Tíminn - 23.01.1996, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 23. janúar 1996
11
Tímarit Þjóövinafélagsins
Andvari.
Hundrabasta og tuttugasta ár.
Nýr flokkur XXXVII.
Tímarit Hins íslenska Þjóbvinafélags.
Ritstjóri Gunnar Stefánsson.
Þegar Andvari hóf göngu sína
1874, þegar Þjóbvinafélagiö var
stofnaö, var honum ætlað að
taka við af Nýjum félagsritum.
Þau höfðu komiö út í meira en
30 ár og alltaf verið málgagn
Jóns Sigurössonar. En nafn þeirra
var valið til að minna á eldri fé-
lagsrit, rit Lærdómslistafélagsins,
þar sem atvinnumál og önnur
þjóðmál voru rædd.
Þjóðvinafélagið er ekki og hef-
ur aldrei verið venjulegt félag.
Því var ætlað ab vera einskonar
þingmálaflokkur í framhaldi af
því þingliði sem fylgt hafði Jóni
Sigurðssyni. En margháttuð
breyting varb á málum eftir ab
Alþingi var komið með löggjafar-
vald. Þab var raunar engin nýj-
ung ab skiptar væru skobanir á
þingi um hvað íslendingar
mættu sætta sig við. Þá sögu rekj-
um við ekki hér né fjölyrðum
heldur um bókaútgáfu Menning-
arsjóðs, sem lögb hefur veriö nib-
ur. En Menningarsjóbur er til og
hann styrkir útgáfu Andvara.
Þegar menn rifja þessa sögu
upp, er að vonum að hugleitt sé
hvort eða hvernig Andvari gegni
hlutverki sínu í framhaldi ís-
lenskrar sjálfstæðisbaráttu á dög-
um Jóns forseta. Því svarar rit-
stjórinn í stuttri grein fremst í
þessu hefti undir nafninu Frá rit-
stjóra. Þar segir svo:
„En svo lengi sem lýbræðið er
ekki af okkur tekið eigum við val.
Það þyrfti ekki ab standa á milli
þess að vera mannvara í fyrirtæk-
isríki eða ab öbrum kosti óarb-
bær múgur og verksmiðjulýður í
hnignandi samfélagi. Við getum
ákveðið að halda áfram ab vera
þegnar þjóðríkis sem leggur rækt
við eigin menningu, í frjóum
samskiptum vib aðrar þjóbir á
grundvelli jafnréttis, lýöræðis og
mannhelgi. Þetta er sú leið sem
okkur ber að velja á krossgötum
nýrrar aldar."
Andvari fylgir þeirri hefð ab
birta ævisögu merkismanns á
hverju ári. Ab þessu sinni er sá
merkismaöur Þorsteinn Ö.
Stephensen. Enginn ágreiningur
mun vera um það ab Þorsteinn sé
fremstur í röð íslenskra leikara.
En þar að auki hefur hann þá sér-
stöðu ab hann var lengi rába-
maður um flutning leiklisíar í út-
varpi og hafði þar áhrifastööu
umfram leikara almennt. Góðir
leikarar njóta vinsælda með al-
þjób líkt og dáðustu rithöfundar.
Án þess að gera upp á milli
manna má ég játa að í mínum
huga er fremsta dæmi um áhrifa-
mikinn leik Þorsteinn Ö. Steph-
ensen í hlutverki Brynjólfs bisk-
ups vib banabeð Ragnheiðar.
Það er Jón Viðar Jónsson sem
skrifar um Þorstein fyrir Andvara
og rekur æviferil hans.
„Allar góbar skáldsögur eru
sannar" heitir grein sem Andvari
birtir eftir Ragnhildi Richter. Sú
grein er um sögur Jakobínu Sig-
urðardóttur og fer vel á því að
birta myndarlegt yfirlit um sögur
hennar. Jakobína hefur fest í sög-
ur margar kvenlýsingar og fyrir-
sögn ritgeröarinnar er samboðin
efninu. Hún kann að lýsa þreytt-
um og slitnum konum með
þunga ómegð í tvísýnni baráttu
um öflun nauðsynja. Hún veit að
þeirri baráttu fylgir oft ærin líf-
snautn og annað hlutskipti getur
líka verið erfitt.
