Tíminn - 22.02.1996, Blaðsíða 10

10
ffiflWttHI
Fimmtudagur 22. febrúar 1996
Hetjudýrkun samfara
því vibhorfi, aö hver
karlmabur eigi aö
vera stríösmaöur til-
búinn aö deyja, er aö
líkindum ein afskýr-
ingunum á bak viö
haröa og langa vörn
Tjetjena gegn Rúss-
um
s
Arin 1944-45 voru Tjetj-
enar, þá samkvæmt
sumum heimildum um
450.000 talsins, herleiddir til
Mi5-Asíu ab skipun Stalíns.
Ástæban var aö sumir þeirra
höföu tekiö frekar vel á móti
þýska hernum, er hann sótti
inn í Norbur-Kákasíu 1942.
Yo'av Karny, ísraelskur blaöa-
maöur kunnugur Tjetjenum,
telur líklegt að um þriöjungur
þeirra hafi látiö lífiö í nauðung-
arflutningum þessum. Fólkinu
var troðið inn í gripaflutninga-
vagna, eins og í þá komst, og
þaö fékk lítið eða ekkert af mat
og vatni á langri leiö austur.
Svipað var fariö aö við aðrar
sovéskar herleiöingar, t.d. frá
Eystrasaltslöndum og Austur-
Póllandi (þeim svæöum pólska
ríkisins sem innlimuð voru í
Sovétríkin haustiö 1939).
Saga tíræðs öld-
ungs
Karny segir í grein í New York
Times frá rúmlega 100 ára
gömlum manni, Ahmed Mud-
arov að nafni. Þegar herleiöing-
in var framkvæmd, var hann
kvæntur sex barna faðir. Her-
menn sovésku öryggisþjónust-
unnar drápu fimm barnanna,
sem vom veik og ekki feröafær.
Konu sinni og sjötta barninu
missti Mudarov af í útlegðinni
og hefur ekki frétt af þeim síö-
an.
Krúsjov náöaöi Tjetjena og
aöra Kákasusþjóöflokka, sem
Stalín haföi herleitt, eftir miöj-
an 6. áratug og fór þá flest her-
leitt fólk af þeim, sem enn var á
lífi, heim, sem og afkomendur
þess. Mudarov, sem þá var kom-
inn undir sjötugt, kvæntist aft-
ur og eignaðist í því hjónabandi
átta börn.
Nú eru í heiminum kannski
uppundir helmingi fleiri Tjetj-
enar en voru þegar umrædd
herleiðing þeirra hófst.
Varla fer hjá því að undarlegt
þyki að Rússlandi, sem gjarnan
er kallað annað mesta herveldi
heims, skuli enn ekki hafa tekist
aö buga Tjetjena, þótt stríðið
þar hafi staöiö á annað ár. Ef
marka má ýmsa fréttamenn, er
meirihluti Tjetjeníu enn á valdi
tjetjenskra andstæðinga Rússa
alveg eöa að nokkru leyti. Samt
fer því fjarri að Tjetjenar standi
sameinaöir í baráttunni. Þótt
fullyrt sé að allir séu þeir mjög
stoltir af því að vera Tjetjenar,
er svo að heyra að hollusta
þeirra sé öllu fremur tengd hin-
um ýmsu ættbálkum og ætt-
kvíslum, sem tjetjenska þjóöin
skiptist í, fremur en henni
sjálfri. í- stríðinu við Rússa fara
því hinir ýmsu hópar sínar eig-
in götur og sumir eru jafnvel
meira eða minna á bandi Rússa.
Hetjur sem minna á
Fáfnisbana
Skýringarinnar á hörku og
seiglu Tjetjena er að líkindum

Tjetjenar stíga súfískan dans: súfisminn, dultrúargrein íslams, stendur þeim ab líkindum nær hjarta en rétttrúnabarhlib þeirra trúarbragba.
Reiðubúnir ab deyja
að einhverju leyti ab leita í
þeirri stabreynd, að þjóbir Kák-
asusfjalla eru nokkuð séráparti,
miðað við heiminn í heild. Fólk
þetta heldur einkar fast við
fornar hefðir, sem mikið til eru
miklu eldri en íslam og kristni,
sem þeir nú játa en eru líklega
einkum í yfirborðinu hjá þeim.
Meðal þeirra hefða er mikil
hetjudýrkun á köppum sem
minna á Sigurð Fáfnisbana.
Samfara þessu er nokkuð önnur
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
afstaba til lífs og dauða en al-
geng er nú hjá meirihluta
mannkynsins.
