Tíminn - 24.05.1996, Blaðsíða 11

Föstudagur 24. maí 1996
11
Ögmundur Jónasson:
Póstur og sími hf.?
Nú þessa síðustu daga
þingsins er til af-
greiðslu frumvarp til
laga sem breytir Pósti og síma í
hlutafélag. Samgönguráðherra
Halldór Blöndal hefur lýst því
yfir ab hlutabréf fyrirtælcisins
verði ekki seld í bráð. Engu að
síður er ljóst að með þessari
breytingu er verið ab stíga
fyrsta skrefib að einkavæðingu
stofnunarinnar. Hreinn Lofts-
son, formaður framkvæmda-
nefndar ríkisstjórnarinnar um
einkavæöingu, lýsti þannig
sinni skoðun á eftirfarandi
hátt í viðtali við BSRB-tíðindi
fyrir stuttu: „Sumir segja að
rekstrarformið skipti öllu, en
ekki eignarhaldið. Ég er ann-
arrar skoðunar. Það er eignar-
haldib sem skiptir öllu. Þetta
eru aðskildar ákvarðanir í
tíma. Það er í mörgum tilvik-
um skynsamlegt að breyta
rekstrarformi fyrirtækja fyrst
og gera þau að góðri söluvöru
áður en þau eru seld. Nokkur
ár geta liðið þarna á milli.
Menn eiga að hafa þetta í
huga: Reynsla erlendra sér-
fræbinga er eindregib sú að
það sé einungis skynsamlegt
að breyta ríkisfyrirtæki í hluta-
félag sé ætlunin að selja það.
Hlutafélagavæbingin er bara
fyrsta skrefið að mínu áliti."
Einkavæðing póst- og síma-
þjónustu hefur víðast hvar
verið framkvæmd með þeirri
aðferð að telja fólki trú um að
ekki standi til að selja viðkom-
andi stofnun. Síðan líða fáein
misseri, í besta falli nokkur ár,
og þá er búið að selja.
Aröurinn til BNA
í haust fór hópur þing-
manna til Noregs og Dan-
merkur að kynna sér hlutafé-
lög sem þar hefur verið komiö
á fót. í Danmörku kom í ljós
að hlutabréf danska símans
voru á markaði, en af hagnaði
fyrirtækisins, sem þingmönn-
um var tjáð að hefði árið áður
numið rúmum tíu milljörö-
um, fóru um þrír til fjórir
milljarðar til Bandaríkja Norð-
ur-Ameríku, því þangað höfbu
yfir þrjátíu prósent hlutabréfa
verið seld. Norðmenn voru
síðastliðið haust enn á því
stigi að fullvissa menn um ab
Áskorun til
kjósenda Fram-
sóknarflokksins
hlutabréf í norska símanum
yrðu ekki seld. Um þessar
mundir er hins vegar verið að
undirbúa sölu á bréfunum.
Þetta er nauðsynlegt að hafa í
huga, svo menn láti ekki
blekkjast af yfirlýsingum um
að hlutabréfin í Pósti og síma
hf. verði ekki seld.
Vandinn við þessa umræðu
er margþættur. I fyrsta lagi er
umræban afar takmörkuð.
Þannig eru engir umræðu-
þættir í sjónvarpi, þótt um sé
að tefla almannastofnun meb
tæpa 15 milljarða í eigið fé;
stofnun sem gegnir mjög mik-
ilvægu samfélagslegu hlut
verki. Þess vegna komast ráða-
menn upp með að fara með
endalausa rökleysu í málflutn-
ingi sínum, því þeir þurfa aldr-
ei að standa fyrir máli sínu.
