Tíminn - 28.03.1995, Qupperneq 11

Þribjudagur 28. mars 1995
11

's V '
\ ' ' -v •
í«
1

j : •. •
L\v-."

!§ !i ",
• • . í''••< ■'‘ ' wí

:-'.\:\\\'\\;>:-S.''\vxtl
TÍSftV:-? JW'W’ííS

., § s'\
' í ■
ý-\:' . ';.
mm
•••:• y:.::.;:

«g~-t.-
wmtmu
Þrátt fyrir tölvuvœö-
inguna, eru hraöinn
og spennan í fjár-
málum heimsins
varla miklu meiri en
var fyrir yfir hundraö
árum. Sumt, sem hef-
ur undanfariö veriö
aö gerast á þeim
vettvangi, minnir
mjög á gang mála
þar á síöari hluta 19.
aldar
Nokkurn óhugnaö vakti er
Baringsbankinn breski,
yfir 230 ára gamall, varð
gjaldþrota sökum þess aö starfs-
maöur hans í Singapúr haföi
veðjað skakkt á sveiflurnar á
japanska veröbréfamarkaönum.
Heyrðist sagt í því samhengi aö
hraöinn í viðskiptum á fjár-
málamörkuöum væri orðinn
slíkur, aö ógerlegt væri aö átta
sig á því sem þar væri aö gerast,
samtímis atburðunum, nema aö
mjög takmörkuðu leyti. Mætti
því búast viö að upp væru runn-
ir tímar meiri ókyrröar og óstöð-
ugleika á þeim mörkuöum.
En í grein í The New York
Times minnir Keith Bradsher á
aö þetta sé ekki í fyrsta sinn í
langri sögu Baringsbanka sem
hann hafi verið hætt kominn.
Árið 1890 — fyrir rúmum
hundraö árum — var sami
banki næstum kominn á höfuð-
iö. Þá haföi hann einnig veðjað
skakkt á verö á verðbréfum, í
þaö skiptið í Argentínu. En að
því sinni slapp Barings meö
skrekkinn — Englandsbanki
hljóp þá undir bagga.
Sæstrengurinn 1866
Bradsher viðurkennir aö vísu
aö tölvuvæðingin hafi aukiö
hraöann í fjármálaviðskiptum á
alþjóöavettvangi og geri það aö
verkum aö stjórnvöld ríkja eigi
enn erfiöara með en áður aö
bregðast viö sveiflunum á
mörkuöunum. En munurinn
þessu viðvíkjandi sé samt ekki
ýkja mikill frá þvi sem var fyrir
meira en hundrað árum.
Bylting varð á þessum vett-
vangi áriö 1866, er fyrsti sæ-
símastrengurinn var lagður yfir
Atlantshaf, milli Evrópu og
Norður-Ameríku. Eftir honum
var hægt meö símritun aö færa
peninga frá New York til Lund-
úna og tilbaka á nokkmm mín-
útum, í stað þess aö treysta í
þeim efnum á gufuskip, sem
voru 12 daga á leiöinni yfir út-
hafið.
Þá þegar komust stjórnvöld í
kynni viö vandamál, sem rísa
vegna hraðrar tilfærslu fjár-
magns landa og heimshluta á
milli, og þau glíma viö slík
vandamál enn í dag. Þesskonar
vandræði hafa dregiö niður
mexíkanska pesoinn, sem aftur
dregur dollarann niður meö sér.
Vandræöi af sama tagi kollveltu
Baringsbanka og af sökum
samskonar vandræða kemur til
greina af hálfu Bandaríkja-
stjórnar aö grípa til reglugerðar
um bankamál frá dögum krepp-
unnar miklu.
Hraðinn í viöskiptum, sem
sæstrengurinn geröi möguleg-
an, átti drjúgan þátt í að greiöa
fyrir nánari tengslum innan
heimsins í heild í fjár- og efna-
hagsmálum. Heimurinn varð
eitt efnahagssvæöi í miklu meiri
mæli en nokkru sinni fyrr. Þró-
unin í þá átt náöi hámarki á ár-
unum fyrir heimsstyrjöldina
fyrri.
Koparstungumynd til minningar um fyrsta sœstrenginn yfir Atlantshaf.
„Allt er líkt og var"
/ bás Baríngs í kauphöllinni í Singapúr: íþetta sinn var þab Japan, ábur var þab Argentína.
Lítil tilfærsla miðað
við það sem var
Þá snerist sú þróun að nokkru
viö. Því ollu heimsstyrjaldirnar
tvær, kreppan mikla sem hófst
1929 og miklar eignaupptökur á
erlendum fjárfestingum, sem
fylgdu tilkomu og uppgangi
kommúnismans og því aö svo-
kallaðar nýlendur gerðust sjálf-
stæö ríki. En þegar upp úr 1950
fóru að sjást merki þess aö
heimurinn væri á ný tekinn aö
færast í horfiö sem var fyrir
1914, hvað fjármál og viðskipti
snerti. Sú þróun náöi hámarki
með hruni sovétkommúnism-
ans; síðan þá er ekki um aö ræöa
