Tíminn - 01.08.1995, Blaðsíða 7

Þribjudagur 1. ágúst 1995
fflhtuinKax
7
UTLÖND . . . UTLÖND . . . UTLÖND . .. UTLÖND . .. UTLÖND . . . UTLÖND . . . UTLÖND . . . UTLÖND . . .
Fóru virtar alþjóöastofnanir og allir hélstu fjölmiölar heims meö staölausa stafi?
Goðsagan af líffæraþjófunum
Þa6 sló óhug ab fólki þegar
fréttir bárust af því a& nokkrir
Vesturlandabúar hefbu drepib
lítinn dreng, Eduardo Feliciano
Oliveira, frá fátækrahverfi í Sao
Paulo í Brasilíu, skorib augun
úr honum og eitthvaö af innyfl-
unum og selt úr landi til notk-
unar í líffæraflutninga. í blöö-
unum birtust fregnir af því aö
Oliveira hefbi af einhverjum
ástæöum þurft aö fara á sjúkra-
hús og þar hafi hann látiö lífib.
Síban hefbi verib gerb krufning
á honum og þá hafi komib í ljós
ab bæbi augun vantabi og ab
maginn hefbi verib stoppabur
upp meb sagi.
Síöan sögöu „sjónarvottar" frá
því aö hópur fólks hafi sést aka
um bæinn á sendiferöabíl, þaö sé
klætt eins og trúöar og ballett-
dansmeyjar, og lokki börn inn í
bílinn til sín. Skömmu síbar sjáist
til þess þegar líkum barnanna er
kastaö út úr bílnum og vanti þá
jafnan í þau ýmis helstu líffærin.
Foreldrar drengsins telja raunar
ab sjúkrahúsiö hafi veriö aö reyna
aö breiöa yfir einhver mistök sem
þar hafi átt sér staö, en hvað sem
því líður virðist leyndin, sem af
einhverjum ástæöum hvíldi yfir
dauöa sonar þeirra, hafa valdiö
því aö örlög hans runnu saman
viö goðsögn sem skotið hefur upp
kollinum víða um heim um aö
Frakkar breyta
stjórnarskránni
Franska þingið kom saman
í gær í Versalahöll til að sam-
þykkja stjórnarskrárbreyting-
ar, þrátt fyrir andstööu vinstri
flokka sem telja breytingarn-
ar óþarfar. Breytingarnar
varba störf þingsins. Fram aö
þessu hefur þingið starfað í
samtals sex mánuöi á ári, og
hefur starfstíminn skipst nib-
ur á tvö þriggja mánaba
tímabil. Eftir ab breytingarn-
ar hafa verið samþykktar
mun þingib hins vegar starfa
í níu mánuði samfleytt á
hverju ári. Ríkisstjórnin segir
ab þessar breytingar muni
styrkja lýðræöib í landinu og
einnig styrkja völd þingsins.
Brýtur dóms-
málaráðuneytib
lög?
Norskur lögmabur, Harald
Stabell, heldur því fram ab
dómsmálarábuneytið í Nor-
egi brjóti norsk lög meb því
ab mismuna kerfisbundib
fólki, sem sækir um vega-
bréfsáritun til Noregs, eftir
því frá hvaba landi þab kem-
ur. Lögmaburinn segir þetta
brjóta gegn tveimur helstu
grundvallarreglum í norskum
ríkisrétti: reglunni um jafna
mebferb og um einstaklings-
mebferð, og telur hann þetta
jafngilda lögbrotum.
Dómsmálaráðuneytiö vib-
urkennir aö þab afgreibi
beibnir um vegabréfsáritun á
misjafnan hátt eftir því frá
hvaba landi þær berast, og
styöjist þar vib ákvebnar regl-
ur og „svartan lista". Hins
vegar verbi svarti listinn ekki
gerbur opinber.
börn í fátækrahverfum þriðja
heimsins séu drepin, jafnvel í
stórum stíl, til ab hægt sé að nota
líffærin úr þeim.
Þessi goðsögn hefur gengið ljós-
um logum um heiminn og bæbi
fjölmiölar og virtar alþjóöastofn-
anir á borö vib Sameinuðu þjóö-
irnar, Alþjóða heilbrigðisstofnun-
ina (WHO) og Evrópuþingið hafa
gleypt við henni.
Þéttbýlisgobsagnir
Þjóðháttafræbingar telja að
rætur þessara sögusagna megi
rekja til þess þegar kristnir menn
á miðöldum voru að pynta gyð-
inga fyrir barnadráp. Einnig er til
skyld goðsögn frá síöari tímum,
ein svokallaðra þéttbýlisgobsagna
(urban myths), sem náb hefur
nokkurri útbreiðslu og fjallar hún
um ferðalang sem hópur ræn-
ingja ræbst á. Þegar hann rankar
aftur við sér liggur hann í blóð-
polli og kemst von brábar ab því
ab öbru nýranu hefur verib stolib
úr honum.