Þokukenndur
málflutningur
Þá sjaldan þess gerist þörf,
eru gefnar óljósar þokukennd-
ar yfirlýsingar í þá veru að
tækninni fleygi fram og þess
vegna þurfi annað rekstrar-
form, viðskiptaumhverfib taki
breytingum og kalli á hlutafé-
lagavæðingu, þörf sé á skjót-
um ákvörðunum og viðbrögð-
um í heimi viðskiptanna, slíkt
sé aðeins á færi einkafyrir-
tækja, ríkisfyrirtæki geti ekki
tekið þátt í viðskiptum, ríkis-
fyrirtæki megi jafnvel ekki
eiga hlutafé í öðrum fyrirtækj-
um, hvað þá dótturfyrirtæki,
Samkeppnisrábi sé þetta fyrir-
komulag ekki að skapi, EES
eða Evrópusambandið kalli á
breytingar og þannig mætti
áfram telja. Engin af þessum
fullyrðingum á við rök að
styðjast. Engin.
En alla þessa þætti þarf að
skoða og ræða, hvern og einn
einasta, menn þurfa ab færa
fram staðreyndir og rök. Þab er
út í hött að ákvörðun verði
tekin í þessu máli af hálfu rík-
isstjórnar, án þess að fram fari
rækileg umræða um þetta í
þjóðfélaginu. Ég leyfi mér að
fullyrða að hugmyndir um að
einkavæða Póst og síma eru af
pólitískum rótum runnar og
tengjast að auki fjárhagslegum
hagsmunum. Póstur og sími
skilar á annan milljarb í ríkis-
sjóð á ári hverju, en tekur ekki
einn eyri þaðan. Þegar búið
verður ab selja hlutaféð renn-
ur arðurinn að sjálfsögbu til
eigendanna. Skattlagning
myndi skila sér í samneysluna,
en þar yrði aðeins um að ræða
brot af því sem nú skilar sér í
ríkissjób, í besta falli tvö til
þrjú hundruö milljónir.
Slæmt fyrir strjálbýliö
Raunveruleg ástæða er til að
ætla að markaðsvæðing Pósts
VETVANGUfT
„Einkavœðing póst-
og símaþjónustn hef-
ur víðast hvar verið
framkvæmd með
þeirri aðferð að telja
fólki trú um að ekki
standi til að selja
viðkomandi stofnun.
Síðan líða fáein
misseri, í hesta falli
nokkur ár, og þá er
búið að selja."
og síma muni hafa slæmar af-
leiðingar í för með sér fyrir
strjálbyggðar sveitir þegar
fram líða stundir. Einhver
kynni að segja að markaðs-
væðingarhugsunin, sem rekin
er af Verslunarráði íslands, sí-
kærandi og -kvartandi yfir
brotum á samkeppnislögum,
muni hefja innreið sína hvort
sem Póstur og sími verði gerð-
ur að hlutafélagi eður ei, með
kröfu um að stofnunin verði
bútuð niöur í smáar sam-
keppniseiningar og að slíkt
muni koma landsbyggöinni
illa. Nokkuð kann að vera til í
þessu, ef Samkeppnisstofnun
tekur ekki upp önnur og víð-
sýnni vinnubrögð en stunduð
hafa verið þar á bæ, því þessi
íslenski eftirlitsaðili gengur oft
á tíbum undarlega hart fram í
kröfum um markaðsvæðingu
samfélagsþjónustunnar. Þetta
er hins vegar spurning um þær
forsendur sem Samkeppnis-
stofnun starfar samkvæmt og
þeim er hægt ab breyta. Hitt
stendur óhaggað ab einkavæð-
ing Pósts og síma mun, eins og
alls staðar annars staðar þar
sem farið hefur verið út á
þessa braut, leiða til þess að
eigendur hlutafjárins reyna að
ná fram hámarksgróða með
sem minnstum tilkostnaði.
