi og mistök í með-
ferö fjármuna? Svar Jóns liggur
ótvírætt fyrir á spjöldum sög-
unnar. Og það væri hægt aö
gera margt, sem væri ímynd
hans betur aö skapi og kostaði
þó minna í umstangi og pen-
ingum.
Þar ber fyrst að nefna verk, sem
lent hefur í undandrætti í 50 ár,
og það er að fjarlægja kórónuna
úr skjaldarmerki Islands á Al-
þingishúsinu og koma henni
fyrir á Þjóðminjasafninu þar
sem hún á heima. Þetta er ótrú-
lega þýðingarmikið atriði, því
að skjaldarmerkið á Alþingis-
húsinu er tákn um það stjórnar-
far sem hér er ríkjandi. Sam-
kvæmt merkinu er ísland kon-
ungsríki og gefur til kynna, að
við höfum ekki ennþá slitið
konungssambandinu við Dani.
Menn leiðrétta ekki kinnroða-
laust svona kórvillu fyrir út-
lendingum, því að um leið og
við gerum það, opinberum við
virðingarleysi okkar fyrir tákpi
lýðveldisins, þar sem Alþingis-
húsið er ekki minjasafn, heldur
lifandi stofnun þar sem ennþá
er aösetur löggjafarvaldsins.
Kórónan danska er tákn kon-
ungsvaldsins með tilheyrandi
„Stjómarskrá íslands er
góð. Ágceti hennar kemur
m.a. fram íþví, að hún
heimilar engum að af-
sala eða framselja frelsi
okkar í hendur annarra
og gildir þá einu þótt um
vinsamlegar þjóðir eða
fjölþjóðlegar valdaklíkur
sé að rœða og gull og
grœnir skógar séu í
boði."
VETTVANGUR
ófrelsi, kyrrstöðu og kúgun um
aldaraðir. Vonleysi og deyfð
fylgdi í kjölfarið. Gott dæmi um
eymdina var, að helsta úrræði
við áföllum og aðsteðjandi erf-
iðleikum var að skrifa bænar-
skrár og senda kansellíinu í
Kaupmannahöfn. Það voru
miklir niðurlægingartímar fyrir
þjóðina, sem við viljum ekki að
endurtaki sig.
En því miður eru nú blikur á
lofti, eftir fregnum um skoðana-
kannanir að dæma, sem benda
til þess að meirihluti þjóöarinn-
ar sé nú hlynntur aðild aö Evr-
ópusambandinu. Nái þær hug-
myndir fram að ganga, yrði
frelsi okkar skert stórlega og
þess yrði skammt að bíða, að
bænarskrár tæly'u að ganga á
nýjan leik frá Islandi yfir Atl-
antshafið, en að vísu ekki til
Kaupmannahafnar, heldur til
Brússel þar sem aðalstöðvar Evr-
ópusambandsins eru. Hætt
inun viö, að kvartanir ökkar út
af yfirgangi erlendra togara á
fiskimiðum hér við land hlytu
lítinn hljómgrunn hjá höfðingj-
unum í þeirri borg og illt hverri
smáþjóð að vera upp á náð
þeirra komin.
Það er ákaflega hæpið að draga
víðtækar ályktanir af lævísum
spurningum í skoðanakönnun-
um. Enn hefur þjóðin ekki verið
spurð um það, svo mér sé kunn-
ugt, hvort hún vilji opna land-
helgina fyrir fiskiskipum út-
lendinga, enda þyrfti mikinn
heilaþvott til að fá jákvætt svar
við slíkri spurningu.
Frelsið er fjöregg hverrar þjóð-
ar og dýrmætasta eign hennar,
sem framar öllu ber að varð-
veita. Stjórnarskráin er sá
gmnnur, sem lýðræðið byggist
á. Við þurfum að styrkja þann
grunn, ef við viljum halda efna-
hags- og stjórnarfarslegu frelsi
og sjálfstæði næstu 50 árin.
Stjórnarskrá íslands er góð.
Ágæti hennar kemur m.a. fram í
því, að hún heimilar engum að
afsala eða framselja frelsi okkar í
hendur annarra og gildir þá
einu þótt um vinsamlegar þjóð-
ir eða fjölþjóðlegar valdaklíkur
sé að ræða og gull og grænir
skógar séu í boði.
Væntanlega fagnar öll þjóðin
af heilum hug 50 ára afmæli ís-
lenska lýöveldisins þann 17.
júní og ber gæfu til að skila
landinu með óskertu sjálfsfæði
inn í nýja öld. Alþingismönn-
um gefst sérstakt tækifæri þjóö-
hátíðardaginn á Þingvöllum til
að slá skjaldborg um stjórnar-
skrána og sanna það .fyrir alþjóð
á táknrænan hátt fneð stjórn-
valdsaðgerðum, sem fyrirskipa
að danska kórónan, tákn kon-
ungsvaldsins, verði fjarlægð af
Alþingishúsinu, þannig að eftir
standi SKJALDARMERKI ÍS-
LANDS með landvættunum
einum saman.
Það væri aðgerð að skapi Jóns
Sigurðssonar, sem við höfum
skuldað honum of lengi. Fram-
tak, sem felur í sér ákveðin fyrir-
heit. Sjálfstæðisbaráttan er eilíf
og á að vera það.