Undanfarib hefur gobsögnin af
líffæraþjófunum flogib víba um
heim og enda þótt hingab til hafi
allar tilraunir til þess ab fá stab-
festingar á þessum sögusögnum
borib lítinn árangur hafa þær ver-
iö lífseigar og einhvern veginn
þess eölis aö fáir hafa leyft sér ab
efast um þær. í einni af skýrslum
Evrópusambandsins segir Leon
Schwartzenberg, fyrrverandi heil-
brigöisráöherra Frakklands: „Aö
afneita því ab þessi líffæraviö-
skipti eigi sér staö er sambærilegt
viö þab aö afneita tilvist gasklef-
anna í seinni heimsstyrjöldinni."
Hófst sem sögusagn-
ir á götum Hondúras
Todd Leventhal er starfsmaöur
Upplýsingaþjónustu Bandaríkj-
anna. Hann hefur lagt mikla
vinnu í aö rekja feril goösögunnar
af líffæraþjófunum frá því aö hún
hófst sem sögusagnir á götum
Hondúras þangað til hún varð al-
mennt viðtekin sem fullgildur
sannleikur á alþjóðavettvangi.
„Þetta er goðsögn sem fjallar um
ótta fátæka fólksins við ríka fólk-
ið," segir Leventhal, „og um leiö
þann ótta sem situr dýpra í fólki,
óttann vib limlestingu og dauða
og við þær framfarir í vísindunum
sem þetta fólk getur hvorki skiliö
né haft neina stjórn á."
Goösögnin af líffæraþjófunum
var farin að láta á sér kræla strax í
upphafi síðasta áratugar. Fyrrver-
andi fréttaritari BBC man eftir því
að hann hafi 1985 lesið um
„dauðaspildu" á þjóöveginum
milli Rio de Janeiro og Sao Paulo
þar sem börn voru myrt hópum
saman svo aö hægt væri aö hiröa
úr þeim líffærin.
Heimurinn leggur viö
hlustir
En það var svo 2. janúar 1987
sem þessi goðsögn hlaut skyndi-
lega útbreiðslu um allan heim.
Þaö hófst meö því ab sjónvarpiö í
Hondúras og dagblabib La Tri-
buna þar í landi birtu viðtal viö
Leonardo Villeda Bermudez, aðal-
ritara velferöarnefndar í Hondúr-
as. í viðtalinu var einkum veriö
aö ræba vib Bermudez um ætt-
leibingar og mátti þar m.a. skilja á
honum aö sumir þeir sem koma
til landsins í því skyni ab ættleiöa
börn hafi síöan selt þau öðrum
aðilum „vegna líffæranna".
Bermudez gaf reyndar þegar í
stað út nánari skýringar á um-
mælum sínum og lagöi áherslu á
þaö að hann heföi aöeins verið að
segja frá óstaöfestum sögusögn-
um sem hann hefði heyrt frá fé-
lagsráðgjöfum, sem hann hefur
haft samskipti við í starfi sínu fyr-
ir nefndina. Fleiri embættismenn
í Hondúras létu einnig til sín
heyra og sögbu að engin fótur
væri fyrir þessum ásökunum.
En þá var orðið of seint að snúa
til baka. Reuter fréttastofan hafði
tekið fréttina upp á sína arma og
þaðan var henni dreift um allan
heim. í næsta mánuði skutu þess-
ar sögur upp kollinum í Guate-
mala og þrem mánuðum síðar
birtist grein um málið í sovéska
blaðinu Pravda. Þetta var alltof
góð frétt um skuggahliðar kapítal-
ismans til þess að Sovétmenn
gætu legið á henni og þeir dreifbu
henni í gegnum Tass fréttastof-
una til „vingjarnlegra" blaöa í
öðrum löndum.
Upp úr þessu fór hræðsla aö
grípa um sig og áþekkar sögur
fóru ab skjóta upp kollinum víða
um heim.
Þetta leiddi m.a. til þess að Evr-
ópuþingið samþykkti fordæm-
ingu á slíku athæfi árið 1988.
Franskur þingmaður kommúnista
á Evrópuþinginu hafði borið fram
ályktun sem byggö var á tveimur
skýrslum frá Alþjóöasamtökum
lýöræbislegra lögmanna.
Hins vegar fór það framhjá
bæði Evrópuþinginu og fjölmiöl-
um að Sameinuðu þjóbirnar tóku
skýrslur samtakanna ekki gildar
vegna þess ab enginn fótur virtist
vera fyrir þeim.
Stóru sjónvarps-
stö&varnar fara af
staö
Síðan gerist þab aö stóru sjón-
varpsstöbvarnar, sem hafa úr
nógu fjármagni að moða, komust
á sporib og stóðu að gerb heimild-
armynda um málið. Ein þeirra
mynda sem gerðar voru var „The
Body Parts Business", ensk-kan-
adísk mynd sem sýnd var í BBC í
nóvember 1993. í henni var sagt
frá Pedro Reggi, sem er þroska-
heftur drengur í Argentínu sem
býr á geðsjúkrahúsinu Montes de
Oca í u.þ.b. 100 km fjarlægö frá
Buenos Aires. Hann hélt því þar
fram aö augunum úr sér hefbi
verið stolið til þess að hægt væri
að taka úr þeim hornhimnurnar
til ígræbslu.
