Tíminn - 20.07.1996, Qupperneq 9

Laugardagur 20. júlí 1996
9
Koltvísýringsmengun heldur áfram aö aukast þrátt fyrir háleit mark-
miö iönríkjanna og minnkun mengunarinnar í fyrrum Sovétríkjunum.
Jakob Björnsson orkumálastjóri:
Markmiðin eru
óraunhæf
Koltvísýringur, CO2, er ein helsta svonefnd gróburhúsalofttegund jarbar
og margir óttast ab uppsöfnun hennar í andrúmsloftinu muni leiba afsér
hœkkun hitastigs á jörbinni meb ófyrirsjáanlegum afleibingum.
Ef svo fer fram sem horfir er þaö
í flestum tilvikum ólíklegt aö
iönríkin nái aö uppfylla þær
skuldbindingar sem þau hafa
undirgengist í rammasamþykkt
Sameinubu þjóöanna um lofts-
lagsbreytingar, ab ná losun sinni
á koltvísýringi árib 2000 niöur í
þab sem hún var 1990.
Nýlega gerði Alþjóðlega orku-
ráðiö (World Energy Council,
WEC) könnun á frammistöðu
ríkja heims í losun á koltvísýringi
en WEC em frjáls og óháð samtök
aðildarnefnda, eða landsnefnda í
um 100 löndum eða á svæðum
með sína eigin orkustefnu. Þau
vom stofnuð í London 1924 og
þar er aöalskrifstofa þeirra. Mark-
miö Alþjóölega orkuráösins er aö
„stuöla aö sjálfbæm framboði og
notkun á orku öllum jarðarbúum
til sem mestra hagsbóta."
Koltvísýringur, CO2, er ein
helsta svonefnd gróöurhúsaloft-
tegund jarðar og margir óttast að
uppsöfnun hennar í andrúmsloft-
inu muni leiða af sér hækkun hita-
stigs á jörðinni meö ófyrirsjáan-
legum afleiðingum.
Meginniöurstööur könnunar-
innar vom þær að á tímabilinu
1990 til 1995 jókst losun á koltví-
sýringi í OECD löndum í heild um
4%. I N-Ameriku (Bandaríkjunum
og Kanada) jókst hún um nærri
6%, um 12% í Japan og 8% í Ástr-
alíu. Enda þótt losunin í ríkjum
Evrópubandalagsins 1995 væri aö-
eins minni en hún var 1990, aðal-
lega vegna þess aö hún dróst sam-
an í Þýskalandi, Bretlandi og
Frakklandi, þá jókst hún samt í
þessum löndum á árinu 1995. Þeg-
ar Japan, Ástralía og Nýja-Sjáland
em undanskilin var aukningin um
30% í Austur-Asíu og Kyrrahaf-
slöndum, 12,5% í Afríku og 8% í S-
Ameríku.
Dró úr mengun í Sovét
Hins vegar dró úr koltvísýrings-
losun í fyrmm Sovétríkjunum og
var hún 70% 1995 af því sem hún
var 1990 og sama gilti um lönd
Miö- og Austur- Evrópu þar sem
losunin var 75%. Þessi minnkun
er til komin vegna efnahagssam-
dráttarins í þessum löndum. Þegar
þau em talin meö var aukningin í
heiminum öllum 3% boriö saman
við 12% séu þau ekki talin meö.
„Þaö em mörg iðnríki sem hafa
sett sér þaö markmið aö losun kol-
tvísýrings verði ekki meiri áriö
2000 en hún var 1990. Þau hafa
verið síðan aö setja sér kannski
strangari markmið og núna síðast
í Genf," segir Jakob Björnsson
orkumálastjóri, en hann er for-
maður íslensku landsnefndarinnar
í Alþjóðlega orkuráðinu.
Óraunhæf markmiö
„Alþjóölega orkuráðið er dálítið
gagnrýnið á þessi vinnubrögð. Því
finnst sem þetta séu í rauninni
óraunhæf markmið. Þau gera ráð
fyrir að koltvísýringur haldi áfram
að aukast í andrúmsloftinu, aðal-
lega þó í þróunarlöndunum og
það sé í sjálfu sér óhjákvæmilegur
hlutur að það muni gerast. Og
þessar hugmyndir um að vera ekki
hærri árið 2000 en árið 1990 og
jafnvel vera enn komin neðar árið
2005 hjá einstökum iðnríkjum séu
í rauninni óraunhæf markmiö og
muni væntanlega ekki nást. Að því
er varðar árið 2000 þá virðist þaö
vera nokkuð augljóst."
