Tíminn - 13.10.1995, Síða 10

10

Föstudagur 13. október 1995
Makedónskt ástand
Bosnískserbneskir hermenn: Sameiginlegar áhyggjur út afAlbönum leiba til batnandi samkomulags Serba og
Makedóna.
Banotilrœöid viö
Gligorov Make-
dóníuforseta,
sem margir líta
á sem talsmann
sátta og fulltrúa
stöbugleika,
þykir illur fyrir-
boöi
Sprengjutilræ&i eru algeng
í heiminum um þessar
mundir og fyrir skömmu
olli eitt slíkt nokkru mann-
tjóni í Skopje, höfuöborg lýö-
veldisins Makedóníu. Forseti
Makedóníu, Kiro Gligorov,
var einn þeirra sem þá særð-
ust (til hans mun leikurinn
hafi veriö geröur). Þegar þetta
er ritaö eru horfur á því aö
ferli hans í stjórnmálum sé
lokiö og ekki einu sinni víst
hvort hann lifir þetta af.
Carrington lávaröur, Breti —
einn þeirra fyrstu sem gerðir
voru út af alþjóöasamfélaginu
til að miðla málum (eins og þaö
var látið heita) í fyrrverandi
Júgóslavíu — sagöist hafa hitt
aðeins einn ærlegan mann á því
svæði, og væri sá Gligorov
Makedóníuforseti.
Velviljabur rólyndis-
mabur
Þessi orð lávaröarins endur-
spegla gamalt álit Evrópu-
manna á Balkanbúum og þess-
konar endurspeglun hefur einn-
ig lýst sér í hatursáróðri gegn
Serbum í vestrænum fjölmiöl-
um, þar sem upplýstir og frjáls-
lyndir menntamenn hafa t.d.
gefiö í skyn aö Serbar væru „bar-
barar" að eölisfari. Með hliðsjón
af Evrópusögu sem heild, þ.á m.
sögu þessarar aldar, viröist þó
aö erfitt muni aö halda því fram
aö Evrópumenn yfirleitt hafi
efni á slíkum fordómum í garö
Balkanbúa, siörænt séö.
En aö vísu endurspegla þessi
ummæli Carringtons einnig al-
mennt álit á Gligorov, þess efn-
is aö hann sé velviljaöur rólynd-
ismaöur, líklegur til aö víkja
málum til betri vegar á þeim
vettvangi hatursins sem Balkan-
lönd viröast um þessar mundir
vera. Eins og margir aörir for-
ystumenn ríkja þeirra, sem uröu
til úr gömlu Júgóslavíu, var
hann í kommúnískum forystu-
kjarna þess ríkis. Undir hans
forystu tók júgóslavneska
Makedónía (sem oft var kölluö
Vardar-Makedónía, eftir fljót-
inu Vardar, sem rennur um
landiö á leiö sinni til Eyjahafs)
sér sjálfstæöi voriö 1992. Á gott
þótti vita aö þaö geröist mann-
drápalaust, gagnstætt því sem
varö í Slóveníu, Króatíu og Bo-
sníu-Hersegóvínu.
Nú láta ýmsir í ljós ótta um,
aö búiö veröi meö stööugleik-
ann í Makedóníu, ef ferli Glig-
orovs í stjórnmálum sé lokiö.
Þaö eru viöbrigöi, því aö
skömmu fyrir tilræöiö höföu
- Grikkland og Makedónía náð
samkomulagi, sem virtist líklegt
til að binda enda á þykkju sem
verið hefur milli þeirra frá því
að Makedónía varö sjálfstæð, en
á sér rætur lengra aftur í sög-
unni, eins og deilur yfirleitt í
Balkanlöndum. Grikkjum
gramdist að Vardar-Makedónía
skyldi kalla sig Makedóníu, af
því að Grikkir telja sig eiga það
nafn. Annað, sem Grikkjum
fannst benda til þess að slav-
neskir íbúar Vardar-Makedóníu
væru aö reyna aö „stela" grískri
fortíð Makedóníu, var aö þeir
tóku sextán geisla stjörnuna frá
Vergína, tákn frá tíö Filipposar
konungs, fööur Alexanders
mikla, upp í fána sinn. Seðla
sína verðlitla skreytti hin sjálf-
stæða Makedónía og meö tákn-
um, sem aö mati Grikkja a.m.k.
bentu til þess að hún geröi kröf-
ur til landshluta þess í Norður-
Grikklandi sem einnig heitir
Makedónía.
Samningur vib
Grikki
Út af þessu lokuðu Grikkir
höfn sinni í Þessalóníku fyrir
Makedóníu, þessu fátæka, land-
lukta ríki til stórra vandræöa.
En 13. september var undirrit-
aður milli ríkjanna samningur,
sem virðist þýöa að samskipti
þeirra séu aö komast í eðlilegt
horf, eins og sagt er. Aöalatriði
samningsins eru að Grikkir leyfi
Makedónum afnot af höfninni í
Þessalóníku og viöurkenni
makedónska lýðveldið, gegn
því aö Makedónar fjarlægi Ver-
gínastjörnu úr fána sínum. Hins
vegar hefur enn ekki náðst sam-
komulag um nafnið á make-
dónska lýöveldinu.