neinar stórfelldar hindranir á
tilfærslu peninga um allan
hnöttinn.
Alan S. Blinder, varaformaður
viö seölabanka Bandaríkjanna,
heldur því þó fram að tilfærslan
á peningum nú milli landa og
BAKSVIÐ
DAGUR ÞQRLEIFSSON
heimshluta sé sáralítil miöaö
við það sem var í byrjun aldar-
innar — gagnstætt því sem
margir líklega halda — í hlut-
falli við stærð efnahagslífs
hinna ýmsu ríkja þá og nú.
Miklar fjárfestingar Japana t.d. í
Suðaustur-Asíu og Bandaríkjun-
um séu þannig hlutfallslega
miklu minni en fjárfestingar
Breta erlendis fyrir um hundrað
ámm. Þá fjárfestu Bretar fjórö-
ung sparifjár síns erlendis, eink-
um í járnbrautum og námum í
heimsveldi sínu og Bandaríkj-
unum. En á níunda áratugi
þessarar aldar fjárfestu Japanir
aðeins 10% þess er þeir spömðu
saman utan lands síns og síðan
hefur dregiö úr hraöanum í f jár-
festingum þeirra erlendis.
Vænlegt til að
tryggja frið?
Hrapiö í efnahags- og gjaldeyr-
ismálum í Mexíkó, sem viröist
hafa komið sumum á óvart, staf-
aði aö sögn Bradshers einkum af
því að erlendir fjárfestar drógu til
sín fé sitt, sökum þess aö þeir
voru slegnir kvíöa vegna stööugs
halla í utanríkisviöskiptum Mexí-
kana og óstööugleika í stjórnmál-
um þar. Þetta kallar Bradsher
hliöstætt ástandi sem varö er J.
Cooke & Company, stærsti fjár-
festingarbanki Bandaríkjanna,
varö gjaldþrota 1873. Þaö varö til
þess aö breskir bankar hættu í
svipinn aö fjárfesta í Bandaríkj-
unum, sem þá voru komin upp á
erlent fjármagn, einkum breskt,
til aö kosta lagningu járnbrauta
þvert yfir landiö heimshafa á
milli. Tíundi hluti vinnuafls
Bandaríkjanna utan landbúnaöar
haföi þá haft vinnu viö járn-
brautalagningar og stöövun fjár-
magnsstraumsins frá Bretlandi
leiddi af sér sex ára kreppu í
Bandaríkjunum.
Bandaríkjadollarinn stóð höll-
um fæti snemma á síðasta áratugi
19. aldar sökum fjármagnsflótta,
sem ekki er heldur óþekkt vanda-
mál í fjármálum okkar tíma. Þá
leiddi ólga nokkur meðal al-
mennings þar vestra til þess aö
margir ríkir Bandaríkjamenn
fluttu peninga sína til Lundúna.
Grover Cleveland, þáverandi
Bandaríkjaforseti, rétti dollarann
þá af aö nokkru meö því að
hækka vexti. Af hálfu bandaríska
seölabankans hefur veriö gefiö í
skyn aö gripiö kunni að veröa til
samskonar aðgerða nú, bágstödd-
um dollaranum til hjálpar.
Ýmsir hafa haldiö því fram, nú
sem fyrr, að náin fjármála- og
efnahagstengsl yfir landamæri
dragi úr hættu á stríðum. Lawr-
ence Summers, aðstoðarfjármála-
ráöherra Bandaríkjanna, sagöi
þannig nýlega aö slík tengsl væm
best af öllu til þess fallin að kom-
ast hjá átökum: „Ég hygg aö það
muni sýna sig aö stööugur hag-
vöxtur og samruni í efnahags-
málum séu vænlegustu ráðin sem
mannkynið hafi fun'diö til þess
aö koma á stööugleika."
Undir þetta taka margir, og
margir sögöu svipaö í byrjun ald-
ar. Breti einn, Sir Norman Angell,
skrifaöi þá aö hvaö efnahagsmál-
um viðvéki væru stórveldi Evr-
ópu oröin svo háö hvert ööru, aö
stríö á milli þeirra væri óhugs-
andi.
Þetta stendur í bók eftir Sir
Norman, sem kom út 1910. Fjór-
um árum síðar var svo komið aö
Evrópuveldin voru önnum kafin
við að eyðileggja hvert annaö í
stórstyrjöld. ■
■wmmm dif 'í’iek wijiííilíb.
thi'. vn.A.vi'ic < \m.E,
«<•.'•.>•••••' 't.ysffrx:'
;•■<
■ :•••. •.•: •.•.•.•. ••■.■ .•;.•/.• ,«y: .;..\r,y f *ifc ÍY.XAyrsyS./A? \
Í. '•.'•/>.x il:
'* ,-\ 'tr • 'i • ■ >• .. tt
■*•• >> .••'••.>•• /•. <'•:..•.'. ?.•.<■#.*•/.'• v.sv.rVv.'/.
<■■.'•'</■/ ,w\m>/V '•:•./ ••:.'/>• .' /'.v..í' fs />.''•;■.■«
•S:’/■<<■ .•,'•"••/' /..'\ r'-itt >'.':••.//.•/>.•<:' <:>'