Gleðilega þjóðhátíð.
Höfundur er kennari.
Segir nú af ljóðadeilum
Undanfarið hafa átt sér
stað snarpar deilur á
síðum Morgunblaðs-
ins. Slíkt telst svo sem vart til
tíöinda, utan hvað tilefnið er
nokkuö óvanalegt, nefnilega
ljóö eitt, sem fyrst birtist á
prenti fyrir fimmtíu og fjórum
árum. Hér er um að ræða ljóð-
ið „Til minningar um mis-
heppnaðan tónsnilling", en
þaö kom fyrir augu almenn-
ings í ljóðabók Steins Stein-
arrs, „Spor í sandi" á því herr-
ans ári 1940, og er, öðrum
þræði, minningarljóð um Jón
Pálsson frá Hlíð. Öðrum
þræði, segi ég, því ég hef jafn-
an skynjað þetta ljóð svo og
skiliö, að þar fjalli skáldið um
lífsharm þeirra, sem lítils
skilnings njóta í heimi hér,
ekki síst svokallaðra misskil-
inna listamanna.
Minningin um Jón Pálsson
frá Hlíð er að mínu viti aðeins
umgjörð utan um vangaveltur
Steins um þennan sígilda lífs-
harm.
Hvað blaðadeilur þessar
varðar, þá reið Helgi Hálfdán-
arson á vaöið. Ætla ég hvorki
að vitna beint í hans orð, né
þeirra sem séð hafa sig knúba
til að bregðast við skrifum
hans. Verð þó að láta þess get-
ib, að Helgi telur, að meb um-
ræddu ljóði, hafi Steinn lítils-
virt minningu Jóns frá Hlíð.
Þeir, sem hingab til hafa tek-
ið þátt í deilunni um ljóð
þetta, eiga það, að ég hygg, all-
ir sameiginlegt að hafa átt
nokkurn kunningsskap við
Stein, og Helgi sjálfur auk þess
við Jón frá Hlíð. Vera má, ab
þab valdi nokkru um orðaval
umræðunnar. Eðli málsins
samkvæmt þekkti ég Stein
Steinarr ekki í eigin persónu,
enda var ég barnungur, þegar
hann lést. Þaðan af síður hafði
ég kynni af Jóni frá Hlíð, sem
dó fyrir mína tíb. Aftur á móti
þekkti ég eitt sinn gamla
konu, sem sagði mér eftirfar-
SPJALL
Pjetur
Hafstein
Lárusson
andisögu:
Þegar hún var barnung, var
Jón Pálsson frá Hlíð kostgang-
ari hjá móður hennar. Gott ef
hann leigði ekki hjá henni
herbergi að auki. Allténd lað-
abist þessi vinkona mín að
Jóni og bar til hans hlýhug,
meðan henni entist aldur til.
Svo sem oft vill verða með
þá, sem lifa af æsku sína, þá
stofnaði konan til fjölskyldu-
lifnaðar í fyllingu tímans.
Giftist hún sjómanni og átti
með honum eitt eba tvö börn.
Nú vill svo til, einhverju
sinni, þegar kona þessi er að
versla, að hún heyrir andláts-
fregn síns gamla vinar Jóns
Pálssonar frá Hlíb, og fylgdu
víst með einhver óvirðingar-
orð í hans garð. Tók hún þetta
nærri sér, sem von var. Henni
rann það og mjög til rifja, ab
þar eð maður hennar var á
sjónum og ekki auðhlaupið ab
barnagæslu, sá hún ekki fram
á, að geta fylgt Jóni til grafar.
Nema hvað, aðeins fáum
mínútum áður en útförin átti
að hefjast, er bankað á dyr
hennar. Þegar hún lýkur þeim
upp, hver skyldi þá standa þar,
nema Steinn Steinarr, kunn-
ingi hennar. *
Erindi hans var að bjóðast til
ab annast barnagæslu, meðan
konan væri við útför Jóns frá
Hlíö. En það gerði hann að-
eins meb eftirfarandi orbum:
„Þab er best þú farir." Síðan
gekk hann inn að sinna barni
eða börnum, ekki man ég
hvort heldur var.
Kona sú, sem hér um ræðir,
sagði mér þessa sögu, til marks
um það, hversu hjartahlýr
maður Steinn Steinarr hefði
verið, en eins hitt, hve vanda-
samt honum hefbi oft reynst
ab tjá jákvæðar tilfinningar
vafningalaust. Raunar má víða
sjá þessa merki í skrifum hans,
jafnt bundnum sem óbundn-
um. Það dregur ekki úr list-
rænu gildi þeirra, en útheimtir
nokkuð meira af þeim, sem
vilja skilja, heldur en hinum,
sem láta sér skynjunina nægja.
Til að fyrirbyggja misskilning,
vil ég taka það fram, ab meb
þessum orbum er ég ekki að
draga úr gildi skynjunar á list-
ir, enda er hún það, sem meg-
inmáli skiptir, þegar þess skal
rtfttiþ, sem sett ér fram undir
merRjum lista.
Eigi að síður hlýtur það að
vera íhugunarefni, varðandi
þetta ljóð Steins, hvort hann
hafi við sköpun þess haft kraft
til að segja það, sem hjartað
bauð honum. ■