Bandaríkin höföu lengi reynt
aö miöla málum milli Grikk-
lands og Makedóníu, og má
ætla að þau hafi lagt allfast aö
ríkjum þessum tveimur aö jafna
málin sín á milli.
Sambandið milli Makedóníu
og nýju Júgóslavíu — sem veriö
hefur heldur stirt, sumpart
vegna vissrar samstööu sem hef-
ur verið meö Grikklandi og
Júgóslavíu — hefur og virst fara
batnandi undanfarið, enda fara
áhyggjuefni Makedóna og Serba
aö nokkru saman. Daginn fyrir
tilræðiö í Skopje skrapp Glig-
orov til Belgrad og ræddi við
Slobodan Milosevic, Serbíufor-
seta og valdamesta mann nýju
Júgóslavíu. Fór þá aö sögn vel á
meö þeim.
Makedónskir eða
albanskir þjóbernis-
sinnar?
Þegar þetta var ritaö, var ekki
komið fram hverjir reynt höfðu
að ráða .Gligorov af dögum, en
meðal grunaðra eru róttækir
makedónskir þjóöernissinnar,
sem vilja halda Vergínastjörnu
í fánanum og auglýstu andúö
sína á stjórn Gligorovs meö því
aö hundsa kosningar sem
haldnar voru s.l. ár. Dræm kjör-
sókn þá þótti ekki góös viti.
Róttæku þjóðernissinnarnir eru
hugmyndafræðilegir afkom-
endur makedónskra þjóðernis-
sinna á 19. öld og fyrri hluta
20. aldar. Sumir þeirra voru þá
meðal heimsins þekktustu
hryðjuverkamanna og lengst af
frá því að Búlgaría varð sjálf-
stæö (1878) til upphafs heims-
styrjaldarinnar síöari mátti svo
heita aö helstu stjórnmála-
menn Búlgaríu væru í stööugri
lífshættu fyrir þeim, vegna þess
aö stjórnmálamenn þessir
beittu sér ekki nóg fyrir bar-
áttumálum makedónskra þjóð-
ernissinna, að mati þeirra síöar-
nefndu. Þá var oft talað um
„makedónskt ástand" sem talið
var einkar ótryggt, jafnvel miö-
aö við þaö sem gerðist á Balk-
anskaga. Slavneskir Makedónar
eru skyldari Búlgörum en
nokkrum öörum og voru lengi
af mörgum taldir til Búlgara. Af
því reis reiöi meöal Makedóna
út af því aö mestum hluta
Makedóníu var skipt milli
Grikklands og Serbíu eftir Balk-
anstríöin 1912-13.
Einnig beinist eftir tilræðiö í
Skopje grunur aö þjóðernis-
sinnum meöal albanska minni-
hlutans í Makedóníu, sem telur
aö sumra sögn um fjórðung
landsmanna. Makedóníu- Al-
banir eru óánægöir meö stöðu
sína í sjálfstæðri Makedóníu og
í febrúar kom til allharöra átaka
milli þeirra og slavneskra
Makedóna. MakedónskirAI-
banir geta reiknað meö samúö
og aö líkindum stuöningi frá
Albönum í Kosovo og Albaníu.
Þetta er sennilega grunnorsök
til þess aö saman dregur nú
meö Makedóníu annars vegar
og Serbíu-Svartfjallalandi (nýju
Júgóslavíu) og Grikklandi hins
vegar.
Nú er farið aö heyrast aö
heimurinn kunni aö hafa flýtt
sér um of við aö viðurkenna
sjálfstæöi Makedóníu, eins og
nokkúö ljóst er aö geröist með
Bosníu. ■
Makedónía
Stærb: Rúmlega 25.700 ferkílómetrar, eða á viö um fjórö-
ung íslands.
íbúar (1994): 1.930.000, þar af (slavneskir) Makedónar
1,3 millj., Albanir 442.000, Tyrkir 77.000, sígaunar
43.000, Serbar 39.000 og múslímar sem hvorki eru Alban-
ir né Tyrkir rúmlega 30.000.
Opinbert tungumál: Makedónska, slavneskt mál sem er
náskylt búlgörsku.
Trúarbrögö: Um 60% landsmanna játa rétttrúnaðar-
kristni, 25% íslam og 4% kaþólska kristni.
Þéttbýli: 75 íbúar á hvern ferkílómetra.
Höfuöborg: Skopje, íbúar rúmlega 440.000 (1994).
Stjórnskipan: Lýðveldi.
Forseti: Kiro Gligorov
Mynt: Denar. Einn makedónskur denar jafngildir um 140
ísl.kr.
Verg þjóðarframleiösla á mann (1993): Um 48.000 kr.
Helstu atvinnuvegir: Landbúnaður og málmiðnaöur.
Her: Rúmlega 10.000 manna landher og flugher sem í eru
50 manns.
(Úr Svenska dagbladet.)