Nokkrum dögum eftir að
myndin var sýnd drógu Reggi og
hálfbróðir hans þessar fullyrðing-
ar til baka. Hálfbróðirinn játaði
opinberlega að hann hefði skáld-
að upp söguna og viðurkenndi
enn fremur að iæknar hefðu
skoðað Reggi þann sama dag og
komist að þeirri niðurstöðu að
hann hefði misst augun af völd-
um sýkingar sem komst í þau.
Judy Jackson, sem er framleiö-
andi myndarinnar, sagði fyrr í
þessum mánuði að hún legði ekki
lengur neinn trúnað á þaö ab
börnum væri stoiið til líffæra-
flutninga. „Við fórum til Argent-
ínu til þess að segja frá óvenju-
mörgum dauðsföllum sem höfðu
orðið í Montes de Oca og til að
komast ab því hvað hæft væri í
ásökunum um óeölilega starfs-
hætti þeirra sem sjá um líffæra-
flutninga," sagði hún. „Ef fólk var
ab ljúga að okkur þá veit ég ekki
hvers vegna."
í franskri verðlaunamynd, „Líf-
færaþjófamir", segir af Jeison
Cruz Vargas, sem er 10 ára dreng-
ur frá Bogota í Kólumbíu, sem
einnig hefur misst augun. Móbir
hans heldur því fram að þeim
hafi verið stolið þegar Jeison lá á
sjúkrahúsi í bernsku. En Levent-
hal hefur komist yfir læknaskrár
drengsins og þar segir aö hann
hafi orðið blindur vegna sýkingar
sem komst í augun. Stjórnin í
Kólumbíu lét einnig athuga þetta
mál nánar og þá kom reyndar í
Ijós að móöir drengsins hafði
fengið 40.000 pesóa (u.þ.b. 4.000
krónur) fyrir söguna.
Virtar alþjóðastofn-
anir bíta á agniö
Eftir aö þessar heimildarmyndir
höfbu veriö sýndar í sjónvarpi fór
goðsagan að fá stuöning öflugra
aðila á alþjóðavettvangi. Alþjóba-
heilbrigðisstofnin flýtti sér í ein-
hverju ofboði að setja saman nýj-
ar vimiðunarreglur um líffæra-
flutninga, en síðar viðurkenndi
hún ab þessar reglur hefðu hvorki
verið nægilega vel undirbúnar né
sérlega vel úr garði gerðar.
í skýrslu frá Sameinuðu þjóð-
unum segir einnig að „sannanir
hrannist upp fyrir því að það sé
raunverulega til markaður fyrir
líffæri barna."
En einu sannanirnar fundust
eftir fjögurra ára rannsóknir voru
ásakanir frá einhvérjum ónefnd-
um lögreglumönnum í Nepal um
ónefnda mannræningja sem áttu
að hafa reynt að smygla tveimur
ónefndum börnum til Indlands í
því skyni að láta fjarlæga nýrun
úr þeim.
Staðlausir stafir
Læknar hafa bent á að í raun sé
alls ekki mögulegt að stunda við-
skipti meb líffæri á þennan hátt. í
fyrsta lagi þarf að gera vefjapróf-
anir á öllum líffærum, sem til
stendur að flytja milli líkama, til
þess að ganga úr skugga um að
þau henti líffæraþeganum, og þar
að auki haldast þau ekki í not-
hæfu ástandi utan líkamans
nema í ákaflega stuttan tíma.
„Það er ekki bara hægt að mæta á
eitthvert sjúkrahúsið með nýra í
kæliboxi," sagbi Joel Newman, frá
the United Network for Organ
Sharing í Bandaríkjunum.
Allt virðist því benda til þess að
þab sé í raun ekki neinn fótur fyr-
ir þessum sögum. Paul Smith, yf-
irmabur þjóbsagnadeildar háskól-
ans á Nýfundnalandi, segir aö þab
skipti þó í raun ekki höfuömáli
hvort „þéttbýlisgobsögur" af
þessu tagi séu sannar eöa ekki:
„Það sem máli skiptir er hvers
vegna fólk leggur trúnab á þær,
hugmyndirnar og óttinn sem þær
tjá, og hvernig sumar af þessum
sögum veröa á endanum aö raun-
vemleika." Vissulega væri þab
hrikalegt ef sagan af líffæraþjóf-
unum yrbi ab raunvemleika bara
vegna þess ab hún er of hryllileg
til þess aö hægt sé að trúa henni.
Þýtt og endursagt úr The Sunday Times
/ franskri verölaunamynd hélt jeison Cruz Vargas því fram oð augunum úr sér heföi veriö stoliö, en lceknar sögöu
aö sýking heföi komist í augun.