Tíminn - 23.09.1994, Blaðsíða 10

10
MHtíuliIiSifeBlttl
Fos'túdagur 2Y. séptember 1994
50 ára:
Jón Eiríksson
jaröfrœbingur
Jón Eiríksson jaröfræðingur er
fæddur á Núpi í Dýrafirði 23.
september 1944 og því fimm-
tugur í dag. Foreldrar hans eru
þau Eiríkur J. Eiríksson, prestur
þar og síðar þjóðgarðsvörður á
Þingvöllum, og kona hans,
Sigríöur K. Jónsdóttir. Aö
loknu landsprófi settist Jón í
Menntaskólann í Reykjavík og
lauk þar stúdentsprófi vorið
1963. Veturinn eftir stundaði
hann nám í lögfræði í Háskóla
íslands og hélt því áfram 1965-
1968. Haustið 1969 hóf hann
nám í jarðfræði í verkfræði- og
raunvísindadeild Háskóla ís-
lands og lauk BS-prófi vorið
1973. Að því loknu hélt hann
til framhaldsnáms í jarðfræði í
Englandi og lauk þar doktors-
prófi árið 1980 frá háskólan-
um í Norwich.
Á meban á háskólanámi stóð
vann Jón við jarðfræðistörf á
Orkustofnun sumrin 1971,
1972 og 1975 og árið 1973-
1974. Frá árinu 1978 hefur
hann starfað sem sérfræðingur
í jarðfræði á Raunvísindastofn-
un Háskólans, en einnig verið
aðstoðarmaður við rannsóknir
sumarib 1972, vorið 1973 og
sumrin 1975-1977. Árið 1990
var hann síðan fastráðinn sér-
fræbingur í jarðfræðistofu
Raunvísindastofnunar Háskól-
ans og ári síðar varð hann
fræðimaður á sömu stofnun.
Að loknu stúdentsprófi var Jón
stundakennari í Gagnfræða-
skólanum í Vonarstræti vetur-
inn 1963-1964, stundakennari
í jarðfræbi í Tækniskóla ís-
lands veturinn 1973-1974 og
háskólanum í Norwich 1975-
1977. Þá var hann stunda-
kennari í jarðfræði í Kennara-
háskóla íslands veturinn 1977-
1978 og loks stundakennari í
jarðfræbiskor, síðar jarö- og
landfræðiskor, í verkfræði- og
raunvísindadeild, síðar raun-
ÁRNAÐ HEILLA
vísindadeild, Háskóla íslands
1972-1974 og síðar frá árinu
1977. Þar hefur hann verið ab-
júnkt frá 1977. í jarð- og land-
fræðiskor hefur Jón kennt
ýmsar fræðigreinar og má þar
nefna tektónik, loftmynda-
túlkun, jarðfræbikortagerð og
síðast en ekki síst setlagafræði.
Hefur hann ab miklu leyti
byggt upp kennsluna í þessum
greinum, einkum í setlaga-
fræðinni, en hún hefur um-
fram annab verib hans sér-
grein.
Jón hefur verið í ýmsum
nefndum og stjórnum innan
Raunvísindastofnunar og Há-
skólans og má þar nefna tækja-
nefnd og húsnæðisnefnd og
dómnefnd um fastráðningu í
sérfræðingsstöðu. Hann er nú
ritari jarð- og landfræðiskorar í
raunvísindadeild og varafor-
stöðumaður jarðfræbistofu.
Jón hefur ekki síður verib ötull
í starfi utan stofnunar og var á
námsárum í háskóla ritstjóri 1.
desember blaðs Stúdentafé-
lagsins árib 1968 og formaður
Félags frjálslyndra stúdenta
1969-1971. Hann var í stjórn
Jarðfræðafélags íslands 1978-
1980 og hefur um árabil verið
formaður orðanefndar félags-
ins. Þá var hann í stjórn Hins
íslenska náttúrufræðifélags
1982-1986 og varaformaður
1985-1986 og hefur undanfar-
in ár verið formaður hafs-
botnsnefndar Vísindaráðs.