„Ekkert er hlægilegra í augum
fólksins en innibyrgð óeira í
brjósti meykerlingar á fimmtugs-
aldri. Það er erfitt að vera í tölu
Gunnar Stefánsson.
þeirra, sem enginn hefur kallab
á, enginn hefur þarfnast."
Mér virbist raunar ab þar sé
Ragnhildur ekki alls kostar
ánægð með Jakobínu. Hún van-
metur þrána að eiga „einhvern
sem hún hefbi rétt til að lifa fyr-
ir, berjast fyrir, umvefja ástúð-
inni, sem flæðir um brjóst henn-
ar." Ragnhildur segir ab í Dægur-
vísu falli Jakobína í „þá fordóma-
gryfju" ab leggja eingöngu
áherslu á hvab kennslukonunni
finnst hún lifa innantómu lífi og
hvab hún er ósátt við hlutskipti
sitt.
Þab er ómaksins vert ab stansa
aðeins við þetta. Auðvitab skiptir
það alltaf höfuðmáli hvernig við
metum hlutskipti okkar. Þar
heyrir til ab meta hver ræbur ferli
okkar. Vib getum fallist á það
meb Ragnhildi ab kennslukonan
hafi „alla burði til að lifa ríkulegu
lífi. Hún er menntuð, aflar tekna,
hefur ekki hrúgab nibur börnum
eins og svo margar fátækar al-
þýðukonur í sögum Jakobínu, og
er þess vegna frjáls og sjálfri sér
ráðandi." Á þetta föllumst vib,
en við verðum samt aö viöur-
kenna þab sem Jakobína segir
okkur, að menntunin og frelsib
og tekjurnar duga ekki til að
bæta konunni upp þab sem hún
fer á mis vib. Jakobína þekkti fá-
tækar konur, slitnar af barneign-
um og striti, og vissi mörg dæmi
þess ab skyldan vib heimili og
fjölskyldu hélt þeim uppi. Hún
er ekki fallin í neina fordóma-
gryfju þegar hún er að reyna að
gera lesendum sínum ljóst að
mestu skiptir ab finna sig eiga til-
gang, njóta þess ab eiga einhvern
til ab vefja ástúb brjóstsins og
fórna sér samkvæmt því.
Það er ekki gott ab verjast þeim
grun að skilningur Jakobínu á
því ab finna og vita sig eiga hlut-
verk, sem enginn annar getur
sinnt svo vel sé, hefur ekki náð
nógu vel til Ragnhildar. Það er
slæmt, því að hörmungar þessar-
ar aldar hafa sannað og staðfest
ab því eru lítil takmörk sett hvað
menn þola ef þeir vita sig eiga sér
hlutverk. Þab eru mikilsverð
sannindi, sem öllum ættu að
vera Ijós. Það er ekki nóg að hafa
ab öðru leyti alla burði til far-
sældar.
Önnur athyglisverð bók-
menntagrein í þessum Andvara
er eftir Þröst Helgason. Hún heit-
ir Vitið í óvitinu og er um Engla
alheimsins eftir Einar Má Guð-
mundsson. í stuttu máli má segja
að Þröstur fjalli um þá heimspeki
sem búi að baki þessum skáld-
skap. í sambandi vib það vitnar
hann í ummæli Páls Skúlasonar í
ritgerð um Einar Má:
„Maðurinn er ekki blóðlaus
skynsemisvera sem hannar líf sitt
eftir forskriftum rökvissrar skyn-
semi, heldur lifandi tilfinninga-
vera sem lætur stjórnast af botn-
TIMARIT
HALLDÓR KRISTjÁNSSON
lausri löngun og þrá eftir sælu og
sammna við lífskraftinn sjálfan,
hvar sem hann er að finna í nátt-
úmnni, í þjóðarsálinni eða hjá
guðdómnum."
