Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2006, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 25. mars 2006 | 11
É
g sat í tölvuherberginu í Visby um-
kringdur kokkandi fólki, snjó og
hugsunum um heimferð þegar ég
fékk þennan netpóst frá Eiríki
Erni Norðdahl: „Ég er með smá
ljóðakeppni, viltu hjálpa mér að
dæma?“ Ég hafði séð auglýsinguna á blogginu
hans um keppnina: Ömurlegasta ljóð á Íslandi, og
það var kannski ekki síst af forvitni um hvað slík
keppni stæði fyrir sem ég bað hann um að senda
mér góssið. Hvernig keppir maður í ömurleika og
hver er ávinningurinn af því? Framkvæmdin hlaut
að vekja spurningar hver svo sem tilgangurinn
var. Ályktanirnar sem draga má af keppninni eru
líka nokkuð forvitnilegar, ekki síst þegar kemur að
því að meta stöðu íslenskrar ljóðlistar nú um
stundir.
Það er gott að fólk standi fyrir gjörningum sem
fá aðra til þess að hugsa um stöðu ljóðsins og þar
hljóta Nýhilistar með Eirík
fremstan í flokki að hafa fellt
einna stærstu fjöðrina í hatt sinn
á undanförnum árum; fáir hafa
gert meira til þess að vekja athygli á ljóðlistinni
eða verið drifmeiri í að koma henni á framfæri.
Ljóðahátíðin í Klink og Bank síðasta sumar var
sérstaklega vel heppnuð og Afljóðabókin sem kom
út á sama tíma er líklega heilsteyptasta hugleið-
ingasafn um ljóðagerð sem komið hefur út hér á
landi um langt skeið. Á sama tíma hefur sjálfs-
útgáfuflóran líka eignast samastað í Nýhil og
óþekkt ungskáld vakið athygli á verkum sínum
með sameiginlegu kynningarátaki. Stóru útgáf-
urnar eru tregar til þess að færast of mikla ljóða-
bókaútgáfu í fang og halda sig þá mest við þekktu
skáldin. Því má segja að jaðarfélög sem rekin eru
af metnaði og ástríðu líkt og raunin er um til dæm-
is Nýhil séu algjör forsenda þess að halda lífi og
grósku í ljóðlistinni. Ég las fyrstu fjórar bækurnar
í seríunni Norrænar bókmenntir í einum rykk nú
fyrir jólin; sumt er gott og annað ekki jafngott eins
og gengur. Það er kannski til merkis um stöðu ís-
lenskra samtímabókmennta að markaðssetningin
á þessari ljóðabókaseríu Nýhils er ekki síður at-
hyglisverð en innihaldið: klink frá bankanum og
viðtöl í blöðunum gera framkvæmdina mögulega
og vekja á henni athygli. Kannski er það enn
kjarninn og blóminn í eggi Nýhils: Framkvæmdin
sjálf og krafturinn í að kynna hana eru það sem
mestu máli skiptir.
Án þess að setja samasemmerki á milli Nýhils
og nýafstaðinnar ljóðakeppni má samt segja að
keppnin gangi út á sömu gálgagleðina og margt
sem Nýhil hefur áður staðið fyrir. Frammíköll á
upplestrum, bítskálduð stemning bjóryrða og há-
vaðamengunar eru á meðal þess sem Nýhilkvöldin
hafa gert til þess að velta upp öðrum fleti á tilgangi
ljóðsins: skemmta, ýlfra og vera með kjaft ekki síð-
ur en rata til sinna. Allt er þetta gott og vel; því lit-
ríkari sem flóran er því stærra hlýtur hlutverk
hennar að vera. Útgáfustefna Nýhils miðar að end-
urnýjun, umbreytingu, útúrsnúningi. Síðasta orðið
á vel við þegar rætt er um nýafstaðið Íslandsmeist-
aramót í ömurlegri ljóðlist.
Keppni í ömurleika
Ég var semsagt kominn í dómnefndina. Mér leidd-
ist að lesa keppnisljóðin enda stóðu þau flest ef
ekki öll vel undir nafni – klisjukennd og ömurleg;
því ömurlegri sem þau urðu lengri. Eftir því sem á
leið lesturinn glataði ég allri sýn á hvað keppnin
stæði fyrir eða hvað knýði fólk til þess að yrkja vís-
vitandi ömurlega; nógu margir gera það án þess að
leiða að því hugann. Meiningarleysi og gálgahúm-
or voru það sem mér kom helst í hug – enda hélt ég
að keppnin væri bundin við leik á bloggi Eiríks
Arnar sem snerist þá um íróníu, dægrastyttingu í
skammdeginu, en væri ekki orðin að víðrötuðu fjöl-
miðlaefni með tilheyrandi húllumhæi. Á Íslandi er
löng hefð fyrir ömurlegri ljóðagerð eins og gesta-
bækur í sumarbústöðum víða um land vitna um.
