Tíminn - 19.07.1994, Síða 5

Þriöjudagur 19. júií 1994
Wmúm&
5
—

Þátttakendur í námskeibi Hólaskóla og Sibfrœbistofnunar Háskóla íslands.
s
Þorvaröur Arnason:
Náttúra, siöferöi og umhverfismál
Helgina 24.-26. júní komu
um þrjátíu manns saman
á námskeið um Náttúru,
sidferði og umhverfismál sem fram
fór á Hólum í Hjaltadal. Nám-
skeiöið var haldiö á vegum Hóla-
skóla og Siöfræöistofnunar Há-
skóla íslands, en þessar stofnanir
hafa lagt æ ríkari áherslu á
fræðslu og rannsóknir á sviði um-
hverfismála og hafa jafnframt
haft talsvert samráð sín á milli.
Námskeiöið var fyrsta formlega
samstarfsverkefni þeirra og jafn-
framt hiö fyrsta sinnar tegundar
hérlendis en stofnanirnar telja
námskeið af þessu tagi mikilvæg-
an lið í fræðslustarfi sínu á sviöi
umhverfissiðfræði.
Námskeiðið skiptist í tvennt. í
fyrri hlutanum gerði Páll Skúla-
son, prófessor, grein fyrir við-
fangsefnum siðfræðinnar og
helstu sérkennum hennar sem
fræðigreinar. Þá rakti hann ýmsar
áhrifamiklar kenningar um upp-
sprettu og eðli siðferðis, meðal
annars kenningar þeirra Aristótel-
esar og Kants. í máli Páls kom
fram að siðfræði væri í raun fyrst
og fremst hagnýt fræðigrein, sem
ieitaðist við að skilja og skilgreina
forsendur mannlegrar breytni og
samskipta. Þá væru siðferði og
gildismat nátengd fyrirbæri, því
spurningin um „hið góða líf", þ.e.
hugleiöingar um „lífsins gögn og
gæði" og mat manna á þeim, hafi
verið grunnviðfangsefni siðfræð-
inga frá upphafi. Páll greindi síð-
an frá því að á síðustu 2-3 áratug-
um heföu siðfræðingar í auknum
mæli beint sjónum að samskipt-
um manns og umhverfis og þá
sérstaklega aö samspili gildismats
manna og umgengni þeirra við
náttúruauðlindir af ólíkum toga.
Síðari hluti námskeiðsins var
byggður upp af sjö fyrirlestrum
sem hver um sig fjallaði um ein-
stakan málaflokk þar sem sam-
skipti manns og umhverfis eru í
brennidepli. Fyrirlesarar áttu
upphaflega að vera níu en tveir
þeirra forfölluöust á síðustu
stundu. Páll Skúlason tók fyrstur
til máls í þessum síðari hiuta og
rakti þá nánar kenningar um
verðmæti og forsendur gildis-
mats. Meginefnið í fyrirlestri
hans laut síðan að ólíkum afstöð-
um manna til náttúrunnar og því
hvernig þær tengdust gildismati
og hugmyndum manna um nátt-
úruna og sjálfa sig. Þá ræddi Páll
um hugtakið „menning" og þau
gagnvirku tengsl sem eru á milli
einstaklinga, menningar og nátt-
úru.
Bjarni Guðleifsson, náttúru-
fræðingur, tók næstur til máls í
erindi um þróun bændamenning-
ar. Bjarni benti á aö orðin „menn-
ing" og „ræktun" væm bæði
sprottin af sama stofni og að
ræktun jarðar, mannlífs og
mannshugans hefðu löngum
haldist í hendur. Bjarni greindi
frá helstu einkennum bændasam-
félagsins og ræktunarinnar til
forna og rakti síðan þær breyting-
ar sem urðu á þessu tvennu með
tilkomu vélvæðingarinnar. í máli
Bjarna kom meðal annars frarn að
hið breytta eðli ræktunarinnar
hafi fyrst og fremst verið afleiðing
af hugsjóninni um betra mannlíf
en að ýmsir þættir hennar, eins
og framræsla mýra, hefðu þó
gengið of langt. Hin vélvædda
ræktunarstefna hefði því að
nokkru Ieyti skert bæði menn-
ingu og land, bæði vegna þess að
mönnum hætti til að fara offari
og vegna þess að tengsl manna
sín á milli, sem og við jörðina
sem þeir ræktuðu, hefðu dofnaö
eftir að vélvæðingin kom til sög-
unnar.
Hilmar J. Malmquist, vatnalíf-
fræðingur, ræddi því næst um þá
hlið menningar okkar sem að
nýtingu sjávarfangsins snýr. Hið
svokallaða „jafnvægi í hafinu"
var meginefnið í fyrirlestri Hilm-
ars. Sú kenning hefði tiltölulega
nýverið skotið upp kollinum að
„jafnvægi" þessu væri nú ógnað
af hvölum og selum og að þeir
myndu eyðileggja það eða „éta
okkur út á gaddinn" ef veiöar
hæfust ekki bráðlega á ný. í máli
Hilmars kom fram að kenning
þessi hafi nánast enga fræðilega
umfjöllun fengið, enda væri ljóst
að forsendur hennar byggðust á
ofureinföldunum og jafnvel rang-
hugmyndum um eðli jafnvægis,
hinn flókna fæðuvef sjávarins og
hina vistfræðilegu stöðu sjávar-
spendýra. Sjávarspendýr hvorki
ógni þessu jafnvægi né keppi, svo
nokkru nemi, viö manninn um
fæðu en séu hins vegar hentugir
blórabögglar fyrir ofveiði okkar á
ýmsum nytjafiskum.
