Tíminn - 25.04.1996, Blaðsíða 4

4
'iSrT'PWTW'W'
Fimmtudagur 25. apríl 1996
Útgáfufélag:
Ritstjóri:
Ritstjórnarfulltrúi:
Fréttastjóri:
Ritstjórn og auglýsingar:
Sími:
Símbréf:
Pósthólf 5210,
Setning og umbrot:
Mynda-, plötugerb/prentun:
Mánaöaráskrift 1700 kr. m/v:
Tímamót hf.
jón Kristjánsson
Oddur Olafsson
Birgir Gubmundsson
Brautarholti 1, 105 Reykjavík
5631600
55 16270
125 Reykjavík
Jæknideild Tímans
ísafoldarprentsmibja hf.
k. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Hagvöxtur og
framtíðarsýn
Hagtölur virðast flestar benda til þess að efnahagsleg afkoma
landsmanna sé að komast í ásættanlegra horf en verið hefur
um langt árabil.
Stóraukinn afli, 44% aukin bílakaup og 20% fleiri utan-
landsferðir bendir Þjóðhagsstofnun á sem glögg merki um
bættan hag í nýjum Hagvísum sínum. Aukin bílakaup og
væntanlega ferðalögin einnig segir Þjóðhagsstofnun helst
skýrast af auknum tekjum. „Ráðstöfunartekjur á mann jukust
um tæp 6% í fyrra og gert er ráð fyrir svipaöri aukningu á
þessu ári."
Mælt á föstu verði var afli á íslandsmiðum 26% meiri
fyrstu þrjá mánuði ársins en á sama tímabili í fyrra. Að sögn
Þjóðhagsstofnunar skýrist þessi aukning helst af mikilli
loðnu- og rækjuveiði og góðri veiöi vertíðarbáta. Áætlað er að
útflutningsverömæti fyrstu þrjá mánuði ársins hafi verið um
þriðjungi meira en á sama tíma í fyrra. Þjóðhagsstofnun þyk-
ir þess vegna líklegt að heildarafli þessa árs aukist nokkru
meira en um 1%, eins og gert var ráð fyrir í síðustu þjóðhags-
spá.
Stóraukinn bílainnflutning að undanförnu segir Þjóðhags-
stofnun glöggt merki um betri hag. Alls voru 2.210 bílar ný-
skráðir fyrstu 3 mánuði ársins, sem er 44% fjölgun frá árinu á
undan og 61% fleiri bílar en á sama tímabili 1994. Auknar
tekjur fólks séu helsta skýring þessara stórauknu bílakaupa.
Um 20% fjölgun utanlandsferða fyrstu þrjá mánuði ársins
telur Þjóðhagsstofnun annaö dæmi um bættan hag. Þessi
fjölgun kemur í kjölfar 14% fjölgunar utanlandsferða á síð-
asta ári. Erlend útgjöld vegna þessara ferðalaga á síðasta ári
hafi þó aukist miklu minna, aðeins verið 2% meiri en árið
1994, en þá eru fargjöldin ekki meðtalin. Lækkun meðal-
kostnaöar í hverri ferð telur Þjóöhagsstofnun skýrast af því að
þótt ferðum milli landa hafi fjölgab, séu þær styttri en áður
og dreifist jafnar yfir árið. Svipuð þróun hafi átt sér staö í öðr-
um löndum.
Þegar þuldar eru jákvæðar hagvaxtartölur sem þessar, er
eðlilegt að menn fyllist nokkurri bjartsýni. En forsjáin er hins
vegar naubsynleg líka. Ferðaþjónusta og hreint og ómengað
umhverfi eru auðlindir sem við íslendingar munum nýta í sí-
auknum mæli í framtíðinni. Þessari auðlind er þó í raun auð-
velt að spilla, ef neyslan og hagvaxtarhugsun fortíðarinnar er
ein höfð að leiðarljósi. Hagvöxturinn hefur að vísu ekki enn
náð endimörkum sínum, eins og fullyrt var af Rómarklúbbn-
um í frægri yfirlýsingu fyrir nokkrum áratugum, og hagvöxt-
ur er enn grundvallarhugtak í efnahagsumræðunni. Hins veg-
ar er brýnt, ekki síst fyrir íslendinga, að breyta þessari um-
ræðu á þann veg að þættir s.s. umhverfismál og ómenguð
náttúra, sem til þessa hafa verib taldir andstæbur hagvaxtar,
verði virkjaðir til hagvaxtar.
Þegar allt er á uppleið eins og nú, er enn meiri ástæða til að
gefa slíkri stefnumörkun gaum en ella. Hiö efnahagslega svig-
rúm, sem þarf til að komast yfir á annað og umhverfisvænna
spor í efnahagsþróuninni, er fyrir hendi og ekkert sem knýr á
um nýja, skjóta og stórvirka hagvaxtarinngjöf.
