Tíminn - 28.12.1994, Qupperneq 5

Miövikudagur 28. desember 1994

5
Sigurður Sigurðarson: Fyrri grein
Vemdum hreinleika íslenskra afurba
Einangrun landsins og abgát við
innflutning á sinn þátt í því að
viö erum laus við ýmsa sjúkdóma
sem gætu þrifist hér. Vib notum
því minna af varnarefnum, lyfj-
um og eitri, en flestar aðrar þjóð-
ir. Það skiptir máli fyrir gæbi mat-
væla og heilsu almennings. Mæl-
ingar á íslenskri mjólk og kjöti
nauta, kinda, hrossa og svína,
sem gerð hefur verið af yfirdýra-
lækni o.fl., sanna þetta og sýna,
ab óæskileg efni mælast alls ekki
eða eru langt undir leyfilegum
mörkum. Það tryggir heilnæmar
afurðir og gefur okkur forskot í
framleiöslu vistvænna afurða til
sölu erlendis. Hreinleikinn er dýr-
mæt auðlind sem við megum
ekki spilla vegna heilsu fólksins
til lengri tíma litið. Heimurinn er
farinn að kalla eftir slíkum mat-
vælum. Þetta getur breyst fljótt
eins og nú horfir, ef slakab yrði á
vörnum gegn smitsjúkdómum
með bindandi viðskiptasamning-
um viö útlönd (EES, GATT, „ESB"
og NAFTA). Hingab bærust skab-
valdar fyrir gróður og smitsjúk-
dómar í búfé, sem spilltu ímynd
íslenskra afurba.
Smitefni, hættuleg dýrum, fólki
og gróbri, berast á milli fjarlægra
svæöa og landa á ýmsan hátt.
Fjölmörg dæmi eru þekkt um
smitburð síðustu ár, þrátt fyrir all-
ar framfarir í sjúkdómaleit og
sjúkdómavörnum. Smitefnin ber-
ast fyrst og fremst:
1) meb lifandi dýrum og gróðri
jarðar;
2) með matvælum úr dýrarík-
inu;
3) með dýrafóðri;
4) meb óhreinum hlutum;
5) með fólki.
Afskekkt lega landsins og var-
kár stefna í innflutningsmálum í
áratugi hefur verið okkur góð
vörn. Þess vegna eru íslensk dýr
ennþá laus við flesta smitsjúk-
dóma, sem algengir eru og land-
lægir í Evrópu. Sumir þeirra eru
hættulegir fyrir fólk, svo sem
hundaæði og margir aðrir veiru-
og bakteríusjúkdómar.
Nýir smitsjúkdómar gætu
valdib stórfelldu tjóni
íslensk dýr hafa að mestu verið
einangrub frá landnámstíö. Þau
hafa ekki „sjúkdómareynslu",
hafa ekki aðlagast nema fáum
smitsjúkdómum og eru viðkvæm-
ari en dýr frá svæbum erlendis þar
sem landlægir eru margir skæðir
sjúkdómar. Næmið hefur komið í
ljós þegar smitefni hafa borist til
landsins og eins þegar dýr hafa
verib flutt til útlanda (dæmi:
kverki og inflúensa hrossa). Mein-
„Hreinleiki íslenskra
matvæla er dýrmæt auð-
lind. Staðsetning íslands
veldur því, að gróður vex
hægar hér en sunnar á
hnettinum og tegundir
eru færri. Þetta stuðlar
að því að hér þrífast ekki
ýmsir jurtasjúkdómar
eða meindýr, sem valda
búsifjum sunnar í álf-
unni."
lausir sjúkdómar erlendis, sumir
jafnvel ósýnilegir þar, hafa orðið
ab landplágum hér (dæmi: mæbi-
veiki í sauðfé). Við höfum samt
verið heppin að fá ekki þá verstu,
eins og gin- og klaufaveiki, smit-
andi fósturlát í kúm, hundaæði,
svínafár, hænsnapest, skæðar
salmonellategundir eba hestain-
flúensu. Þennan lista mætti
lengja með nokkrum tugum mjög
alvarlegra sjúkdóma og mörg
hundruð öðrum, sem gætu borist
hingað með smitmenguðum vör-
um, dýrum eða fólki og fötum
þess, sem óhreinkast hefur af dýr-
um erlendis. Nýlega var heill kassi
af notuðum og óhreinum búnaði
íslensks hestamanns, sem kom frá
útlöndum, stöðvaður í tolli hér.
