Tíminn - 24.11.1995, Blaðsíða 10

10
Föstudagur 24. nóvember 1995
Einar Kristjánsson —
tenórinn sem Þjóð-
verjar vildu eigna sér
Þrír upprennandi tónlistarmenn á
torginu fyrir framan Reichstag í
Berlín. Frá vinstri: Guömundur
Matthíasson organisti (faöir Guö-
nýjar Guömundsdóttur konsert-
meistara), Einar og Höskuldur Ól-
afsson, lengi bankamaöur á Akur-
eyri. Einar og Höskuldur voru
samtímis viö nám í Vínarborg og
leigöu sameiginlegt húsnœöi.
Liiiui r\iisijurissuri (uririur iiu
vinstri) í hlutverki Vogelgesangs í
Meistarasöngvurunum eftir
Wagner.
Einar Kristjánsson óperu-
söngvari er eitt af „stóru nöfn-
unum" í íslenskri tónlistar-
sögu og má Jpaö merkilegt
heita, þar sem Islendingar áttu
þess ekki kost aö fylgjast meö
ferli hans nema aö litlu leyti.
Frami Einars Kristjánssonar
var skjótur, enda segir Einar B.
Pálsson verkfræöingur frá því,
í einni þriggja greina sem birt-
ast meö útgáfunni, er þeir
nafnar voru saman í sveit á
Staöarstaö aö Einar hafi veriö
þar forsöngvari viö messu og
sungiö eins og engill, þá 14
ára. Átta árum síöar var Einar
B. Pálsson viö hátíöarmessu í
hirökirkjunni í Dresden, þar
sem Einar Kristjánsson söng
tenórhlutverkiö í C-dúr messu
Beethovens. Meöal annarra
einsöngvara var sú víöfræga
Erna Berger og segir þaö sína
sögu um velgengnl söngvar-
ans, sem þá er aöeins 22ja ára.
Einar fór fyrst til verslunar-
náms í Vínarborg, en hélt til
Dresdenar þegar honum
bauöst styrkur til söngnáms
þar. Þá var hann tvítugur aö
aldri. Aö námi loknu var hann
ráöinn viö Ríkisóperuna í
Taliö frá vinstri: Einar B. Pálsson, verkfrœöingur og œskuvinur Einars
Kristjánssonar, sem skrifar grein í bœkling sem fylgir útgáfunni, Þorsteinn
Hannesson óperusöngvari sem er manna kunnugastur í upptökusafni Rík-
isútvarpsins, og Pétur Urbancic, sonur dr. Victors, sem var mikill tónlistar-
frömuöur hér á landi og lék oft undir hjá Einari Kristjánssyni. Myndin var
tekin þegar útgáfunni var fylgt úr hlaöi í húsakynnum Ríkisútvarpsins á
dögunum. Tímamynd CS
Dresden og var ekki hér fyrr
en eftir stríö.
Þó kom hann hingaö í brúö-
kaupsferö. Þaö var áriö 1936.
Þá haföi Einar nýlega gengiö
aö eiga Mörthu Papafoti, sem
er af grískum og þýskum ætt-
um. I íslandsheimsókninni
hélt hann marga tónleika og
var ákaft fagnaö. Síöan liöu tíu
ár án þess aö rödd hans hljóm-
aöi hér, en þá átti hann heim-
ili sitt í Þýskalandi og starfaöi
þar öll stríösárin.
Þótt heimsstyrjöld geisaöi og
daglegt líf fólksins væri allt úr
skoröum sett, voru ítök óper-
unnar svo sterk í þýskri þjóö-
arsál aö allt kapp var lagt á aö
halda óperusýningum áfram í
landinu. Voru þess jafnvel
dæmi aö óperur væru settar
upp í rústum leikhúsa.
Einar Kristjánsson tenór-
söngvari var fastráöinn viö
Ríkisóperuna í Dresden 1933-
36. Þá tók viö samningur viö
Ríkisóperuna í Stuttgart á ár-
unum 1936-38, en þaöan réöst
hann til Borgaróperunnar í
Duisburg og loks til Ríkisóper-
unnar í Hamborg þar sem
hann var samningsbundinn til
1946.
Einar Kristjánsson kom fyrst
fram á óperusviöi á íslandi í La
Traviata í Þjóöleikhúsinu 1953
þar sem hann söng á móti
sænsku Metropolitan- söng-
konunni Hjördis Schymberg.
Óperan var sýnd 26 sinnum
viö mikinn fögnuö, en þremur
árum síöar söng Einar í Kátu
ekkjunni. Sýningar á henni
uröu 28, eöa fleiri en á nokk-
urri óperettu eöa söngleik í
Þjóöleikhúsinu þar til My Fair
Lady sló öll met 1962. Þar var
Vala Kristjánsson í aöalhlut-
verkinu, en sýningarnar uröu
68 aö tölu.