Jakob segir könnunina hafa
gengið út á að ganga úr skugga um
hvernig staðan væri áriö 1995 og
hvernig hefbi miðab frá árinu
1990 varðandi losun á koltvísýr-
ingi. „Þá kom í ljós að þetta hafði
allt aukist, nema í A-Evrópu og
fyrrum Sovétríkjunum en þar er
náttúrulega þess að geta að efna-
hagurinn hefur dregist stórlega
saman, sem væntanlega á nú eftir
að snúast við. Þá mun hún að vísu
ekki vaxa upp í það sama sem hún
var vegna þess að þeir notuðu orku
á þeim tíma á mjög óskilvirkan
hátt, en hins vegar vex hún frá nú-
verandi stöðu."
Aukningin hugsanlega
mjög alvarlegt mál
Þessi aukning er hugsanlega
mjög alvarlegt mál, segir Jakob.
„Ég held að það sé rétt hjá Orku-
rábinu að þetta eru hlutir sem
menn breyta ekki á skömmum
tíma. Ég held að þaö séu allir sam-
mála, útaf fyrir sig, um að það sé
æskilegt að stefna að því að draga
út koltvísýringsmengun. En svona
hlutur tekur tíma og það sem er
óraunsætt í þessu, það er tímamat-
ið, hversu hratt sé hægt að gera
þetta."
Menn hafa gert sér of há mark-
mið segir Jakob. Orkuráðið telur
vænlegra að setja raunhæfari
markmið og ætla sér lengri tíma
en þess í stað vinna virkilega að
þessum markmiðum og ná þeim.
„Þeir láta í ljós þá skoðun að eftir
því sem menn setji sér fleiri mark-
mið til skamms tíma sem ekki
nást, eftir því veröi erfiöara að
setja sér raunveruleg markmið til
lengri tíma sem munu nást. Þann-
ig að þetta séu ab vissu leyti hlutir
sem vinni á móti þeim tilgangi
sem menn þó eru að sækjast eftir,
menn hugsi ekki nógu raunhæft.
Ég held að það sé að sýna sig."
Óhjákvæmilegt
aö koltvísýrings-
mengun aukist
Það er óhjákvæmilegt að koltví-
sýringsmengun aukist. Óvissan er
fyrst og fremst um hvérsu hratt
hún aukist, eöa öllu heldur hversu
hægt menn geta fengið hana til að
aukast.
Það er fyrirsjáanlegt ab koltví-
sýringsmengun muni aukast í
nokkra áratugi, Jakob segir óraun-
hæft að hugsa sér annað. „Hins
vegar kann að mega hafa áhrif á
hraöann. Hann skiptir mjög veru-
legu máli.
Menn verða að gá að því að
þessar spár um hitastigshækkun
sem menn hafa verið að sjá eru all-
ar byggðar á líkanareikningum.
Áður fyrr gerðu menn ráð fyrir að
losunin á koltvísýringi tvöfaldað-
ist í einu stökki einhverntíma frá
því sem hún var fyrir iðnbyltingu.
Það er vegna þess að það eru ein-
faldari módelreikningar sem
menn fá með því móti. Hins vegar
er það ekki mjög raunhæft módel
ef á ab líkja eftir veruleikanum. Þar
fengu menn tiltölulega miklar
breytingar, frá einni og upp í
fimm gráður eða eitthvaö slíkt árið
2030, þegar menn gerðu ráð fyrir
ab þetta hefði tvöfaldast. Nú eru
menn að vísu farnir að reikna út
aukningu smám saman og þá fá
menn lægri tölur, ég held að hæst
séu þrjár gráður."
Hraöi aukningarinnar
skiptir máli
„En það skiptir náttúrulega máli
hver þessi hraði er og það sem
hægt er að hafa áhrif á, sérstaklega
þegar fram í sækir, það er hver
hann er. En til þess þarf að grípa til
aðgerða strax, eins og Orkuráöið
hefur oft bent á. Aðgerðir sem ekki
þarf að sjá eftir, vegna þess að það
er þrátt fyrir allt svo ab það hefur
ekki tekist, svo ótvírætt sé, að
sanna ab sú hitastigshækkun sem
orðið hefur sé af völdum gróbur-
húsaáhrifanna, þ.e.a.s. að hún sé
af völdum aukins koltvísýrings í
loftinu, og það viöurkennir vísind-
apanell aðildarríkjanna að ramma-
samþykktinni. Það er hins vegar
óumdeilt að hann hefur aukist,
það er bara einföld mæling."
Líkönin sem notuð eru við út-
reikningana eru á ýmsan hátt
ófullkomin að sögn Jakobs og seg-
Jakob Björnsson.
ir hann það vera fyrst og fremst á
tvennan hátt: „I fyrsta lagi taka
þau ekki tillit til samskipta and-
rúmsloftsins og sjávarins nema yf-
irboröslags sjávar. Þau taka ekki
tillit til tilfærslu á koltvísýringi
niðri í hafdjúpunum sem getur
hugsanlega skipt miklu máli. í
öðru lagi telja menn að þab sé ekki
nægjanlega vel tekið tillit til vatns-
gufunnar í loftinu. Eftir því sem
hitastig eykst gufar meira upp úr
höfunum og vatnsgufan er mjög
áhrifamikib gróðurhúsagas,
þ.e.a.s. á meðan hún er vatnsgufa.