Þetta er ekki í fyrsta sinn, sem
slíkt finnst. Enginn vafi var um
smithættu. Til eru hestamenn
sem leyfa sér að hafa það að gam-
anmálum, að þeir hafi sloppið í
gegnum tollinn með óhreina
strigaskó og fleira vegna þess ab
tollverðir taki aðeins það sem hafi
„reið-" í nafni (reiðföt, reiðtygi,
reiðstígvél o.fl.). Hugsa þessir
menn ekki um þær skelfilegu af-
leiðingar sem hlotist gætu af
kæruleysi þeirra? Skilja þeir ekki
að heilbrigði íslenska hestsins er
ómetanleg? Hestamenn, standið
á verði gegn svona ábyrgðarleysi.
Mikið er í húfi.
Eins og hrossabúskap er háttað
hér á landi, gætu smitsjúkdómar,
sem bærust hingað, orðið mjög
alvarlegir og stöðvað sýningar,
hrossaverslun og flutning í og úr
beitilöndum. Þeir gætu einnig
spillt fyrir útflutningi hrossa og
afurðum sem unnt er að selja til
útlanda. Nú er t.d. að opnast
markaður fyrir mótefni gegn sjúk-
dómum, sem framleidd eru úr
blóði hrossa vegna óvenjulegs
heilbrigðis þeirra. íslensku hross-
in hafa verið laus við alla alvar-
lega smitsjúkdóma til þessa,
l.s.G., samanber orbið hesta-
heilsa. Húðsveppur sá, sem
breiðst hefur út hérlendis nýlega,
gefur smjörþefinn af því sem bor-
ist gæti hingað. Hann er þó vægur
samanborið við illvíga og bráb-
smitandi húðsveppi sem finnast á
hrossum í grannlöndum okkar og
raunar um allan heim. Þeir berast
hingað, ef óvarlega er farið. Inn-
flutningsárátta sumra ráðamanna
þjóbarinnar er hættuleg heilsu ís-
lenskra dýra. Magnús Stephensen
flokkaði refinn með saubfjársjúk-
dómum í riti um húsdýr árið
1808. Fari ráðamennirnir ekki vel
með vald sitt, verða þeir á sama
hátt settir í flokk með smitandi
pestum, sem berast hingað fyrir
glópsku þeirra.
Stöndum vörb um heil-
brigbi íslenskra dýra
Það er alþekkt staðreynd að
mun ódýrara er að fyrirbyggja
sjúkdóma en útrýma þeim. Hér
hefur um langt skeið verið talið
tryggast — vegna biturrar reynslu
VETTVANGUR
— aö takmarka, og eftir atvikum
banna alveg, innflutning á afurð-
um dýra, sem gætu verið meng-
aðar smitefnum, óþekktum á Is-
landi. Innflutningur lifandi dýra
hefur einnig verið takmarkaður
eða alveg bannaður. Þetta veldur
því að einhverjir heilbrigðustu
dýrastofnar í heimi eru á íslandi,
þrátt fyrir ýmis óhöpp. Mikið er
ab verja, en breytingar eru fram-
undan.
Vegna strangra sjúkdómavarna
hefur tekist að nokkru leyti að
bæta fyrir ógætni landsmanna
sjálfra og útrýma pestum, sem
bárust nær alltaf eftir ab látið var
undan þrýstingi um innflutning.
Baráttan hefur þó kostab þjóðina
stórfé hvað eftir annaö. Úrslitum
réð, hve langt var á milli áfalla. Ég
nefni aðeins þrjá sjúkdóma af
nokkrum sem ekki hefur tekist ab
uppræta: Garnaveiki og riðuveiki
í jórturdýrum og smáveirusótt í
hundum. Kostnaður vegna bólu-
setninga og beint tjón er verulegt
á hverju ári vegna innflutnings-
ins. Það er eins og mönnum hafi
gleymst þetta nú. Stóraukinn inn-
flutningur á landbúnaöarvörum
gæti orðið til þess að nýjar pestir
bærust hingað ein af annarri og
breiddust út um landið. Slík öfug-
þróun blasir nú vib í Evrópu sem
afleibing af hinu nýja „frjálsræbi"
í flutningum dýra og afurða. Bú-
skaparhættir hér á landi og næmi
íslenskra dýra gera okkur erfiðara
um vik en öðrum.
