Tíminn - 08.12.1995, Blaðsíða 8

Föstudagur 8. desember 1995
Valdhafar Afríkuríkja,
sem vita upp á sig
brot gegn mannrétt-
indum, hika viö ab for-
dœma Nígeríustjórn.
Stjórnarandstœöingar
og þjóbflokkar, sem
standa höllum fœti
víba í Afríku, óttast ab
valdhafar kunni ab
taka fjöldamorbin í
Rúanda sér til fyrir-
myndar
nóv. s.l. voru teknir
■ laf lífi í Nígeríu níu
JL stjórnarandstæbing-
ar, sem jafnframt voru í forystu
me&al Ogoni, eins hinna minni
af um 250 þjó&um og þjóö-
flokkum landsins. Vöktu þeir
atbur&ir allmikla athygli á al-
þjó&avettvangi. Aftökurnar,
sem aö marga áliti voru nánast
dómsmorö, uröu til þess m.a.
a& Nígeríu, fjölmennasta ríki
Afríku (íbúar um 100 milljón-
ir), var vísaö tímabundiö úr
breska samveldinu.
Fordæmingarnar á aftökum
þessum hafa út af fyrir sig vakib
allmikla athygli og jafnvel undr-
un. Það er ekkert nýtt aö valdhaf-
ar Afríkuríkja láti drepa stjórnar-
andstæöinga eöa fólk yfirleitt,
sem þeir gruna um andstöðu viö
sig, og oft miklu fleiri í einu en
gerðist að þessu sinni í Nígeríu.
En oft hafa slíkir atburöir ekki
vakið teljandi athygli og sáralítiö
af þeim frést.
Lagöi sig vísvitandi
í hættu
Charles Onyango-Obbo, rit-
stjóri blaösins The Monitor í Úg-
anda og þekktur vel í Austur-Afr-
íku fyrir greinar um málefni Afr-
íku, gefur eftirfarandi skýringar á
athyglinni sem umræddar aftök-
ur í Nígeríu vöktu: Einn þeirra líf-
látnu, Ken Saro-Wiwa, var oröinn
þekktur nokkuö á Vesturlöndum
sem rithöfundur og baráttumað-
ur fyrir mannréttindum og hags-
munum Ogoni-þjóöflokksins.
Allalgengt er aö forystumenn afr-'
ískra stjórnarandstæöinga flýi
land og skrifi síöan og tali gegn
stjórnum landa sinna frá Evrópu
eða Bandaríkjunum, þar sem þeir
eru óhultir fyrir gagnráöstöfun-
um stjórna sinna, er oft má búast
viö að veröi hrottalegar. Ken
Saro-Wiwa bjó í Lundúnum og
liföi þar þægilegu lífi. Eigi að síð-
ur sneri hann aftur til Nígeríu og
geröist þar forystumaður Ogoni-
manna, sem börðust fyrir hags-
munum þjóöflokks síns gegn
harðráðum stjórnvöldum. Hann
vissi vel aö þar með lagði hann
sjálfan sig í lífshættu. „Þetta er
óvenjulegt," segir Onyango-
Obbo í viðtali við danska blaðið
Information. Einmitt þetta, að
Saro- Wiwa skipti á örygginu í
Bretlandi og áhættuþrunginni
baráttu heima fyrir, varð til þess
að vekja aðdáun á honum, ekki
einungis á Vesturlöndum og í
hinum ýmsu löndum breska sam-
veldisins utan Afríku, heldur og í
þeirri álfu sjálfri.
Nokkru um fordæmingarnar á
hendur herforingjastjórn Nígeríu,
og þá sérstaklega brottreksturinn
úr breska samveldinu, mun hafa
valdið að aftökurnar á Saro-Wiwa
og félögum hans fóru fram í
sömu svipan og ráöstefna sam-
veldisríkjanna var að hefjast.
Stjórnir annarra samveldisríkja
höfðu áður mælst til þess við Sani
Abacha, hershöfðingja og æðsta
Nelson Mandela (hér meö Winnie Mandela, umdeildri eiginkonu sinni): hvetur til þess aö hœtt sé aö kaupa olíu af Nígeríu.
Aftökur í Nígeríu
mann Nígeríustjórnar, að hann
náðaði níumenningana, en Aba-
cha hafði þau tilmæli að engu og
frestaði ekki einu sinni aftökun-
um, eins og margir munu hafa
búist við.