Keppninni hlaut fyrst og fremst að vera beint gegn
þessari rímuðu málræpu; smíðum ljótar krúsir úr
leirburði. Kannski ekki ósvipað og þegar Jónas frá
Hriflu leigði salón undir samtímalist til að benda á
að listamenn hefðu nú endanlega misst vitið (eftir
því sem áratugirnir hafa liðið hefur háðungin af
uppátækinu þó fremur loðað við hann sjálfan).
En það var athyglisvert að sjá hvað fólk bar á
borð sem ömurleika í keppninni: Hugsunarlaust
rím og ambögur voru algengar, bull og súrrealismi
einnig sem mér þótti skást – eða verst (minnst öm-
urlegt) eftir því hvernig á það var litið. Sumir
rembdust mikið og tóku sér meðvitaðar írónískar
afbakanir á hendur. Mér fannst stundum eins og
hroki ljóðanna væri farinn að nálgast allverulega
ömurleikann sem þeim var ætlað að gagnrýna. Því
er ekki sýnu skárra að yrkja illa og meina bara
gott með því en yrkja illa með þann einráða ásetn-
ing að forsmá fleiri en bara sjálfan sig? Ég sá ekki
ljósið, en ég sá heilmikinn efnivið í gagnrýni.
Það ömurlegasta við þessa keppni er nefnilega
ekki keppnin sjálf og ljóðin sem hylla ömurleikann,
heldur sú dapurlega staðreynd að einn vinsælasti
ríkisfjölmiðillinn, Kastljósið, sem ekki gaf sér tíma
til þess að gagnrýna nema eina ljóðabók á síðasta
ári, skuli loks veita ljóðlistinni athygli þegar sjón-
arhornið beinist að dreggjunum. Það er langt síðan
ljóðið fékk slíka „uppreisn æru“ í fjölmiðlum – en
er ástæðan ekki sú að keppnin var með neikvæðum
formerkjum? Hún lagði áherslu á það versta frem-
ur en að reyna við það besta og þannig varð ljóð-
listin að aðhlátursefni sem sannaði fyrir Hriflujón-
usum þessa heims að merking hennar er löngu
glötuð og máttleysið tryggt. Með öðrum orðum:
Leggið ekki frá ykkur sjónvarpsbæklinginn fyrir
döpur ljóð; ef eitthvað gerist í ljóðlistinni skulum
við hlæja að því með ykkur á skjánum.
Ég efast ekki um að tvíræðnin búi enn í hjarta
Eiríks og að hann hafi sannfærst af sjónvarpsferð
sinni um að ljóðið þurfi enn meiri sóknar við ef það
á ekki að verða eintómt hjal og markleysa. Ég leyfi
mér líka að vona að þegar einhver stígur fram með
alvöruskáldskap á næstunni þá hljóti hann sömu
athygli í íslenskum fjölmiðlum og bullið.
Hér er vöngum velt yfir stöðu íslenskrar ljóð-
listar að nýafstaðinni keppninni Ömurlegasta
ljóð á Íslandi.
Eftir Sölva Björn
Sigurðsson
solvis@hi.is
Ljóðasamkeppnin Mér leiddist að lesa keppnisljóðin.
Höfundur er ljóðskáld.
Heldur það
versta en það
næstbesta?
Hjálparstarf Vesturlanda íþriðjaheims ríkjum fær held-
ur neikvæða dóma í nýjustu bók
William Easterly,
The White Man’s
Burden. En hag-
fræðingurinn
Easterley vakti
mikla athygli og
varð raunar að
segja starfi sínu
hjá World Bank
lausu eftir útgáfu
bókarinnar The
Elusive Quest
for Growth. Í The White Man’s
Burden gagnrýnir hann hina hefð-
bundnu „áætlana“ nálgun sem flest
hjálparsamtök starfa eftir og bendir
á kosti „leitar“ nálg-
unarinnar, þar sem
meira sé lagt upp úr
því að starfa með heimamönnum,
hlusta á þá og finna lausnir sér-
sniðnar að aðstæðum á hverjum
stað. Að mati gagnrýnanda New
York Times er Easterly betri í að
benda á það sem miður fer en að
finna nýjar lausnir. Hann spyrji þó
engu að síður allra réttu spurning-
anna og bókin því mikilvæg lesning
öllum þeim sem áhuga hafa á hjálp-
arstarfi.