Rannsóknarstörf Jóns hafa
að mestu leyti beinst að
grunnrannsóknum. Þar hefur
hann komið víöa við, en eink-
um skal bent á rannsóknir á
jarðlagaskipan, setlögum og
steingervingum í Breiðuvík á
Tjörnesi og í borkjarna frá Flat-
ey á Skjálfanda, rannsóknir á
jarðlagaskipan og jarðskjálfta-
sprungum á Suðurlandi, rann-
sóknir á lögun gjóskukorna og
einnig lögun setkorna á
ströndum Eldfellshrauns í
Heimaey, rannsóknir á lofts-
lagi og umhverfisbreytingum í
ljósi setlagamyndana frá byrj-
un ísaldar, rannsóknir á jarð-
lagaskipan og aldri setlaga í
nágrenni Reykjavíkur, einkum
Fossvogslaga. Einnig hefur Jón
rannsakað jarðfræðilegar for-
sendur skipulags fyrir Selfoss-
bæ.
Jón hefur skrifað mikib um
rannsóknir sínar og eru sumar
greinar hans grundvallarrit í
íslenskri setlagafræði. Má þar
nefna greinar hans um jarð-
lagaskipan og setmyndanir í
Breiðuvík á Tjörnesi, en þær
byggjast að miklu leyti á dokt-
orsritgerð hans. Þar eru í fyrsta
sinn birtar niðurstöður rann-
sókna á íslenskum setlögum
þar sem beitt er ströngustu
reglum bergjarðlagafræðinnar
og ásýnd, útlit og gerð setlaga
ásamt steingervingum notað
til þess að túlka myndunarsög-
una eftir mjög nákvæma rann-
sókn á þessum þáttum. Síðan
hafa þessar greinar að mörgu
leyti verið fyrirmynd þeirra,
sem fengist hafa við rannsókn-
ir á íslenskum setlögum. Þá
skrifaði Jón ásamt Páli Einars-
syni tvær greinar um jarð-
skjálftasprungur á Suburlandi.
Þær eru að miklu leyti sprottn-
ar upp úr samstarfi þeirra í
jarðfræðikennslu í Háskólan-
um og sýna okkur hvað
kennsla og rannsóknir fara vel
saman. Nýleg grein um niður-
stöður segulmælinga á hraun-
lögum á Tjörnesi hefur varpað
skýrara ljósi á aldur Tjör-
neslaganna og jarðlaga undir
Flatey á Skjálfanda. Ásamt Ás-
laugu Geirsdóttur hefur Jón
Bok um stjómsýslulög
Forsætisráðuneytið hefur gefið
út bókina Stjómsýslulögin —
skýringanit eftir Pál Hreinsson
lögfræðing, aðstobarmann um-
boðsmanns Alþingis og einn af
höfundum frumvarps, er varð
að stjórnsýslulögum fyrir rúmu
ári og gildi tóku hinn 1. janúar
síðastliðinn. í ritinu er leitast
við að skýra nokkra helstu
þætti stjórnsýsluláganna og er
framsetning þess í samræmi við
venjubundna efnisskipan lög-
fræðilegra skýringarrita. Hver
lagagrein er tekin sjálfstætt til
umfjöllunar og skýringar og
helstu dómar og álit umbobs-
manns Alþingis, sem að gagni
geta komiö vib túlkun hlutað-
eigandi lagagreinar, eru reifuð.
Auk umfjöllunar um hinar al-
mennu málsmeðferðarreglur
stjórnsýslunnar, formreglurn-
ar, er vert að benda sérstaklega
á að bókin geymir óvenju ítar-
lega umfjöllun um hinar al-
mennu efnisreglur stjórnsýslu-
réttar, þ.e. jafnræðisregluna og
mebalhófsregluna. Ritinu er
skipt í hluta í samræmi við
kaflaskiptingu stjórnsýslulaga
og er 377 blaðsíður að stærð.
Útgáfa þessi rekur smiðshögg-
ið á umfangsmikið kynningar-
og fræðslustarf, sem forsætis-
ráðuneytið hefur gengist fyrir
til að kynna bæði almenningi
og starfsliði stjórnsýslunnar
efnisatriði stjórnsýslulaga. Er
þetta í fyrsta skipti sem forsæt-
isráðuneytið hlutast til um ab
gefa út eiginlegt skýringarrit til
leiðbeiningar um beitingu
settra laga. Skýringarritið er
fýrst og fremst ætlað þeim
starfsmönnum stjórnsýslunn-
ar, sem koma að meðferð og
töku ákvörðunar um réttindi
og/eða skyldur einstaklinga og
fyrirtækja, í því skyni að auð-
velda og tryggja eftir föngum
samræmi í framkvæmd stjórn-
sýslulaganna.
