Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2006, Qupperneq 5

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 25. mars 2006 | 5
þessa sýningu var fólginn í spurningunni:
hvað erum við að gera hérna? Kannski er
það bara hégóminn sem dregur okkur upp á
leiksvið. Það er erfitt en hollt að horfast í
augu við eigin hégóma. Sérstaklega var það
erfitt fyrir leikarana.“
Þar sem listgreinarnar mætast
Svona sýning kemur ekki vel út í því hefð-
bundna gæðamati sem byggist mestan part-
inn á aðsókn. Mikil aðsókn er til marks um
góða sýningu.
„Matið sem lagt er á leiksýningar er svo
hefðbundið og tæknilegt. Það er verið að
meta frammistöðu leikaranna út frá persónu-
sköpun og þegar gagnrýnandinn horfir á
leikrit með engum persónum stendur hann
hreinlega á gati.“
Segir að þetta sé ekki leikhús?
„Já. En til grundvallar hlýtur að liggja
spurningin af hverju eruð þið að gera þetta?
Og ef listamennirnir spyrja ekki þá er ekki
von að aðrir geri það. Auðvitað verður að
mæta kröfum áhorfenda á einhvern hátt. En
við megum ekki gleyma sjálfum okkur á því
stefnumóti.“
Erum við föst í ákveðnu framleiðsluferli
leikhússins? Undirbúningur og æfingar taka
alltaf tvo mánuði og ferlið er svipað þó að
vissulega séu misjafnar áherslur.
„Það er allavega pláss fyrir svo miklu
meira en þetta, miklu meira en við höldum,
og við megum ekki stóla bara á þetta ferli.
Við þurfum að víkka sjóndeildarhringinn.
Leikhúsið er vettvangur orðræðu og hug-
mynda og á að vera staður þar sem listgrein-
arnar mætast. Menn segja þetta oft og verða
meyrir. En við erum svo oft að sjá svo of-
boðslega hefðbundna útfærslu á þessum list-
greinum. Þrátt fyrir samrunann.
Sumir sögðu að Mindcamp væri gjörn-
ingur en ekki leiksýning. Við erum stundum
með dálítið kassalaga hugmyndir að útfærslu
hlutanna.“ Þú hefur sjálfur tekið þátt í þín-
um sýningum að einhverju leyti. Stundum
jafnvel verið í hlutverki leikskáldsins en
stundum í hlutverki í sýningunni.
„Það er nú oftar en ekki tilviljun en ég hef
þó verið svolítið að reyna brjóta upp þessar
föstu hugmyndir um verksvið og mörkin á
milli þeirra.
Ég hef orð á mér fyrir að fara inn á vald-
svið annarra í stóru leikhúsunum af því að
ég hef skoðanir á ýmsu sem snýr að sýning-
unni sem ég er að vinna í. Sýningar verða til
á æfingum, ekki heima í tölvunni hjá ein-
hverjum manni og ég hef gaman af að taka
þátt í þessari sköpun. Ég reyni t.d.
að vera viðstaddur baksviðs þegar um er
að ræða eitthvað sem ég hef gert, bara til að
sýna stuðning. Stundum þvælist ég bara fyr-
ir en það verður að hafa það. Mér finnst líka
að maður þurfi að standa við og standa með
því sem maður gerir. Þetta er mín aðferð til
þess.“
Brim hefur gengið vel og unnið til marg-
víslegra verðlauna.
„Já, það er vissulega mitt þekktasta verk
þó að maður velji ekki hvað fólk kemur að
sjá.“
Þarna ertu að lýsa lokuðu samfélagi nokk-
urra karla um borð í fiskiskipi. Þetta er
heimur sem er kunnugur sumum en alger-
lega framandi fyrir aðra.
„Við fyrstu sýn virðist þetta vera hefð-
bundið verk en það er engin ákveðin saga að
baki, verkið gerist þegar ekkert er að gerast.
Mér fannst vanta verk um þessar aðstæður
og dálítið sérstakt að við, þessi þjóð norður í
hafi, ættum ekki þokkalegt leikrit um sjó-
menn. Svo ég vildi bara skrifa eitt svoleiðis.“
Og kvikmyndahandrit hefurðu skrifað,
bæði Strákana okkar og Blóðbönd sem nýbú-
ið er að frumsýna.
„Já, en í báðum tilfellum eru handritin í
rauninni skrifuð af leikstjórunum og ég var
fenginn á seinni stigum til að herða á orða-
lagi. Ég var sumsé aðeins aðkeypt vinnuafl.
En hinsvegar stendur til hjá mér að skrifa
mitt eigið kvikmyndahandrit sem er dálítið
öðruvísi reynsla.“
Og framundan er frumsýning á nýju leik-
riti?
„Já, leikriti eða kvöldvöku. Kannski lík-
vöku? Verkið heitir Hundrað ára hús og
verður gert undir merkjum Frú Emilíu í
leikstjórn Hafliða Armgrímssonar. Leik-
ararnir koma að þessu úr ýmsum áttum,
Harpa Arnardóttir, Ólafur Egill Egilsson,
Björn Thors og Laufey Elíasdóttir. Þetta er
verk sem fjallar um nokkrar manneskjur
sem eru á elliheimili. Það fjallar um minn-
ingar og sjálfsmyndina. Mannlega reisn.Við
ætlum að leika þetta í stóru hermannatjaldi
og vonandi verður frostið farið almennilega
úr jörð þegar við frumsýnum.“
Hvar á að tjalda?
„Við ströndina.“
Ljósmynd/Sigfús Már Pétursson
Draugalest Þar sem fólk reynir að tala sig að lækningu.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Brim Vildi umbylta hugmyndum fólks um sjómennsku.