„Viö Brynja systir mín erum
báöar fæddar í Duisburg," seg-
ir Vala, „en viö fluttumst til
Hamborgar áriö 1942, þegar
harka styrjaldarinnar var aö
færast í aukana. Þar uröum viö
fyrir sprengjuárás. Heimiliö
okkar fór í rúst í apríl 1945,
nokkrum vikum áöur en stríð-
inu lauk, aö ööru leyti en því
aö sá hluti hússins stóö uppi
þar sem stofurnar voru. Þegar
loftárásin var gerö, vorum viö
komin niður í kjallara. Annars
sæti ég ekki hér. Það tókst að
bjarga nokkru af húsgögnum
úr rústunum og einhverjum
öörum persónulegum mun-
um. Þar á meðal voru fáeinar
hljómplötur meö hluta af því
efni sem nú er komið á þessa
„Ó, leyf mér þig aö leiöa ..."
er titill nýrrar hljómdiskaút-
gáfu frá Smekkleysu í sam-
vinnu viö Ríkisútvarpið með
söng Einars Kristjánssonar
tenórsöngvara. Tilviljun
hagar því svo ab diskarnir
koma út einmitt um þær
mundir er Einar Kristjánsson
hefbi oröib 85 ára, en liann
var fæddur 24. nóvember
1910 og Iést abeins 55 ára
gamall. Einar hefbi því átt
85 ára afmæli í dag.
Hljómplata meö 22 íslensk-
um sönglögum í túlkun Einars
kom út fyrir um tuttugu árum.
Sú plata er löngu ófáanleg, en
Vala Kristjánsson, dóttir lista-
mannsins, sem haföi veg og
vanda af undirbúningi þessar-
ar nýju útgáfu, svo og Ás-
mundur Jónsson af hálfu
Smekkleysu, segir aö tilgang-
urinn sé fyrst og fremst sá aö
veita almenningi aögang aö
sönglist Einars:
„Þaö hefur verið mjög gam-
an aö vinna að þessu og sann-
arlega er þaö fyrirhafnarinnar
virði. Þaö sem vakir fyrir mér,
er einkum þaö að gefa nútíma-
fólki kost á að þekkja Einar
Kristjánsson. Rödd hans heyr-
ist ekki nema endrum og eins,
þegar hann syngur „síðasta lag
fyrir fréttir", en ævistarf hans
er hluti af menningararfi okk-
ar. Þaö er kapítuli í íslenskri
tónlistarsögu. Sú saga er mjög
stutt og framan af var hún
ekki fjölskrúðug, en viö verð-
um aö hafa slíka þætti úr
menningu okkar í heiðri. Okk-
ur ber skylda til að varðveita
þá, en ég hef rekið mig á að
þaö er varla nema fólk sem er
komiö á miðjan aldur eöa
uppliföi hann, sem kannast
viö Einar Kristjánsson," segir
Vala.
„Á þessum tveimur diskum eru
alls 48 verk og þau eru af mjög
margvíslegum toga: íslensk söng-
lög, Ijóðasöngvar, óperuaríur og
þœttir úr óratóríum. Hvað réð
þessu vali?"
„Það efni sem tiltækt var hér
á íslandi. Upptökurnar eru aö
mestu leyti úr safni Ríkisút-
varpsins, en tildrögin voru
þau aö ekki alls fyrir löngu
fundust tvær gamlar plötur
þar sem pabbi syngur 11 lög
viö undirleik dr. Victors Ur-
bancic. Þetta var tekið upp ár-
iö 1950 og leikið í útvarpiö þá
um jólin. Þetta eru íslensk lög,
nokkrir ljóðasöngvar eftir Gri-
eg, Strauss og Schubert, svo og
nokkrar aríur. Þorsteinn
Hannesson var meö þetta í
Hljómplöturabbi um jólin fyr-
ir tæpum fjórum árum og í
framhaldi af því kviknaði sú
hugmynd að gefa þetta út, í
stað þess aö endurútgefa aö-
eins íslensku sönglögin eins
og til stóð. Þorsteinn á reyndar
sinn stóra þátt í að undirbúa
útgáfuna. Við teljum aö hér sé
um aö ræða nokkurn veginn
þaö sem til er af upptökum
með Einari Kristjánssyni hér á
íslandi og þetta efni hefur ekki
abeins listrænt gildi, heldur
einnig heimildagildi."
Frú Martha Kristjánsson, ekkja Einars Kristjánssonar óperusöngvara,
ásamt dcetrum sínum, Brynju (t.v.) og Völu (t.h.), í húsakynnum Ríkisút-
varpsins daginn sem hljómdiskarnir komu út. Þœr mceögur eru allar bú-
settar í Reykjavík. Tímamynd cs