„Um hvab er leikritið Fjalla-
Eyvindur?" spyr Sveinn Einars-
son og svarar því í Andvara. I
tengslum við þá ritgerð eru birt
bréf frá Jóhanni Sigurjónssyni,
þegar leikrit hans var ab verða til
og mótast.
Enn em í Andvara þessum
nokkur þýdd ljóð. Þar eru tvö eft-
ir þýska skáldiö Hölderlin, en
Hannes Pétursson þýðir. Sagt er
ab þau séu „mjög kunn í þýskum
bókmenntum" og veröur þab
ekki dregið í efa. En um kynni
hans og frægð hér á landi má líta
á það, að ég man ekki eftir hon-
um nema í sambandi við tvö
ljób, sem Steingrímur Thor-
steinsson þýddi og birt em í
Svanhvít, og þeirri stuttu kynn-
ingu sem fylgir þeim þar.
I öðm lagi birtast hér nokkur
smákvæði í þýðingu Baldurs
Óskarssonar.
Andvari birtir nú kafla úr
skýrslum Jónasar Hallgrímssonar
um brennisteinsnám og í því
sambandi ljóð hans um Víti og
Fremri-Náma.
Stóra systir, lítið minningabrot
eftir Jón Þorláksson, birtist nú í
Andvara. Þar segir frá því er höf-
undur fór 11 ára frá móbur sinni
til að vinna fyrir sér, og sam-
bandi hans við telpu, þremur ár-
um eldri, á nýja heimilinu. Þar er
mannlífsmynd sem sómir sér vel
í virðulegu riti.
Þá er ógetiö tveggja greina sem
snerta þjóöarsöguna.
Önnur er eftir Ármann Jakobs-
son, heitir Ástvinur guðs og köll-
uð Páls saga biskups í ljósi hefb-
ar. Þar em rifjuð upp tengsl
helgra manna og kirkjuleiðtoga
Þorsteinn Ö. Stephensen.
vib samfélag heilagra og sam-
band þeirra við helgidóma sam-
tíðarinnar, svo sem kirkjur.
Hin ritgeröin heitir Rún eba
ræktun. Höfundur hennar er Gils
Gubmundsson, en hún er um
Guðmund Davíðsson, fmm-
kvöbul náttúmverndar á íslandi.
Það er síst um of ab nefna Guð-
mund frumkvöðul náttúm-
verndar á íslandi og skylt að
halda minningu hans á lofti.
Hann er nú að miklu leyti
gleymdur, fæddur 1874 en þjóð-
garðsvörður á Þingvöllum 1930-
1940.
Ef nefna skal forustumenn um
landgræöslu og frumkvöðla ab
vibnámi gegn uppblæstri og eyð-
ingu gróburlands, nemur hugur-
inn staðar við Guðmund Davíbs-
son og Gunnlaug Kristmunds-
son. Þeirra ber ab minnast sem
brautryðjenda, sem kalla má að
hafi byrjab sitt varnarstríð ber-
hentir. í fótspor þeirra komu svo
menn, sem studdir vom tækni
og mikilvirkum tækjum og sáu
brátt að í þessu landvarnarstríöi
eins og víöar væri sóknin besta
vörnin.
Enn er um þaö deilt hvort
meira vinnst eöa tapast í land-
græðslumálum. Slíkt er örðugt að
meta. Uppblástur, skriöuföll og
önnur landbrot em fljótséö, en
náttúmleg uppgræðsla lætur lítiö
yfir sér, fer sér hægt og leynir
íafnvel á sér. Um slíkt þarf ekki
að þrefa. Landgræðslan hefur
marga sigra unnið og á mikil
verkefni fyrir höndum. Búið er
ab sanna að skógarbúskapur er
mögulegur á íslandi og innan
hans rúmast mörg atvinnutæki-
færi.
í félagsritunum gömlu var rætt
um íslenska atvinnuvegi og
margt skrifað um möguleika og
endurbætur á þeirra vegum.