Með þennan bakgrunn er ástæða til að hvetja til aðgátar,
nú þegar flest bendir til að Columbia-álverið muni eftir allt
hafa hug á að setja niður notað þýskt álver á Grundartanga í
Hvalfirði. Starfsleyfi þeirrar verksmiðju er nú til mebferbar
hjá umhverfisráðherra. Frá því hefur verið greint að margar
og margvíslegar kærur hafa komið fram vegna starfsleyfisins
þar sem umhverfismál em í forgrunni. Auk þess sem um-
hverfismat hefur ekki farið fram vegna ýmissa hlibarfram-
kvæmda, s.s. rafmagnsaðfanga. Hvort sem umhverfisráðherra
samþykkir óbreytt starfsleyfi eða gerir einhverjar athuga-
semdir, þá er ljóst að horft verður til þess hvernig að þessari
ákvörbun var staðið, þegar spurt veröur um framtíbarsýn
þessarar ríkisstjórnar í efnahagsmálum.
Flókin tilvera
Garri fær það af og til á tilfinninguna að hann sé
mörgum áratugum of seint á feröinni í þessari til-
veru, hann er eiginlega einhvern veginn í ósam-
ræmi við þessa tíma sem nú eru uppi. Hann er lík-
lega hálfgerður forngripur og ætti sennilegast best
heima á safni en Þjóðminjasafnið gúterar menn
víst ekki sem safngripi fyrr en beinin ein eru eftir
og það er langur vegur frá að
beinin ein séu eftir af Garra,
meira að segja svo langur vegur
ab konan er farin að hafa orð á
því. Annars má svosem segja ab
Garri nálgist forngripasafn-
svörslu með því að skrifa í Tím-
ann, því þeir sem lesa blaðið eru
nefnilega sömu safngripirnir og
hann sjálfur. Velkominn í hóp-
inn kæri lesandi!
En þetta með að vera á röng-
um tíma er í raun háalvarlegt
áhyggjuefni. Áhyggjurnar felast
ekki endilega í staðreyndum
eins og ab konur séu komnar
með kosningarétt, þó það í sjálfu
sér sé auðvitaö umtalsvert
áhyggjuefni og er reyndar liður í
áhyggjunum, en einungis lítill
liður. Grunnurinn að flestum
áhyggjunum felst í því hvað
þjóöfélagið og daglegt líf er stöð-
ugt að verba flóknara og erfiðara
viðfangs.
Mætti í vinnuna
Hlutverk einstaklingsins tekur stöðugum breyt-
ingum og verður víðfebmara með hverjum degin-
um. Það liggur við að sú tilfinning vakni að það sé
beinlínis markvisst unnið að því að flækja hlutina
fyrir fólki í þessu þjóðfélagi. Tökum dæmigerðan
blaðamann á óræðum aldri. Fyrir tuttugu árum
mætti þessi blaðamaður í vinnuna, skrifaði sínar
fréttir og pistla á sína ritvél og fór svo heim. Hann
var í einni vinnu, eitt stéttarfélag gætti hans hags-
muna og hann hafi einn aðila til að slást við um
kaup og kjör. Hann var hefðbundinn launþegi og
sem slíkur hafði hann hefðbundinn atvinnurek-
anda sem andstæðing.
Nú tuttugu árum seinna er öldin aldeilis önnur.
Nú er hann, jú, blaðamaður og í sínu stéttarfélagi
og launþegi þar og slæst þar með um kaup og kjör.
En þab hangir fleira á spýtunni. Hann vinnur líka
sjálfstætt í hjáverkum og er þar með bæbi í hlut-
verki launþega og atvinnurek-
anda og er í sífelldum samn-
ingaviðræðum vib sjálfan sig.
Síðan á hann hlut í fjölskyldu-
fyrirtækinu sem hann giftist inn
í og er þar með kominn í hlut-
verk auðvaldsins og fjármagns-
eigendanna. En þetta er svosem
ekkert.
Óöalseigandinn
Blaðamaðurinn á náttúrulega
sinn sumarbústað í sinni sveit
eins og gengur og gerist. Þar
gekk hann auövitað í kaupfélag-
ið eins og sönnum samvinnu-
manni sæmir. Þá lenti hann að
sjálfsögðu í því að verða kosinn
á aðalfund og þá fóru málin fyrst
að flækjast fyrir alvöru því þar
varð hann að gera svo vel að
leika hvorki meira né minna en
þrjú hlutverk: sem viðskiptavin-
ur kaupfélagsins, sem eigandi kaupfélagsins sem
fyrirtækis og sem félagsmaður í kaupfélaginu sem
félagi. Alltaf þegar hann tók til máls um eitthvert
atriði þurfti hann að halda þrjár ræður, eina fyrir
hvert hlutverk sem hann gegndi á fundinum.