Ábur hefur komið út á vegum
ráðuneytisins bæklingurinn
Réttur þinn í samskiptum við hið
opinbera, sem borinn var inn á
hvert heimili í landinu í því
skyni að kynna almenningi
meginatriði laganna. Þá voru
lögin, ásamt athugasemdum
sem þeim fylgdu í mebferð Al-
þingis, færð í búning handbók-
ar og gefin út undir heitinu
Stjórnsýslulögin ásamt greinar-
gerð, til að auðvelda þeim, sem
kynna vilja sér efni laganna,
abgang að þeim. Við meðferð
málsins á Alþingi var ennfrem-
ur lögð á þab rík áhersla að
gildistaka laganna yrði undir-
búin og fylgt eftir með nám-
skeiðum fyrir starfslið stjórn-
sýslunnar, og lauk skipulögðu
fyrirlestrahaldi á vegum rábu-
neytisins í því skyni á síðasta
misseri.
Ríkiskaup annast birgðahald
og heildsöludreifingu ritsins í
umboði útgefanda. ■
birt nokkrar athyglisverðar
greinar um upphaf jöklunar og
ísaldar á íslandi og einnig um
setmyndanir í nágrenni
Reykjavíkur, þar sem fram
koma nýjar hugmyndir um
umhverfið sem setlögin
mynduðust í. Hefur mikið ver-
ið vitnað til sumra þessara
greina. Þá hefur Jón tekið sam-
an skrá um rit varðandi Tjör-
nes og um íslenskar jökulurðir
og jökulberg og einnig
kennslubók í setlagafræði til
kennslu í Háskólanum. Rit
Jóns eru vel samin, skipuleg og
læsileg, og ekki spillir fyrir að
hann er ágætur málamaður
með einkar góð tök á íslensku
og ensku. Sá, sem þessar línur
skrifar, hefur oft leitað til Jóns,
þegar út í málfarslegar ógöng-
ur er komið og fátt annað blas-
ir við en ólin, lykkjan og snag-
inn, og minnist þess ekki að
hafa farið bónleiður til búbar.
Jón hefur haldið fjölda fyrir-
lestra eða kynnt rannsóknir
sínar á annan hátt á fundum
og ráðstefnum hér heima, á al-
þjóbaráðstefnum og við há-
skóla, m.a. víða á Noröurlönd-
um, í Rússlandi, Frakklandi,
Englandi og Kanada. Þá hefur
hann tekið virkan þátt í nor-
rænu og alþjóðlegu samstarfi
jarðfræðinga, m.a. verið skipti-
kennari í jarðfræði í Árósahá-
skóla í Danmörku og er nú í
ritnefnd norræna tímaritsins
Boreas, en þar er einkum fjall-
að um ísaldarjarðfræði.
Árið 1965 kvæntist Jón Sjöfn
Kristjánsdóttur handritaverði
handritadeildar Landsbóka-
safns Steingrímssonar sýslu-
manns í Snæfellsnes- og
Hnappadalssýslu, síðar bæjar-
fógeta í Neskaupstað, og konu
hans Kristine Gundu Imsland,
og eiga þau tvo syni, Brján og
Stein.
Hér hafa verib raktir stutt-
lega nokkrir þættir úr ævi Jóns
Eiríkssonar í fimmtíu ár. En
hvað um manninn á bak við
þessa þætti? Það fer ekkert á
milli mála ab Jón er sjálfstæð-
ur persónuleiki og ákveðinn í
skoðunum. Kom það vel í ljós
þegar har.n tók að læra jarð-
fræði í háskóla, en mér skilst
að föður hans hafi þá síst verið
hlátur í huga. Ég held að full-
yrba megi að sonur séra Eiríks
þurfti að hafa bein í nefinu til
þess að hefja nám í jafn ó-
prestlegu fagi og jarðfræði.
Þrátt fyrir sjálfstæðar skoðanir
er Jón mjög félagslyndur.