En þegar hún þéttist og myndar
ský þá bremsar hún sólargeislun-
ina og vinnur þess vegna á móti
hitnuninni. Viö fáum, jú, minna
sólskin þegar það eru ský, ekki
satt. Þab sem menn ekki vita enn-
þá og hafa ekki getað tekið með í
módelin, a.m.k. á nægjanlega full-
kominn hátt, er hvor þessara þátta
ráði meiru: Bremsan frá þéttingu
vatnsgufunnar í ský eða gróður-
húsaáhrif sjálfrar vatnsgufunnar.
Það getur skipt talsveröu máli."
Veröur aö taka
niöurstööum meö
vissri varúö
Jakob segir menn verða ab taka
svona niðurstöðum meb vissri var-
úð þó líkönunum hafi fleygt mik-
ið fram og sé alltaf að fleygja fram.
„Þetta eru niðurstööur reikninga
og þeir eru ekkert betri en forsend-
urnar.
Þab er útaf fyrir sig sjálfsagt að
vera á öllum verbi og taka málin
alvarlega, en hins vegar mega
menn náttúrulega heldur ekki láta
sér yfirsjást að það sem þeir eru
með í höndunum er ekki vissa."
Jakob segir talað um að hækkun
hitastigs hafi orðið um hálf gráða
á nokkrum áratugum. „En það
sem menn greinir á um og hefur
ekki tekist að sýna fram á ótvírætt
er hvort þetta er hliöin á náttúru-
legri uppsveiflu, sem hafa alltaf
orðib, eða hvort þetta sé eitthvað
sérstakt vegna gróburhúsaáhrifa."
Eldgos draga úr gróö-
urhúsaáhrifum
Áhrif eldgosa segir Jakob senni-
lega draga úr gróðurhúsaáhrifum
og bendir á Móðuharðindin sem
dæmi. „Móðuharðindin ullu köld-
um vetrum í Evrópu vegna ryksins
sem þyrlaðist upp í andrúmsloftið.
Ekki þar fyrir ab eldgosin sleppa
líka út heilmiklu af gösum. Það má
því segja að áhrifin eru á báða
vegu en ég held nú að hin yfir-
gnæfi yfirleitt."
Áhrif iðnabarins yfirgnæfa ekki
áhrif eldgosa segir Jakob. „Það er
ekkert sem jafnast á við eldgos, ef
það er nógu stórt. Eldgos geta ver-
ið af öllum mögulegum stærðar-
gráðum en þau stærstu hafa ör-
ugglega meiri áhrif en iðnaðurinn.
Taktu bara Móbuharðindin, þau
voru geigvænleg. En þau voru á
hinn veginn með lækkandi hita-
stigi. Sama hafa menn talað um í
sambandi við svonefndan kjarn-
orkuvetur að af umfangsmiklum
kjarnorkusprengingum þá yrði
væntanlega frekar kólnun. Sama
má segja um iðnaöarryk, þab veld-
ur kólnun og vinnur því gegn
gróðurhúsaáhrifunum. Svo þetta
er flókið mál allt saman."
Tilviljanakenndar
ályktanir stjórnmála-
manna ekki vænlegar
til árangurs
Jakob hefur ekki mikla trú á ár-
angri af orðum stjórnmálamann-
anna. „Yfirleitt held ég að verði nú
að segja að meira og minna tilvilj-
anakenndar samþykktir stjórn-
málamanna eru ekki mjög líklegar
til árangurs. í fyrsta lagi eru þær
ekki mjög raunhæfar því stjórn-
málamenn hafa meiri tilhneig-
ingu til að taka pólitískt vinsælar
ákvarðanir, þó þeir séu nú kannski
allir af vilja gerbir. Það er nú ekki
rétt að vera neitt að úthúða stjórn-
málamönnum, en samt er þaf
svona. Ég held ab það sé alveg rétl
sem Orkuráðið telur sína skoðun
að sum af þessum markmiöum en
hreinlega óraunhæf á þessuir
tíma. Þau eru kannski ekki endi-
lega óraunhæf í sjálfu sér. En þetta
tekur langan tíma. Þetta er eins og
ef þú ætlar aö stoppa 25 tonna
trukk sem keyrir meb 100 kíló-
metra hraða, þá getur þú ab vísu
stoppað hann. En það er óraun-
hæft ab ætla sér ab stoppa hann á
tveim, þrem sekúndum. Og eí
menn reyna það þá eru mestar lík-
ur fyrir því að afleibingin verði
verri heldur en nokkurn tíma a?
keyra áfram.
-ohr