Þessu hafa handhafar al-
mannahagsmuna reynt að
mæta í þeim löndum þar sem
einokunarfyrirtæki og samfé-
lagsþjónusta hefur verið
einkavædd með opinberu eft-
irliti. Sá iðnaður, sem dafnað
hefur mest í Bretlandi á valda-
tíma Thatchers og Majors, er
eftirlitsiðnaðurinn: risastórar
stofnanir í sovéskum stíl, sem
hafa þab hlutverk að fylgjast
með fyrirtækjum á borð við
breska símann, hinar einka-
væddu vatnsveitur, rafmagns-
veitur og þar fram eftir götun-
um. í Bretlandi eru nú tvö stór
símafyrirtæki sem keppa og
hinn önnum kafni notandi
kynnist þeim á götuhornum
Lundúna, með símkortið sem
passar í annað kerfið en ekki
hitt. Þetta á að vera svo gott
fyrir samkeppnina og verðlag-
ið. En hver skyldi vera til-
kostnaðurinn við þessa sam-
keppni; hvað skyldi eftirlitið
kosta?
Sönnunarbyröin hjá
samgönguráöherra
Nú er umhugsunarefnið
þetta: Fram hefur komið að
símaþjónusta hér innanlands
er sú ódýrasta og jafnframt
einhver sú besta í heiminum.
Jafnframt er staðreyndin sú ab
Póstur og sími hefur skilab í
ríkissjóð miklum fjármunum,
á annan milljarð króna á
hverju ári. Sönnunarbyrðin
fyrir breytingum hlýtur því að
hvíla hjá þeim sem nú vilja
gera grundvallarbreytingar á
skipulags- og eignarhalds-
formi stofnunarinnar. Sönn-
unarbyrðin hvílir á Halldóri
Blöndal samgönguráðherra,
sem nú gengur fram fyrir
skjöldu.
Ekki dugir að slá fram óljós-
um alhæfingum, heldur verða
menn ab færa stabgób rök fyr-
ir máli sínu, því óneitanlega
vakna spurningar um það
hvort enn ein einkavinavæð-
ingin og sú stórbrotnasta
standi fyrir dyrum. Bæði for-
maður einkavæðingarnefndar
ríkisstjórnarinnar og fjármála-
ráðherra hafa lýst því yfir, að
þeir líti á hlutafélagavæðingu
sem fyrsta skref í átt til sölu og
einkavæðingar á ríkiseignum.
Þau fyrirtæki, sem best væru í
stakk búin til að ná eignar-
haldi á þeirri gullkú sem Póst-
ur og sími er, hafa í daglegu
tali verið kennd við kolkrabba
og menn hljóta að spyrja sig
hvort einkavæöing Pósts og
síma muni leiða til enn meiri
samþjöppunar á fjármagni og
valdi í íslensku þjóðfélagi en
verið hefur og þykir þó flest-
um ekki á bætandi.
Hvers vegna sagöi
enginn neitt?
Og þá er komið að áskorun-
inni til kjósenda Framsóknar-
flokksins. Ég legg til að þið
takið þingmenn ykkar tali og
óskið eftir ab heyra rök þeirra
fyrir því að fara að vilja sam-
starfsflokksins í ríkisstjórn í
þessu efni. Mér finnst ekki úr
vegi að benda á að nákvæm-
lega svona hefur einkavæðing-
in verib framkvæmd í öðrum
löndum. Fámenn sveit harbs-
víraðra frjálshyggjumanna og
fjársterkra hagsmunaaðila hef-
ur talið hófsamari stjórnmála-
menn á að „nauðsyn beri til að
breyta rekstrarformi", ekki
standi til að selja, og svo fylgir
öll alhæfingasúpan. Þegar upp
er staðið -situr svo skattborgar-
inn og notandinn eftir með
sárt ennið og spyr: Hvernig gat
þetta gerst? Hvers vegna sagði
enginn neitt?
Höfundur er alþingismaöur
og formaöur BSRB.
Knútur Þorsteinsson
Knútur Þorsteinsson, fv. skóla-
stjóri, andaðist í Sjúkrahúsi
Reykjavíkur 16. maí, rúmlega
áttatíu og níu ára.
