Tíminn - 02.12.1995, Side 5

Laugardagur 2. desember 1995
5
Jón Kristjánsson:
Tímamynd: GS
Jafnvægisdansinn í ríkisfjár-
málum og vinnumarkaburinn
Á þessum desemberdögum þarf að taka
veigamiklar ákvaröanir, sem munu hafa
mikil áhrif á efnahagsþróunina á næstu
árum. Slíkar ákvaröanir eru stjórnvalda,
en einnig hafa aðgerðir samtaka at-
vinnulífsins og launafólks veruleg áhrif í
þessum efnum. Ýmis verkalýbsfélög hafa
sagt upp kjarasamningum og órói er á
vinnumarkaðnum. Ríkisstjórnin hefur
tekið ákvörðun um aö verja sem svarar
einum milljarði í útgjöldum ríkissjóðs til
þess að skapa friðvænlegra andrúmsloft
gagnvart launþegum í landinu og sam-
tök vinnuveitenda hafa einnig lýst sig
reiöubúna til þess að verja sem svarar
600 milljónum króna í sama tilgangi.
Jafnvægisdans
Ríkisstjórnin setti sér það markmið í
ríkisfjármálum ab ná niður fyrirsjáanleg-
um útgjöldum ríkissjóðs að því marki ab
halli á árinu 1996 yrði 4 milljarðar króna
og ríkissjóbur verði rekinn hallalaus á ár-
inu 1997. Þær áætlanir, sem gerðar hafa
verið um þróun ríkisfjármála, og sam-
hengi þeirra við efnahagsþróunina sýna
að þessi aðgerð er brýn nauösyn. Minnk-
andi halli ríkissjóðs leiðir til lækkandi
vaxta og meira svigrúms fyrir atvinnulíf-
ið í landinu. Hvort tveggja er launafólki í
hag. Fyrir skuldugt fólk er þab besta
kjarabótin að vextir lækki, og aukiö svig-
rúm atvinnulífsins ætti að leiða til meiri
möguleika til þess ab halda atvinnustig-
inu og greiða hærri laun. Það er ljóst að
aukning opinberra útgjalda með erlendri
skuldasöfnun og sífellt hærri vaxta-
greiðslum af hennar völdum stefnir lífs-
kjörunum í landinu í hættu og eykur
hættuna á því ab velferðarkerfið brotni
niður.
Þetta er sá mikli jafnvægisdans sem
verður að stíga næstu vikurnar og næstu
áriri. Það er ekki auðvelt að ná markmib-
um um niðurskurö ríkisútgjalda vegna
þess að samhengið í ríkisfjármálum og-
almennum efnahagsmálum virðist vefj-
ast fyrir allt of mörgum.
Hvar eru ríkisútgjöldin?
Útgjöld ríkissjóös eru áætluð 124 millj-
arðar á þessu ári, samkvæmt þeirri áætl-
un sem lagt var upp meb vib gerð fjár-
lagafrumvarpsins. Nú
er ljóst, að ef ekkert
verður að gert verða
þau útgjöld að
minnsta kosti 125
milljarðar króna. Rík-
isstjórn og Alþingi
standa nú frammi fyrir
því hvort leiðir finnast
til sparnaðar á móti
þessum útgjöldum.
Þab er skylt að leita
þeirra leiba, þótt það þrengi mjög svig-
rúmið hvernig var til þessara útgjalda
stofnað. Þau voru einfaldlega ákveðin til
þess að létta andrúmsloftið á vinnumark-
aðnum, sem ríkisstjórnin mat einfald-
lega þannig að það væri orðið svo slæmt
að bregðast yrði við með skjótum hætti.
Skipting ríkisútgjaldanna er með þeim
hætti að heilbrigðismál, félagsmál, sam-
göngumál, menntamál og vextir taka um
98 milljarða til sín af ríkisútgjöldunum.
Vextirnir eru nú yfir 13 milljarðar króna.
Það er tala sem ekki er hægt að hafa áhrif
á nema með minnkandi hallarekstri.
Hins vegar er ástandið einnig svo, að
vöxtur útgjalda er mestur í þeim geira
sem snýr að velferðinni í landinu, í heil-
brigðis- og félagsmálum, og svo hefur
verið. um langa hríð.
Heilbrigöismálin
Heilbrigðismál og tryggingamál taka
til sín 49 milljarða króna, samkvæmt
fjárlagafrumvarpinu. Veruleg útgjalda-
aukning er í þessum málaflokki af mörg-
um ástæðum. Bætur hækka m.a. vegna
breyttrar aldursskiptingar í þjóðfélaginu.
Tækniframfarir á sjúkrahúsum og í lyfja-
gjöf' og nýjar leiðir til
lækninga á erfiöum
sjúkdómum leiba til
gífurlegra útgjalda í
þeim geira. Lyfja-
kostnaöur hefur
stöðugt farib vax-
andi, þrátt fyrir til-
raunir til þess að
koma böndum á
hann. Það er vegna
nýrra og dýrra lyfja
sem eru ab koma á markaðinn.
Vegna þessara aðstæðna er mikil nauð-
syn á ab gaumgæfa rekstur stóru sjúkra-
húsanna á höfuðborgarsvæðinu til þess
ab reyna að nýta sem best þann mann-
afla, tæki og búnað sem þar er að finna.
Rekstur þessara sjúkrahúsa tekur til sín
um 15 milljarða láóna af ríkisútgjöldun-
um og fjárvöntun er viðvarandi vanda-
mál, sem ekki hefur tekist að leysa á und-
anförnum árum, þrátt fyrir tilraunir til
þess.
Heilbrigðisráðherra hefur boðað þá
stefnu að fresta öllum nýframkvæmdum
í heilbrigbiskerfinu i eitt ár, meðan end-
urmat fer fram miðað við þær aðstæður
sem nú ríkja. Ég tel ab þetta sé rétt
ákvöröun og óhjákvæmileg miðað vib
núverandi abstæbur.
Aörar fjárfestingar
Það er einnig mikil nauðsyn aö skoða
aðra fjárfestingarliði gaumgæfilega. Nú
eru ab ýmsu leyti breyttar aðstæður í at-
vinnulífinu og fyrirsjáanlegar stórfram-
kvæmdir á subvesturhorni landsiris.
Stækkun álversins er ákveðin og veruleg-
ur áhugi virðist á frekari framkvæmdum
á svibi orkufreks iðnaðar. Þetta eykur
bjartsýni og tiltrú á þessu svæði, en veld-
ur ugg um röskun úti á landi. Þab er því
meira en lítið vafasamt að fara einmitt á
þessum tíma í stórframkvæmdir í vega-
gerð á sama svæði og hætta er á þenslu
vegna stórframkvæmda. Átak í vegagerð
á höfuðborgarsvæðinu var ákveðib á sín-
um tíma vegna erfiðleika og slaka í bygg-
ingariðnaðinum á því svæði. Nú bendir
margt til að abstæður muni gjörbreytast í
þessum efnum.
Aö greina kjarnann
Kjarni málsins er að stýra verður ríkis-
fjármálunum á þann veg að atvinnulífið
geti gengið og það sé þess umkomiö að
veita fólki atvinnu og greiða mannsæm-
andi laun. Lífskjör og velferð verða ekki
tryggð með greiðslum úr ríkissjóði án
þess að innheimtar séu tekjur í staðinn.
Það leiðir einfaldlega til skuldasöfnunar,
sem fyrr eða síðar brýtur niður lífskjörin
og setur velferðarkerfið í stórhættu. Þetta
verða allir að hafa hugfast. ■