Gerður Stefánsdóttir, vistfræð-
ingur, tók næst til máls í erindi
um framtíð landbúnaðar. Gerður
ræddi um þá misjöfnu reynslu
sem menn hefðu af iðnaöarland-
búnaði erlendis, einkurn hinar
slæmu afleiðingar hans fyrir
bændamenninguna, umönnun
dýra og landið sjálf. í máli hennar
kom fram að nú þegar íslenskur
landbúnaður stæði á krossgötum
væri brýnt aö gaumgæfa alla þá
kosti sem byðust á gagnrýninn og
ábvrgan hátt. I.andbúnaður með
iönaöarsniði væri varasamur og í
ýmsan hátt í ósamræmi við þær
hefðir sem hér hefðu lengst af
tíökast. Stefnumörkun i landbún-
aði þyrfti bæöi að efla og aðlaga
að breyttum aöstæöum. Þa yröí
að endurskoöa lán- og styrkveit-
ingar með það fyrir augunt aö
auðvelda mönnum að þróa ýmsar
nýjungar eins og til dæmis líf-
ræna ræktun.
Skúli Skúlason, dýrafræðingur,
fjallaöi í sínu erindi um nýtingu
fallvatna og stöðuvatna hérlend-
is, einkum þó í tengslum vib fisk-
rækt og veiðar. í máli Skúla kom
mebal annars fram að víðast hvar
erlendis reyndu menn nú að end-
urheimta þau náttúrulegu gæöi
Þorvarbur Árnason.
vatnavistkerfa sem að mestu hafa
farið forgöröum vegna inngripa
af hálfu mannsins. Mönnum
hefði nú skilist að hinnnáttúrlegi
erfðafjölbreytileiki, sem og fjöl-
breytileiki vistkerfanna, væri auö-
lind sem okkur bæri að varðveita.
Skúli greindi síðan frá hinum
mikla fjölbreytileika íslensku
bleikjunnar og tengsl þess við
ungan aldur landsins og óvenju
fjölbreytt búsvæði í ám og vötn-
um. Þessi fjölbreytileiki væri nú
farinn aö vekja heimsathygli og
hefði bleikjunum meðal annars
nýlega verið líkt við finkur þær á
Galapagos-eyjum sem léku veiga-
mikið hlutverk við tilurð þróun-
arkenningar Darwins.
Björn Guöbrandur Jónsson,
umhverfisfræðingur, tók næstur
til máls í erindi um tengsl hag-
kerfa og vistkerfa. Björn Guö-
brandur benti á það að oröin
„hagfræði" og „vistfræði" ættu
sér sameiginlegan stot'n í gríska
orðinu „oikos" eða hus. Hann
rakti síðan þann mun sem sja ntá
á „hússtjórnarlistinni" í þessunt
ólíku kerfum. í rnáli hans kom
fram að hagkerfið þyrfti í aukn-
um mæli ab taka vistkerfið sér til
fyrirmyndar, meðal annars með
því að auka endurvinnslu og
minnka þannig sóun og úrgang.
Þá ræddi Björn Guðbrandur um
framtíðarhorfur og færði rök fyrir
því að hagvöxtur myndi í fram-
tíðinni snúast æ meira um aukn-
ingu í gæðum þess sem framleitt
er og neytt en ekki aukingu í
magni eins og verið hefur fram til
þessa.
Síðasta fyrirlesturinn á nám-
skeiðinu flutti Þorvaröur Árna-
son, líffræðingur og kvikmynda-
geröarmaöur, og fjallaði hann um
náttúrufegurð. Þorvarður gat þess
í upphafi aö svo virtist sem nátt-
úruskynjun islendinga hefði tek-
ið stakkaskiptum um og eftir síð-
ustu aldamót, ekki síst fyrir til-
stilli þeirra landslagsmálara sem
þjóðin hefði þá í fyrsta skipti
eignast. Meginefnið í fyrirlestrin-
um snérist síðan um eðli náttúru-
fegurðar, mismunandi mat á
henni og gildi hennar fyrir mann-
inn. Þorvaröur lét meðal annars í
ljós þá skoðun að fagurfræði nátt-
úrunnar væri einn mikilvægasti
grunnurinn að heilbrigðri nýt-
ingu náttúruauðlinda. „Bók nátt-
úrunnar" væri ef til vill erfið af-
lestar en í henni dyldust þó ýms-
ar veigamiklar upplýsingar sem
hvergi væri annars staðar að hafa.
Þá bók yrðum við að læra að lesa
til að öðlast skilning á náttúrunni
jafnt sem á okkur sjálfum.
Þátttakendur bjuggu við gott
atlæti í Hólaskóla. Þá var um
miðbik námskeiðsins farið í nátt-
úruskoðunarferð til Drangeyjar
en sú ferð verður mönnum örugg-
lega minnisstæö. Leiðsögumaöur
í feröinni var Jón Eiríksson bóndi
á Fagranesi og sagöi hann meöal
annars skemmtilega frá örlögum
Grettis Ásmundarsonar og dvöl
hans í eynni. Var það almennt
mál manna að ferbin, sem og
námskeiðið í heild, hefðu heppn-
ast éinstaklega vel. ■