Nú virðist með ýmsum ráðum
vera unnið að því ab brjóta niður
varnir gegn innflutningi smit-
andi dýrasjúkdóma til íslands. Þar
eiga í hlut einstakir valdamiklir
stjórnmálamenn, kaupsýslu-
menn og — þótt ótrúlegt megi
virðast — líka neytendasamtök
landsins. Þessir abilar kannast
ekkert vib að þeir séu ab brjóta
niður, en telja of mikið gert úr
hættunni og að öllu verði hægt
ab bjarga. Neytendasamtökin
hafa gert ýmislegt gott, en í þessu
máli svíkja þau lit. Þau standa
ekki vörð um hagsmuni allra
neytenda. Flytja skal inn meira af
landbúnaðarvörum með góðu
eða illu. Þetta er orðin eins konar
„fastagrilla" hjá ofangreindum
aðilum. Því er haldið fram, að
þannig fái fátækt fólk ódýran
mat. Hvílík fáviska! Ekki virbist
hugsað út í vörugæði. íslensk
matvæli eru yfirleitt hágæðavara,
en ódýrar erlendar vörur eru
mjög misjafnar að gæðum.
Vottor&in villandi og
prófin ófullkomin
Þeir, sem berjast fyrir auknum
innflutningi á kjöti, halda að
unnt sé aö girba fyrir alla smit-
hættu með því að beita þeim
varnarráðum sem til eru, svo sem
mótefnaprófum og sýklarækt, er
sýni hvort sjúkdómar séu fyrir
hendi, bóluefnum eða lyfjum
sem drepi niöur sjúkdómana, eöa
með því að kaupa eingöngu frá
heilbrigðum svæbum. Athugum
hvaða hald er í þeim varnarráð-
um:
Mótefnapróf: Sumir telja, að
unnt sé að verjast sjúkdómum
með sérstökum prófum. Fyrir lítt
þekkta sjúkdóma vantar oft not-
hæf próf á lifandi dýr. Dæmi um
það er kúariban í Bretlandi. Þar
hefur verið lógað og eytt 140 þús-
und kúm með þessa veiki. Vib
flytjum inn þaðan hundrub
Þorsteinn Daníelsson:
Þjóðvakinn
Þjóðvakinn hennar Jóhönnu er
víst orðinn bústinn og blómlegur,
því nóg er um þessar mundir af
annars- og þriöjaflokks fólki, sem
ekki vill viöurkenna aö abrir finn-
ist því fremri. Jóhanna er undrandi
og hálfgröm yfir því að fólk, sem
enn er í gömlu flokkunum, skuli
vera að rifja upp eitt og annað mis-
jafnt um hana, hana sem stýrir
glænýjum flokki sem ekkert hefur
enn af sér gert. Hún vill víst að á
sig sé litið sem ófiðraðan unga, ný-
skriðinn úr egginu og syndlausan
með öllu.
En Jóhanna er nú eldri en tvæ-
vetur og hefur ekkert verið að fela
sig. Lengi var hún félagsmálaráb-
herra, þaðan stjórnaði hún hús-
næðismálapólitíkinni umdeildu.
Það var hún sem stjórnaði aöför-
inni að sveitum landsins, lið henn-
ar var eins og útspýtt hundskinn
um landið þvert og endilangt að
reyna meö mútum og gylliboðum
að vinna forustumenn sveitanna á
sitt band. Það dugði sumstaðar, en
þar sem samrunasamþykktir vom
gerðar er engu líkara en ráðherra-
liöið hafi gengið götuna meðfram
glæpaveginum og fast við hann.
Það var ekkert verið að hafa orð á
því að aðförin að sveitunum var
hugsuð sem skref í átt inn í ESB.
Sveitamenn eru tregari í taumi
landsöluliðsins en þéttbýlisfólkið,
þar sem stundum er hægt að koma
á múgsefjun með lúðrablæstri og
bumbuslætti og svo framvegis.
í sumar vildi Jóhanna fella Jón
VETTVANGUR
„Sem ráðherra hefur fóhanna
stutt frjálshyggjuna, sem
stjómar núverandi stjóm og
virðist hafa það helst að
stefnu að hjálpa þeirri klíku,
sem almennt er kölluð fjöl-
skyldumar 15, til að sölsa
undir sig sem mest afís-
lenskum þjóðarauði og kom-
ast sem fyrst og sem lengst
inn undir vemdarvœngi Evr-
ópustórveldanna."