Hann var fæddur að Úlfsstöð-
um í Loðmundarfirði 12. maí
1907. Foreldrar hans vom Þor-
steinn Jónsson bóndi og kona
hans Sigríður Valtýsdóttir frá
Nesi í sömu sveit. Á uppvaxtar-
árum Knúts í Loðmundarfirði
var þar blómleg byggð sem nú
eru eyðijarðir. Knútur stundaði
nám í Álþýðuskólanum á Eið-
um 1927-1928. Fór síðan til
Noregs á kennaranámskeið í
Bergen og nam í lýðháskólan-
um á Voss 1930. Þá var þar
skólastjóri hinn kunni skóla-
maður Lars Eskeland, en hann
var bróðir Lars Sewerin Eske-
land skólastjóra á Storð, föður
Ivars Eskeland, fyrsta forstjóra
t MINNING
Norræna hússins í Reykjavík.
Samgöngur og samskipti við
Noreg voru löngum mikil frá
Austfjörðum, þar sem Norð-
menn stunduðu um árabil síld-
veiðar og annan atvinnurekst-
ur. Það var því eðlilegt að Aust-
firðingar legðu leið sína til Nor-
egs, eins og íslendingar hafa
löngum gert að fornu og nýju.
Eftir dvölina í Noregi tók
Knútur kennarapróf 1931 frá
Kennaraskóla íslands og hóf
kennslu, fyrst á Fáskrúðsfirði og
kenndi síðan víða, svo sem í
Vestmannaeyjum, í Reykholts-
dal í Borgarfirði, Sandgerði, Nes-
kaupstað og Norðfjarðarhreppi
og á Seyðisfirði. En árið 1948
varð hann skólastjóri barnaskól-
ans á Höfn í Hornafirði og því
starfi gegndi hann til ársins
1961, er hann fluttist til Reykja-
víkur.
Meðan Knútur dvaldist á
Höfn hafði hann nokkur af-
skipti af sveitarstjórnarmálum,
sat í hreppsnefnd og var oddviti
hennar í þrjú ár, en hrepps-
nefndarmaður hafði hann einn-
ig verið í heimasveit sinni, Lob-
mundarfirði, í tvö ár.
Eftir að Knútur fluttist til
Reykjavíkur, starfaði hann um
skeið í fjármálaeftirliti skóla,
síðan í greiöslu- og bókhalds-
deild menntamálaráðuneytisins
sem fulltrúi til ársins 1977, en
síðan sem lausráðinn sex ár í
viðbót.
Knútur var mikill eljumaður
og allra manna vandvirkastur.
Hann var maður hógvær, glaö-
vær og yfirlætislaus, ágætlega
hagmæltur og birtust vísur hans
og kvæði í bókinni Aldrei
gleymist Austurland og einnig í
blöðum og tímaritum. Knútur
var vel máli farinn og með
skemmtilegustu ræðumönnum
í samkvæmum. Meðal sam-
starfsmanna sinna naut hann
trausts og vináttu. Hann hafði
mikla reynslu sem kennari og
skólastjóri og skildi nauðsyn
þess ab þjónustuhlutverk
menntamálaráðuneytisins við
skólastarfiö í landinu væri vel af
hendi leyst og að greiða bæri
sem best götu viðskiptavin-
anna, ekki síst þeirra sem fjarri
bjuggu.
Knútur kvæntist 5. desember
1948 Oddnýju Sveinsdóttur
kennara frá Gilsárstekk í Breið-
dal, og lifir hún mann sinn.
Börn þeirra eru Ósa mennta-
skólakennari og sr. Jón Hag-
baröur, sem um tíma var sókn-
arprestur á Raufarhöfn, bæði
búsett í Reykjavík.
Hin síðustu æviár Knúts voru
honum stundum nokkuð erfið
heilsufarslega, en samt hygg ég
aö hann hafi haft gaman af að
lifa svo langan dag.
Við hjónin sendum fjölskyld-
unni samúðarkveðjur með þökk
fyrir löng og gób kynni.
Birgir Thorlacius