Jón Atli Stundum sér maður meira en heyrir.
hann svo til Vínarborgar í Vínarakademíuna, eins og menn köll-
uðu gjarnan Akademie für Musik und darstellende Kunst, í þá
daga.
Sem fyrr lagði hann stund á hljómsveitarstjórn sem að-
algrein og hliðargreinar voru píanóleikur, óperupíanóleiðsögn
eða Opernkorrepetition og óperustjórn.
Var aðalkennari hans í hljómsveitarstjórn Hans von Swar-
owsky.
Lauk hann þaðan prófi í þessum greinum með glæsibrag
1954.
Starfsvettvangur heima
Að loknu þessu öllu saman sigldi hann svo heim með Gullfossi,
sem var ekki kominn nema inn á ytri höfnina í mynni Reykja-
víkur, þegar smábátur renndi sér upp að skipshlið með tvo þrjá
vörpulega menn innanborðs sem þóttust eiga erindi við Ragnar
nokkurn Björnsson, farþega með skipinu, nýkominn frá námi í
Vínarborg. Jú, þeir náðu tali af manninum. Voru þarna komnir
formaður og fleiri frammámenn Karlakórsins Fóstbræðra að fá
manninn til að gerast söngstjóri kórsins – strax! Hófst þar með
26 ára samvinna Ragnars Björnssonar og Karlakórsins Fóst-
bræðra.
Ekki hafði hann dvalið lengi á föðurlandinu þegar honum
barst svo tilboð um að gerast skólastjóri nýlega stofnaðs tón-
listarskóla í Keflavík. Það varð upphafið að 16 ára ánægjulegu
skólastjórastarfi Ragnars í Keflavík. Fékk hann til sín góðan
hóp tónlistarmanna til að kenna í Keflavík, sem fóru svo flestir
með honum aftur, þegar hann stofnaði Nýja tónlistarskólann í
Reykjavík 1978.
Á unglingsárunum, þegar Ragnar var í Tónlistarskólanum í
Reykjavík, hafði Páll Ísólfsson lengi haft þann háttinn á að láta
hann spila fyrir sig annað slagið við ýmsar athafnir og önnur
tækifæri. Því gerðist það svona eins og af sjálfu sér að hann
gerðist aðstoðarorganisti Páls fljótlega eftir að hann kom heim
frá námi erlendis eða 1955 og var það meira og minna til ára-
móta 1968–69 er Páll lét af störfum og Ragnar var ráðinn dóm-
organisti. – Svo undarlegt sem það nú var, hafði hugur hans
stefnt frá orgelinu á námsárunum erlendis. Hann hafði að vísu
leyst Pál af, svona eftir hendinni, þegar hann var heima í sum-
arfríum. En nú fór hann aftur að gera sér títt um orgelið. Hann
fór í all-langar námsferðir til Berlínar og München og nam org-
elleik hjá Karli Richter, Fr.Högner o.fl.
Einnig stundaði hann framhaldsnám í hljómsveitarstjórn í
Hilversum í Hollandi og í Köln í Þýskalandi.
Um langt árabil stjórnaði Ragnar óperum og ballettum í
Þjóðleikhúsinu og var um skeið ráðinn aðstoðarhljómsveit-
arstjóri Sinfóníuhljómsveitar Íslands.
Hann stofnaði óperuflokk með íslenskum óperusöngvurum
og færði upp nokkrar óperusýningar í gamla Tjarnarbíói, síðar
Tjarnarbæ, á árunum 1968–70. Sem fyrr sagði stofnaði hann
Nýja tónlistarskólann 1978 og var skólastjóri hans til dauða-
dags 1998.
Ragnar fór fjölda tónleikaferða m.a. til Sovétríkjanna,
Bandaríkjanna, Norðurlandanna, Þýskalands, Færeyja, Aust-
urríkis, Ungverjalands, Frakklands og Sviss, bæði sem kór-
stjóri og orgelleikari. Honum var boðið að halda hátíð-
artónleika jólin 1985 í Notre Dame í París.
Síðustu tónleikaferðina fór hann til Danmerkur og Færeyja,
sumarið 1996.
Fyrst og fremst orgelsnillingur
Að lokum væri ekki úr vegi að vitna í orð Atla Heimis Sveins-
sonar, tónskálds, en þeir áttu langt og farsælt samstarf:
„Ragnar er óvanalega fjölmenntaður og fjölhæfur tónlist-
armaður. … verið hljómsveitar- og kórstjóri, skólastjóri, kenn-
ari gagnrýnandi og tónskáld. Samt er hann í mínum augum
fyrst og fremst orgelsnillingur … Ragnar sameinaði það besta í
hefðinni og hinum nýju straumum í túlkun sígildra orgelverka
og meðhöndlun hins mikla hljóðfæris. Viðhorf hans voru sjálf-
stæð, öguð, gagnrýnin og persónuleg. Efnisskrá hans spannaði
allar orgelbókmenntir, og hann hélt áfram á þeirri braut sem
Páll Ísólfsson markaði í Bachtúlkun. Ógleymanlegt er mér þeg-
ar hann flutti alla sálmforleiki Bachs í Dómkirkjunni. En Ragn-
ar kynnti okkur líka meistara 20. aldar, meðal annars hinn
mikla bálk Messianens, Fæðingu frelsarans. Þá var Ragnar
óþreytandi að hvetja íslensk tónskáld til að semja fyrir orgel,
og kynna verk þeirra hér heima og erlendis. Hann átti einkar
auðvelt með að átta sig á innihaldi nýrra verka og finna þeim
túlkunarmáta við hæfi. Það er ekki á færi nema hinna mestu
listamanna.“Ragnar Björnsson