Baldvin úr formannssætinu og
setjast þar sjálf. Hvar var stuðn-
ingsfólkið hennar þá? Jón vann
stóran sigur og hún, úrill annars-
flokks manneskja, sagði sig úr
flokknum og safnar nú föllnum
englum annarra flokka. Hvab hefbi
orðið um fólkið, sem nú er sagt að
sé aö hópast til Jóhönnu, ef hún
hefði verið kosin í staö Jóns Bald-
vins, með Guðmund Árna í vara-
formannssætinu? Hefði það gengið
til hennar í Alþýðuflokkinn? Hefur
Jóhanna breyst eða Jón?
Sem ráðherra hefur Jóhanna
stutt frjálshyggjuna, sem stjórnar
núverandi stjórn og virbist hafa
það helst ab stefnu ab hjálpa þeirri
klíku, sem almennt er kölluð fjöl-
skyldurnar 15, til ab sölsa undir sig
tonna af gæludýramat með
nautakjöti. Þjóðverjar eru ugg-
andi vegna innflutnings frá Bret-
landi og íhuga að setja bann á
nautakjöt. Hitun eöa suða er ekki
næg trygging, ef í hráefninu er
smitefnið. Þab þolir 8 klst. suðu.
Fáir leita að þeim sjúkdómum
sem ekki valda augljósu tjóni, eru
duldir. Enginn leitar að þeim
sjúkdómum sem enn eru óþekkt-
ir, en sífellt eru að koma upp nýir
sjúkdómar í löndum þar sem
margt er af dýrum, stutt á milli
búa og mörgum skepnum kasaö
saman í hús, stíur og beitarhólf.
Bóluefhi og lyf: Bóluefni eru til
við mörgum sjúkdómum, en út-
rýma þeim sjaldan. Þau bæla þá
niður og fela þá, en fjölga heil-
brigðum smitberum. Sum erlend
bóluefni og önnur varnarefni
(sermi) hafa jafnvel sjálf verið
menguð smitefnum og því hættu-
leg. Dýr, sem fá „lifandi" erlend
bóluefni, geta smitaö óbólusett
dýr. Lyf koma að gagni, en ná aö-
eins til sumra sjúkdóma. Þau eru
dýr, valda aukaverkunum, finnast
í afurðum og eru því varasöm fyr-
ir heilsu neytenda, ef þau eru
stöðugt í mat.
Kaup frá ósýktum svœöum: Sú
leið að kaupa einungis frá ósýkt-
um svæðum er annmörkum háð.
Þá verður ab byggja á vottorðum
embættismanna um heilbrigði
viðkomandi svæðis. Vottorð
hvíla á ótraustum grunni, vegna
þess að sjúkdómar koma seint inn
á skýrslur. Þeir eru ekki skráðir
nema þeir valdi augljósu tjóni.
Samt gætu þeir vegna mótstöðu-
leysis dýrastofna okkar orðið
skaðleg plága, ef þeir bærust hing-
að.
Vottorð embættismanna eru
oft ónákvæm eða villandi. Þeir
eru sem slíkir háðir stjórnvöldum
lands síns, sem vilja umfram allt
selja hvað sem er í harðri sam-
keppni við aðra. Við urðum illi-
lega fyrir barðinu á gagnslausum
vottorðum, sem komu meö kara-
kúlfénu hingab frá Þýskalandi.
Þab reyndist bera: Votamæði,
þurramæði, visnu, garnaveiki og
líklega eitthvað af nýjum sníkju-
dýrum. Vegna aukinna flutninga
eru slík vottorð nú að verða alvar-
legt vandamál í Evrópu. Ný
dæmi: Gin- og klaufaveiki barst
til Ítalíu frá Króatíu nýlega,
mæðiveiki til Þýskalands frá
Frakklandi og kúaeyðni (BIV) til
Englands frá Þýskalandi og Hol-
landi.
(Framhald)
Höfundur er dýralæknir. Creinin birtist
upphaflega í baendablabinu Frey.
sem mest af íslenskum þjóðarauði
og komast sem fyrst og sem lengst
inn undir verndarvængi Evrópu-
stórveldanna.
Kóngulóin spinnur þræði og ger-
ir úr þeim listaverk, sem kallab er
kóngulóarvefur. Sinn bústað hefur
hún á miðju vefsins og bíður þar
eftir hinum nytsömu sakleysingj-
um, flugunum, sem þar setjast og
eiga sjaldan afturkvæmt þaöan, en
kóngulóin dafnar þangaö til að
einhver viijandi eöa óviljandi
gengur óvarlega um og listaverkið
hrynur. Jóhanna vinnur að sinni
veiöarfæragerð og er manni sagt að
margir bíði meb óþreyju eftir að
geta synt í netið eða bitið á agniö.
Hvab svo?
Höfundur er bóndi.