Þjóöir fyrri tíða á evrópsk-as-
ísku gresjunni, sem nær frá Kar-
patafjöllum austur í Mongólíu,
sem og germanskar þjóðir á
þjóðflutningatímanum, gátu
stundum breytt
sér í heilmikil
herveldi þótt
þær teldu
kannski ekki
nema nokkra
tugi þúsunda.
Þetta stafaði
m.a. af því að
hjá þeim var
hver karlmaður
frá unglingsár-
um til elli her-
maður öðrum
þræði eba fyrst
og fremst. Hjá
fámennum
þjóðum Kákas-
usfjalla (Tjetj-
enar eru einna
fjölmennastir
þeirra) er þessi
hefð enn höfð í
heiðri.
Hjá þjóbum
með slíkar
hefðir og hug-
arfar eftir því
má búast við
því að einstak-
lingurinn og líf
hans hafi öllu
minna gildi en
líf þjóðar/ætt-
bálks. Séu
menn aldir upp
til að tíerjast,
leiðir af sjálfu
að ætlast er til
að þeir séu allt-
af reiðubúnir
að deyja, ungir
ef svo vill verk-
ast. Málsháttur
hjá Kúrdum,
fjallaþjóö meb
hefðir sumpart
ekki ósvipaðar
þeim sem eru
vib lýði í Kákas-
u s f j ö 11 u m ,
hljóðar svo: „Karlmaðurinn
fæöist til þess að veröa drep-
inn." Þar sem hetjudýrkun er
ofarlega má reikna með því að
það að deyja ungur í stríði sé
ekki talið til mjög dapurlegra
örlaga. Þessu fylgir að ætlast er
til af körlum og konum þjóbar-
innar að þau séu frjósöm og geti
af sér nógu marga syni til að
fylla skörðin eftir þá sem falla,
og helst fleiri. Hér er um að
ræða dýrkun á lífi og dauða í
senn, samfara viðhorfi á þá leið
að tilveran sé grimmt stríð. í því
stríði sé sá líklegúr til ósigurs
sem ekki sé jafn tilbúinn að
deyja og andstæðingur hans.
„Eignabist börn í
óöaönn"
Heimkomin úr herleiðing-
unni, skrifar áðurnefndur Karny,
hélt öll tjetjenska þjóðin áfram
andstöðu við sovéska valdið.
Um skeið hafi sú andstaöa verið
friðsamleg og falist einkum í því
aö fólk „eignaðist börn í óða-
önn, til þess ab búa sig undir
næstu orrustu, ab fornum sib."
í mafíugróðri fyrrverandi Sov-
étríkja, sem fyrir löngu hefur
breiðst út um Vesturlönd, kveb-
ur mikið að Tjetjenum, sem að
sumra sögn eru grimmastir allra
í þeim geira. Bæði á þeim vett-
vangi og í sjálfstæðisbaráttu
Tjetjena hefur grimmd þeirra
og/eða hugrekki — hvort heldur
sem menn vilja kalla það — bor-
ið árangur og vera kann með
hliðsjón af því að sjálfstæðisbar-
áttan sé ekki svo vonlaus sem
umheiminum kann að virðast.
Minna má á að andstæðingar
Tjetjena eru ekki hliöstætt þeim
aldir upp í dýrkun á dauða og lífi
jafnt.
Karny skrifar ab Tjetjenar séu
hneigbir til hetjuskapar samfara
fúsleika til sjálfsvígs. Á honum
má merkja að hann telji að hugs-
anlegur valkostur fyrir Tjetjena
sé að vera Rússum eitthvað eftir-
látari án þess þó að glata þjób-
erni sínu og sjálfsímynd með
öllu. Hann kveöst hafa sagt við
tjetjenska kunningja sína: „í
tvær aldir hafið þið veriö að
deyja, deyja, deyja. Er ekki tími
til kominn fyrir ykkur að byrja
að lifa?" Áheyrendur hans
rumdu af vanþóknun. „Enginn
skal neyða okkur til þess," svar-
aði einn þeirra.
Við aðra Tjetjena sagði títt-
nefndur blaðamaður að til þess
að afla sér samúbar í Bandaríkj-
unum ættu þeir að kynna þjóð
sína sem. fórnarlömb fremur en
hetjur. Þeir aftóku það með öllu.
„Við erum Tjetjenar og getum
aldrei orðið varnarlaus fórnar-
lömb."
Þjóðartákn Tjetjena er gólandi
úlfur. ■