✓
Askorun Mandela
Þetta kom út eins og ódulin
hundsun á samveldisríkjunum,
þ.ám. Bretlandi, svo að leiðtogar
margra ríkja þess munu hafa
komist að þeirri niöurstöðu að
þeir væru nánast tilneyddir að
sýna hörð viðbrögð.
Frekar ólíklegt er þó að Abacha
hafi með þessu vísvitandi verið að
ögra samveldinu. Hitt er líklegra
að honum og félögum hans hafi
gengið til hræðsla við andóf tengt
einstökum þjóðum eða þjóð-
flokkum. Nígería á, hliðstætt
flestum öðrum Afríkuríkjum, í
erfiðleikum vegna misgóðrar
sambúðar þeirra fjölmörgu þjóða
og þjóðflokka sem landið byggja.
Ágreiningur milli þjóða þarlendis
leiddi til þess 1967 að íbó, ein af
stærstu þjóðum landsins sem býr
í því suðaustanverðu, sagði sig úr
lögum við Nígeríu og stofnaöi
sjálfstætt ríki, Bíafra. Nígeríuher
barði það niður í stríði, sem stóð
til 1970. Um tvær milljónir
manna dóu af völdum þess ófrið-
ar, flestir úr hungri.
Nelson Mandela Suður-Afríku-
forseti hefur af tilefni Saro-Wiwa-
málsins skorað á ríki heims að
hætta að kaupa af Nígeríu olíu —
sem er grundvöllur efnahagslífs
hennar — og jafnvel hvatt Níger-
íumenn til uppreisnar gegn stjórn
sinni. Mandela kann ab hafa talið
sig til þessa knúinn, vegna þess
orðs sem fer af honum sem af-
reksmanni í baráttu fyrir mann-
inu og af áskorunum og hvatn-
ingum Mandela, mótmælt aftök-
unum í Nígeríu, þá einkennist
vibbrögð Afríkumanna af þessu
tilefni þó öllu frekar af ótta. Þess
ótta gæti einkum hjá stjórnarand-
stæbingum og þjóðflokkum, sem
annaðhvort séu smáir eða megi
sín lítils, nema hvorttveggja sé.
Þetta fólk óttist að valdhafar í
ýmsum Afríkulöndum, sem vilji
losna við áhyggjur af stjórnarand-
stæðingum eða óhlýðnum þjóð-
flokkum, kunni að líta á fjölda-
morðin á Tútsum í Rúanda sem
áhugavert fordæmi.
Sá ótti hafi vaxið við aftökurnar
á mönnunum níu, sem beittu sér
fyrir hagsmunum lítils þjóðflokks
I Nígeríu. Onyango-Obbo nefnir
sem dæmi þjóbflokka í Norður-
Úganda, sem lengi hafi grunað
þarlend stjórnvöld um að vilja
með einum eða öðrum ráðum
losna við þá úr heiminum.
Dauði Saro-Wiwa og félaga
hans kann að hræða andstööu-
gjarna þjóðflokka til hlýðni að
einhverju marki, en vera má aö
þeir atburðir hafi drjúgum veikt
trú álfubúa á ab stjórnvöld þeirra
séu í raun fulltrúar allra íbúa
landanna, eins og þau eru sam-
kvæmt opinberri hugmynda-
fræði. Sú trú var að vísu orðin í
veikara lagi löngu fyrir umrædda
atburði, og spurning er hvort hún
hefur nokkurntíma veriö mikil.
„Afríkumenn eru gersamlega
búnir að missa trúna á hreyfing-
ar, sem segjast hafnar yfir ágrein-
ing milli þjóða/þjóðflokka ... og
hugmyndina um ríkisstjórn sem
allir landsmenn jafnt geti treyst,"
segir Onyango-Obbo.
Fyrir framtíð núverandi Afríku-
ríkja sem slíkra eru þetta ekki
vænlegar horfur. ■
Abacha: hrœddur um aö 250 þjóöa ríki hans splundrist.
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
réttindum, en undirtektir flestra
annarra afrískra ríkisleiðtoga við
hann í máli þessu hafa verið dauf-
legar. „Þeir eiga ekki svo auðvelt
með ab mótmæla brotum gegn
réttindum í öbrum löndum, með-
an þeir brjóta gegn sömu réttind-
um í eigin löndum," segir áður-
nefndur Onyango-Obbo.
Vaxandi ótti
Hann 'segir einnig að þótt
margir aðilar í ýmsum Afríku-
löndum, ekki síst kirkjufélög og
baráttusamtök fyrir mannréttind-
um, hafi, hvött af viðbrögbum á
Vesturlöndum, í breska samveld-