Hann er ákaflega lipur í allri
samvinnu og hjálplegur þegar
til hans er leitað, hvort heldur
sótt er til hans eftir faglegri
hjálp eða með svitann á enn-
inu, þegar allt situr fast í tölv-
unnar dularfullu innviðum og
mínir líkar sjá illa eba ekki
fram úr hlutunum. Að vísu
skal játað undanbragðalaust
að ekki þarf alltaf mikið til að
svo fari, en þab má Jón eiga að
ekki hef ég séb hann missa
þolinmæðina yfir tregðu og
skilningsleysi samverkamanns
eða nemenda, þó ab þar sé
stundum af meiru en nógu að
taka. Jón er dagfarsprúður og
glaðlyndur og hefur næmt
skopskyn, en það reynist oft
mikill kostur þegar dagsins
argaþras er að ná heljartökum
á mönnum. Eitt af því, sem
vekur fljótlega athygli í fari
Jóns, eru öguð vinnubrögð og
hvað hann setur sig vel inn í
það sem hann þarf að gera. Ag-
inn á prestssetrinu á Núpi og
nám í lögfræbi gæti hér haft
eitthvað ab segja, en trúlega er
það þó upplagið sem ræður
mestu.
Það eru réttir tveir áratugir
síðan ég kynntist Jóni fyrst, en
með tímanum varb samstarf
okkar allnáið. Við höfum unn-
ið á sömu stofnun eftir að
hann kom heim frá námi og
alltaf haft mikil fagleg sam-
skipti. Samvinna okkar hefur
gengið fyrir sig án árekstra og
harkalegra viðbragba, enda
verbum við líklega báðir að
teljast frekar friösamir, þó að
við séum ættaðir að vestan.
Þar með er ekki sagt að við
höfum alltaf verið hjartanlega
sammála um alla hluti, en
samt furðu marga. Ég áttaði
mig fljótlega á því að Jón er á-
gætur ferðafélagi og eru ferðir
okkar um landið og út fyrir
landsteinana orbnar ófáar og
eiga vonandi eftir að verða
fleiri. Við höfum farið saman í
allmargar rannsóknarferðir,
einkum norður á Tjörnes, og
oft rifjum við upp þá vinsemd
og þann velvilja, sem þær syst-
ur Kristín og Fanney Geirsdæt-
ur sýndu okkur, þegar við báb-
um þær um leyfi til þess að slá
upp tjaldi í landi Hringvers þar
sem heitir Flekatá. Því hjartans
lítillæti, sem þá opinberaöist
okkur, munum við seint
gleyma og ég er ekki fjarri því
að þab hafi gert okkur báða að
ögn betri mönnum, og þó að
við værum ekki áberandi
slæmir fyrir þá má lengi gott
bæta. í allmörg ár höfum við
farið með jarðfræðinema í
námskeið í jarðfræðikortagerð
vestur á Barbaströnd og annað
hvert ár með nemendur í
námsferð norbur á Tjörnes til
þess að vera þeim til halds og
trausts við kortlagningu set-
laga. Þá höfum vib farið sam-
an til útlanda og er minnis-
stæðust ferð til Sovétríkjanna
veturinn 1983, en þangab var
okkur boðið af sovésku vís-
indaakademíunni. í öllum
þessum ferbum hefur verið
einstaklega ánægjulegt að vera
með Jóni, ekki síst vegna þess
að innst inni býr sú vissa að
þegar hann er með í för verða
ekki þær óvæntu uppákomur
sem á stundum birtast manni í
líki illra áfalla. Jón var einn af
mínum fyrstu nemendum,
þegar ég byrjaði að kenna jarb-
fræði í Háskóla íslands fyrir
um það bil tveimur áratugum,
og ég get fullyrt að enginn af
nemendum mínum hefur
kennt mér jafnmikið og hann,
ekki síst á ferðum okkar um
landib, og fyrir það langar mig
til að þakka honum og varla
seinna vænna. Þar með skal ó-
sagt látið að ég sé ekki tilbúinn
að læra meira eba að ég vilji
hér og nú afskrifa okkur báða
af því að við erum orðnir svo-
lítið eldri en við vorum einu
sinni, því enda þótt ýmislegt
hafi vafalaust tapast með ár-
unum hefur líka sitthvað unn-
ist. Fyrir hönd jarð- og land-
fræðiskorar Háskóla íslands og
jarðfræbistofu Raunvísinda-
stofnunar Háskólans árna ég
honum allra heilia. Til ham-
ingju meb daginn.
Leifur A. Símonarson