  
Dómstólar og löggæslan í Texasfá harða útreið í sannsögulegri
og hörkuspennandi bók rannsókn-
arblaðamannsins
Nate Blakeslee,
Tulia. Bókin seg-
ir frá því er, júlí-
morgun nokkurn
árið 1999, í bæn-
um Tulia í Texas,
47 meintir kók-
aínsalar voru
handteknir eftir
leynilega rann-
sókn lögreglu-
mannsins Terry Coleman, sem síðar
var hylltur sem hetja á meðan að
málaferlunum var hraðað í gegnum
réttarkerfið þrátt fyrir margar óút-
skýrðar misfellur. Mannréttinda-
samtök heyrðu síðar sögur af mála-
ferlunum og málið var sent fyrir
dómstóla á ný. Tulia er að sögn
gagnrýnanda Daily Telegraph mjög
heillandi lesning, ekki hvað síst fyr-
ir lifandi persónulýsingar Blakeslee,
og það sem gerir bókina virkilega
óhuggulega sé að ekkert við rétt-
arhöldin í Tulia geri þau sér-
staklega óvenjuleg innan Tex-
asríkis.
  
Einu sinni var strákur sem hétLitli Bleiki Johnny.“ Þessi
byrjun á barnabók hljómar örugg-
lega kunnuglega í huga margra,
enda er Historien om Lille Blege
Johnny frjálsleg endurgerð þeirra
Dan Schlossingers og Jon Ran-
heimsæters á barnabókinni um
Litla Svarta Sambó. Í staðinn fyrir
rauðu skyrtuna og bláu buxurnar
sem Sambó klæddist er Johnny hins
vegar í leðurjakka, kúrekastígvélum
og með svört sólgleraugu og á leið í
bæinn. Og við af villidýrunum hafa
tekið bæjarþrjótarnir sem ræna Jo-
hnny skartinu. Lille Blege Johnny
er uppfull af satíru að sögn Berl-
ingske Tidende, ekki hvað síst
vegna kostulegra myndskreytinga,
og boðskapur sögunnar ætti ekki að
fara framhjá neinum.
  
Lesley Chamberlain býr yfirþeirri sjaldgæfu gáfu að geta
gætt heimspeki lífi í gegnum ein-
staklega mannlegar sögur. Nýjasta
bók hennar, The Philosophy
Steamer, er þannig heillandi frá-
sögn af útlegð Leníns og 70 mestu
hugsuða Rússlands, haustið 1922.
En hugsuðunum 70, var ásamt fjöl-
skyldum sínum, smalað saman og
hópurinn settur um borð í skip sem
flutti þau til Þýskalands – og jafnvel
þýsku skipverjarnir voru hræddir
við að ræða við fólkið þar til rúss-
neska leynilögreglan sem fylgdi
hópnum var farin frá borði á ný.
Lýsing Chamberlain er þó miklu
meira en útlegðarsaga, því hug-
myndafræðin sem þessir hugsuðir
stóðu fyrir voru ekki minni áskorun
fyrir vestræna efnishyggju en bols-
évismann sem gerði þá útlæga.
Erlendar
bækur
William Easterly
Nate Blakeslee
Hvernig á að taka á því þegar út kem-ur bók sem er svo stútfull af rétt-mætum sjónarmiðum, réttlátri reiðiog skrifuð af mikilli stílgáfu um efni
sem snertir hvert einasta mannsbarn þjóð-
arinnar, ef ekki heimsbyggðarinnar; og er svo
ofan í kaupið samin af einum helsta fulltrúa
hinnar svokölluðu krútt-
kynslóðar, sem er sjálfur svo
krúttlegur og frámunalega ein-
lægur í framgöngu að minnir
helst á „drenginn í næsta húsi“ í
sápuóperum bandarískum frá sjöunda áratugn-
um. Hvernig á að taka á því?
Það er eiginlega ekki hægt að taka á því
enda spurning hverju á að taka á? Hér er held-
ur ekki spurt réttrar spurningar. