Tíminn - 24.11.1995, Blaðsíða 4

4
VKmtmi
Föstudagur 24. nóvember 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: ]ón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 56B1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánaöaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Sanngirni og
kurteisi
Halldór Asgrímsson utanríkisráðherra talaöi um það í ræðu
sinni á Fiskiþingi í vikunni að í samskiptum ríkja varðandi
nýtingu auðlinda sjávar væri afar brýnt að sanngirni væri
höfð að leiðarljósi. Utanríkisráðherra sagbi m.a.: „Að mínu
mati felst sanngirni í því að tekið sé tillit til raunverulegra
hagsmuna hvers aðila um sig. Vil ég leyfa mér ab halda því
fram, hvað svo sem líður málflutningi og rökstuðningi í
samningaviðræðum, að ríki vita í hjarta sínu, ef svo má taka
til orða, nokkurn veginn hvab felst í sanngjarnri lausn. Heiti
ég því ab íslensk stjórnvöld hafi aö leiðarljósi á alþjóðavett-
vangi sanngirni, hvorki meira né minna, ekki síst í þeirri trú
að aðrir sýni sömu afstööu."
Þessi orö ráðherra falla nú þegar íslendingar standa í mikl-
um þrætum við Norðmenn og Rússa vegna úthafsveiðimála
og ekki síst vegna norsk-íslenska síldarstofnsins. Því er eðli-
legt aö líta á heitstrengingu ráðherrans um sanngirni sem
áskorun á viösemjendur íslands í þessum málum.
Halldór sér fyrir sér mjög víbtækt samstarf á sviði sjávarút-
vegsmála mebal þjóða í Norðurhöfum, og eru hugmyndir
hans um „gagnkvæmt tryggingarkerfi" í fiskveiöiheimildum
hluti af þeirri framtíbarsýn. Slík sýn er vissulega eftirsóknar-
verð og hiö besta mál, og ýmis skref í þessa átt hafa þegar ver-
ib undirbúin. Eitt slíkt skref varðar þaö samkomulag íslands,
Færeyja, Noregs og Rússlands að leggja til grundvallar skýrsl-
ur vísindamanna um dreifingu síldarstofnsins fyrr og nú,
þegar ákvörðun um heildarafla er tekin. Slíkt samkomulag er
hins vegar lítils virbi, vegna þess að pólitískt samkomulag
vantar um þab við hvaba tíma eigi að miða, hvort miða eigi
vib dreifingu stofnsins eins og hún er nú, eöa hvort miða eigi
við dreifingu stofnsins eins og hún var þegar göngumynstur
síldarinnar var „eðlilegt".
í þessu samhengi hljómar einhliða yfirlýsing Norðmanna
um 1 milljón tonna kvóta úr stofninum þar sem Norðmenn
fái 800 þús. tonn, Rússar 150 þúsund og íslendingar og Fær-
eyingar 50 þúsund tonn, ekki eins og sanngirnin hafi verið
höfö aö leiðarljósi. íslendingar hafa brugðist við þessari
ósanngirni meb mikilli kurteisi, en þó gert Norðmönnum
skiljanlegt að okkur sé stórlega misboðib. Þorsteinn Pálsson
sjávarútvegsráðherra sendi frá sér afar skýr skilaboð um þaö.
Og víst er að eiginlegar samningaviðræður um síldina eru
ekki hafnar, en umræður hafa verið boðaðar á fundi í Færeyj-
um í næsta mánuöi.
Þorsteinn Pálsson hefur haft þessi síldarmál á sínu borði ab
undanförnu, og stjórnarandstöðuþingmenn hafa gagnrýnt
ráðherrann fyrir linkind í málinu. Hann hefur svarað því,
réttilega, aö enn hafi ekki fundist samkomulagsgrundvöllur
og hann sé ekki tilbúinn til samninga um hvaö sem er.
Augljóst er að komið er ab því aö auka þungann í þessu
máli af íslands hálfu. Hugsanlega er ástæða til að „gera út" í
norsku samfélagi og stjórnkerfi til þess að afla sjónarmiðum
sanngirninnar fylgis. Það eitt að yfirlýsingar af því tagi, sem
berast nú frá Noregi, skuli yfirleitt hafa komið fram, vekur
upp þá spurningu hvort ekki sé verk að vinna fyrir íslendinga
í bakgarði viðsemjenda okkar.
Norbmenn hafa verið afar ósanngjarnir í þessum málum
og það svo að efast má um hversu mikill samningsvilji þeirra
er. íslendingar hafa á hinn bóginn verið sanngjarnir og raun-
ar kurteisir í garð Norðmanna. Spyrja má hvort ekki sé hægt
að draga úr kurteisinni, þó sjónarmiöum sanngirninnar sé
tryggilega til skila haldib. Sagt er að kurteisi kosti ekkert. Það
er rétt, svo langt sern það nær. Óþarfa kurteisi hins vegar gæti
reynst óþarflega dýr.
Blygðunin, RÚV og Internetið
„Heiðarlegur" masókismi heyrði
Garri Iangskólagenginn sálfræð-
ing kalla það uppátæki nokkurra
sjálfskipaðra verndara Nóbel-
skáldsins að krefjast þess að fá
lesningu Hrafns á smásögu sinni
Hetjusaga endurtekna á Rás 1 Rík-
isútvarpsins í fyrrakvöld. „Gerðu
það aftur Karíus"-syndróm munu
aðrir fræðimenn vilja kalla það,
þegar óskað er eftir endurteknum
höggum á staði þar sem vitað er
að verkjar undan.
Eitt hundrað valinkunnir ís-
lendingar með Guðrúnu Péturs-
dóttur (sem sat víst í gmggaröð-
inni þegar hún var í skóla með
Hrafni) í forsvari sendu útvarps-
stjóra erindi um að endurtaka
lestur Hrafns. Ástæðan fyrir þess-
ari ósk er sú, að þeir voru svo
innilega hneykslaðir og með svo
særða blygðunarkennd eftir að
hafa hlýtt á Hrafn lesa þessa sögu.
Og til þess aö sem flestir gætu
notið blygðunarbrots Hrafns væri
nauösynlegt að endurtaka þátt-
inn.
„Refsing" Hrafns
Eðlilega hefur ýmsum þótt
þetta skrýtin ósk, en þjóðin hefur
þó að sjálfsögðu fagnað því aö fá
sanngjarna hlutdeild í blygöunar-
broti Hrafns, mannsins sem hún
elskar að hata. Guðrún í glugga-
röðinni hefur einmitt útskýrt ósk-
ir sínar um endurtekningu þann-
ig, að fólk þurfi að sjá og heyra
meö eigin eyrum hvílík ótugt
hann Hrafn er og með því að end-
urtaka þáttinn muni Hrafn ein-
mitt verða sjálfum sér til mikillar
minnkunar. Það sé því í refsingar-
skyni við Hrafn aö veriö er að
endurtaka lestur hans á Hetju-
sögu. Niðurstaðan virðist hins
vegar vera, að staðfest er að Hrafn
sé ruddi, eins og allir raunar vissu.
GARRI
En í leiðinni hefur endurtekning-
in og athyglin auðvitað þau áhrif
að þjóðin gengur um og spyr: Er
kannski eitthvað til í þessu með
eiginkonu skáldsins?
Útvarpsstjóri sýnir aö sjálf-
sögðu mikið hugrekki með því að
fara að „refsa" Hrafni með þess-
um hætti, því Hrafn á valdamikla
vini eins og þekkt er, og óvíst
nema þessi uppákoma öll eigi eft-
ir að verða í forgrunni forseta-
kosninganna næsta sumar, en
ýmsir vinir Hrafns hafa verið orð-
aðir viö framboð og það á líka við
um Guðrúnu í gluggaröðinni. En
útvarpsstjóri á sér málsbætur.
Menningarelítan var búin að
velja sinn Barrabas og kallaði:
„Krossfestið hann!" Þess utan þarf
Ríkisútvarpið að huga aö sam-
keppnisstöðu sinni, því ef hljóð-
ritunin á blygöunarbroti Hrafns-
ins hefði ekki farið í loftið á veg-
urr Ríkisútvarpsins, heföi það ef-
I' st verið sett með einföldum
'nljóðkortum á Internetið eins og
nú tíökast með blygðunarbrot.
Blygbunarbrots notiö
En þjóöin fagnaöi hins vegar
ákvörðun útvarpsstjóra og settist
fyrir viðtækin sín kl. 23:00 í fyrra-
kvöld, rétt eins og þegar hún
hlustaði á Helga Hjörvar lesa Bör
Börsson á sokkabandsárum stofn-
unarinnar. En nú var þó and-
rúmsloftið annað, því í fyrradag
var þjóðin aö fullnægja sínum
„Heiðarlega" masókisma, hún var
að njóta þess að láta ganga fram
af heiðarleika og blygðunarkennd
sinni, enda mesti broddurinn far-
inn úr Akureyrarmyndinni af Int-
ernetinu.
Aldrei fyrr hefur verk eftir
Hrafn Gunnlaugsson notiö jafn
mikillar athygli og vafamál hvort
samanlagt áhorf á allar kvik-
myndir hans og sjónvarpsþætti
hafi náð því marki sem náðist í
hlustuninni í fyrrakvöld. Það seg-
ir allt sem segja þarf um ástæð-
urnar fyrir fjármálastöðu Al-
menna bókafélagsins að þeir eiga
ekki þessa sögu til og geta því
enga bók selt!
Þessi glæsilega athyglisbrella
Hrafns gefur okkur, ofursiðlegu
smáborgurunum, gott tækifæri til
að líta aðeins í eigin sálarspegil og
komast að því að þrátt fyrir alll
sem við segjum hvert við annað,
finnst okkur innst inni að bæöi
Ríkisútvarpið og Internetið séu
hin mestu þarfaþing í blygöunar-
fullri fjölmiðlun nútímans.
Garri
Óútfylltir víxlar
Óútfylltir tryggingavíxlar eru í
höndum peninga- og Iánastofn-
ana, sem nota þá til að firra sig
ábyrgð á viöskiptavinum sínum
sem ekki standa viö greiöslur af
lánum. Skuldakrafan fellur þá á
ábyrgðarmenn sem skrifað hafa
upp á, en eru ekki endilega aöilar
að viðskiptunum að ööru leyti.
Þeir sem ábyrgjast svona papp-
íra meö undirskrift sinni gera
það margir hverjir í þeirri trú, að
ábyrgðin nái aðeins til þeirrar
upphæðar sem fengin er aö láni
með eölilegum hætti. Þannig að
sá, sem skrifar upp'á tryggingav-
íxil til aö skyldmenni eða kunn-
ingi geti fengið krítarkort, telur
að ábyrgð hans nái aðeins til
þeirrar fjárupphæöar sem úttekt-
arheimild nemur. En þegar til
kastanna kemur og tryggingin
fellur á ábyrgðarmann, er hann
krafinn um kannski margfalda
þá upphæð, vegna þess að hand-
hafi kortsins hefur misfariö með
þaö. En lánafyrirtækiö situr meö
óúlfyllt víxileyöublað með nafni
ábyrgðarmanns, og eftirleikur-
inn er auöveldur.
Nú er uppi mál þar sem
ábyrgðarmenn á tryggingavíxl-
um hafa kært starfsmenn banka
fyrir umboðssvik. Það, sem vitaö
er um málavexti, er aö maöur,
sem skrifaði upp á tryggingavíxil
vegna milljón króna láns, er
krafinn um ellefu milljónir
vegna vanefnda og einhverra
fjármálalegra hundakúnsta sem
lántakinn viðhaföi í bankanum.
Klögumálin ganga
á víxl
Bankastarfsmenn útfylla sjálfir
tryggingavíxilinn, sem ábyrgðar-
maöurinn var búinn aö skrifa
nafn sitt á fyrir löngu. Prettir og
kostnaöur vegna þeirra lenda all-
ir á manni, sem sjálfur kom
hvergi nærri málum aö því best
er vitaö. Ganga nú klögumál á
víxl og bankaeftirlit, saksóknari,
rannsóknarlögregla og dómstól-
ar auk lögmanna fjalla um málin
aö sínum hætti.
Á víbavangi
Þab er mikil lenska lánastofn-
ana að gera þriöja aðila ábyrgan
fyrir lánum sem hann hvorki
tekur né nýtir á nokkurn hátt.
Með því firra peningastofnanir
sig allri ábyrgö á viöskiptavinum
sínum og þurfa ekkert að velta
því fyrir sér hvort þeir séu borg-
unarmenn fyrir lánum sem þeir
fá eða ekki. Aöför að ábyrgöar-
mönnum leysir vanda lánastofn-
ana.
Margur harmleikurinn er orð-
inn vegna þessa ábyrgöarleysis
peningastofnana. Þær eyöileggja
líf fjölda manns, sundra fjöl-
skyldum og leggja skuldaklafa á
fólk sem ekki eru viöskiptavinir
peningavaldsins. Þessi ljóti leikur
er löglegur og ef fórnarlömbin
kvarta, er þeim aöeins sagt að þau
hafi ekki átt að skrifa upp á hjá
skyldmennum og kunningjum.
Sjálfsviröing banka-
stofnana
Athæfi og framkoma lána-
stofnana er lögleg, en efast má
um hversu siöleg hún er. Eölilegt
væri aö krefjast þess aö lána-
stofnanir bæru traust til við-
skiptavina sinna og Iánuöu ekki
nema þeim sem álitnir eru borg-
unarmenn fyrir skuldinni. Aö
gera óviökomandi aöila ábyrga
og láta þá skrifa upp á óútfyllta
víxla er bragð sem hæfir okur-
lánahákörlum og öðrum þeim
sem stunda vafasöm viðskipti.
En bankastofnun með einhverja
sjálfsvirðingu á ekki aö leyfa sér
svona vinnubrögö.
Löggjafinn kann engin ráð til
að takmarka svona fjárplógs-
starfsemi og viöskiptasiðferöi er
hugtak sem fæstir þekkja eöa
vilja vita af, og fórnarlömbin
vita sjaldnast í hvaða gildru þau
eru leidd fyrr en um seinan.
En ráö er til, sem er aö skrifa
aldrei upp á óútfylltan víxil. Svo
má líka banna aö nokkurri
manneskju sé boðiö upp á aö
setja nafn sitt á skuldaviöur-
kenningu sem upphæð er ekki
þegar komin á.