Og til að flækja tilveruna og hlutverkaskipanina
enn frekar þá er blaöamaðurinn orðinn óðalseig-
andi á sínu sumarbústaðarlandi og á þar, sem slík-
ur, í hatrammri styrjöld vib bóndann á næsta bæ
sem heldur því fram að landamerkin séu miðuö
við vitlausan stein.
Svo halda menn því fram að það hafi aldrei ver-
ið einfaldara og þægilegra ab lifa en nú — sér eru
nú hver þægilegheitin!
Garri
Vangaveltur um voriö
Þegar greinarhöfundur var að
ganga til vinnu sinnar úr Vestur-
bænum í gær, sem var hinn síö-
asti vetrardagur, bar Akrafjalliö
og Skarðsheiðina yfir húsin í
bænum. Þetta leiddi hugann að
því að vorið er að koma og í dag
er fyrsti sumardagur, það sérís-
lenska fyrirbrigði.
Vorið er góður tími, þegar allt
lifnar úr læðingi eftir veturinn.
Það getur brugöið til beggja vona
með hlýindin, en það bregst ekki
að dagurinn lengist smám sam-
an, þar til nóttin hverfur.
Veturinn sem er að kveðja hef-
ur veriö ótrúlega mildur og þótt
auðvitað geti vorhretin látið á sér
kræla eins og dæmin sanna, þá er
þetta sá tími sem að öllum jafn-
aöi dregur úr loftþrýstingi og
lægðirnar grýnnka.
Skáldin og voriö
Vorið hefur höfðab til skáldanna gegn um tíð-
ina með sínu vakandi lífi og ótölulegur fjöldi
kvæða hefur veriö ortur um dásemdir þess. Hins
vegar er misjafnt hvernig vorið drepur á dyr,
hvernig þau nálgast viðfangsefnið.
Steinn Steinarr var einn af þeim sem kvað um
vorið, og eitt vorljóð hans er hið tregafulla kvæði
sem hefst á þessa leib:
„Það vex eitt blóm fyrir vestan
og vomóttin mild oggóð
kemur á Ijósum klaeðum
og kveður sín vögguljóð."
Endirinn á kvæðinu er athyglisveröur en hann
hljóöar svo:
„og nú geng ég fár og fólur
með framandi jörð við il.
Það vex eitt blóm fyrir vestan
og veit ekki að ég er til."
Þarna er lýst reynslu þess sem hugsar til upp-
runa qgj>ett§ trqgafulla ljóð er mótað af þeirri til-
finningu. Vorið er oftar yrkis-
efni hjá Steini Steinarr, því
mikla skáldi.
Bóndinn, skáldiö og
voriö
Annað góðskáld, Guðmundur
Böðvarsson, fjallar einnig um
vorið í kvæðum sínum. Athygl-
isvert er einnig hvernig hann
nálgast yrkisefnib. Gubmundur
var bóndi og bjó í grösugri Hvít-
ársíðunni. Bóndinn er ekki fjarri
í þessum ljóðlínum:
„/ nótt urðu allar grundir grœnar í
dalnum
því gróðursins drottinn kom sunn-
an, og hafði um langvegu sótt
og fljótið strauk boganum blítt yfir
fiðlustrenginn
og bláar dúnmjúkar skúrir liðu
yfirengin ínótt."
Kvæði þetta sem hefst á þessum töfrandi ljóð-
línum til gróandans snýst í hugleiðingar höfund-
ar um stöbu sína í veröldinni, misskiptingu auðs-
ins og deilur mannanna barna, sem eru í hróplegu
ósamræmi við dýrð vorsins.
Allar þessar aðstæður eru enn fyrir hendi í dag,
þótt liðin sé hálf öld síðan tilvitnað kvæði var ort.
Deilur, misskipting auðs, styrjaldarátök, hrybju-
verk. Allar eru þær fréttir sem berast í hróplegu
ósamræmi við dýrð vordaganna. Aðstæður
manna geta verið þannig að þeir geti ekki notið
þeirra.
Hins vegar eru margir á svo mikilli ferð í lífinu
að þeir gleyma að vorið er skammvinnt og fyrr en
varir er farið ab stytta daginn aftur. Fólk vaknar
kannske upp við það að hafa gleymt að njóta þess
jafnvel þótt efni og aðstaða sé til. Það kostar ekki
mikla fjármuni að njóta náttúrunnar, og aðstaban
til þess er alltaf aö batna jafnvel í mesta þéttbýl-
inu. Gönguleiðirnar verða betri með hverju árinu
og steinsnar frá borginni er hægt að komast í
snertingu vib landib sér til sálubótar. Það er
ánægjulegt ab sjá að sífellt fleiri leita á þessi mið
Sér til afþreyingar og sálubótax. fón Kr.