Ný félagsrit ræddu um framfar-
ir í atvinnumálum auk þess ab
fjalla um stjórnarfar og stjórnar-
skrá og viðskipti, en birtu auk
þess mörg merkileg kvæði. Þá var
mönnum ljóst að skáldskapur
studdi íslenska menningu og var
á sinn hátt gmndvöllur hennar.
Það vissi málgagn Jóns forseta,
enda þótt enginn stjórnmála-
skömnga okkar hafi skilið betur
en hann gildi verkmennta og
þeirrar kunnáttu sem til fram-
leiðslu heyrir.
Hér hefur verib fljótt yfir sögu
fariö til ab minna á tímarit Þjób-
vinafélagsins. Það er efnismikil
bók, sem lengi má ræða um. En
til þess að geta talaö um það
þurfa menn að lesa það.
Þessi umsögn er rituð ef verba
mætti til þess aö fleiri læsu And-
vara. Þá finna þeir væntanlega að
hér er rit sem á erindi við þá, í
framhaldi af því ab félagsritin
gömlu og nýju reyndu ab vekja
þjóð sína til skilnings á stöðu
sinni og tækifæmm.
Tímarit Þjóðvinafélagsins
bregst ekki skyldum sínum.
Listasafn Islands:
Ný aöföng úr
lýsi, sykri og ull
Sýningin Ný abföng III var
opnub fyrir skömmu í Lista-
safni íslands. Þar er sýnt úrval
listaverka sem keypt hafa ver-
ið til safnsins á árunum 1994-
95.
Innkaup safnsins spanna
nánast allt litróf íslenskrar
myndlistar og er efniviður álíka
fjölbreyttur, því fyrir utan verk
úr tré, járni og steinsteypu er
þar einnig að finna verk úr
postulíni, sykri, þurrkubum
blómum, vélapörtum, blýi, lýsi,
gleri, blaðgulli, ull og plexígleri.
Á sýningunni eru 44 verk eftir
starfandi listamenn, en hún
stendur til 25. febrúar. ■
Samstarf Vildarklúbbs Flug-
leiba og SAS EuroBonus
Vildarklúbbur Flugleiða og
SAS EuroBonus hafa tekið
upp samvinnu með þeim
hætti, að handhafar Vildar-
korta Flugleiba ávinna sér
punkta á völdum flugleiðum
SAS og EuroBonus-félagar
SAS ávinna sér punkta með
sama hætti í flugi meb Flug-
leiðum. Korthafar geta svo
tekið út vildarferðir á sömu
flugleiðum.
Samkomulagið gefur Vildar-
korthöfum hjá Flugleiðum
punkta í flugi með SAS milli
Kaupmannahafnar og Austur-
ríkis, Belgíu, Eystrasaltsríkj-
anna, Finnlands, Frakklands,
Grikklands, Grænlands, Hol-
lands, Indlands, írlands, ís-
lands, ísraels, Ítalíu, Lúxem-
borgar, Noregs, Póllands, Rúss-
lands, Spánar, Sviss, Svíþjóðar,
Tékklands, Tyrklands, Ung-
verjalands, Úkraínu og Þýska-
lands. Ab auki milli Norður-
landanna, t.d. milli Svíþjóðar
og Finnlands.
Með sama hætti fá EuroBon-
us- korthafar punkta fyrir flug
með Flugleiðum milli íslands
og Danmerkur, Svíþjóðar og
Noregs.
Þetta samkomulag færir kort-
höfum hjá báðum félögum
aukna möguleika á punkta-
söfnun og möguleika til að
nýta sér punkta á fleiri leiöum
en áður. Grundvöllur þessarar
samvinnu var lagður með sam-
starfssamningi Flugleiða og
SAS, sem var undirritaður
1993. Samningurinn leiddi til
stóraukinnar ferðatíðni í flugi
milli íslands og Kaupmanna-
hafnar og þátttöku Flugleiða í
flugi milli Kaupmannahafnar
og Hamborgar. Meb samningi
um tengingu vildarkerfa
styrkja félögin samstarf sitt og
auka hag viðskiptavina af þátt-
töku í Vildarklúbbi Flugleiða
og SAS EuroBonus-kerfinu.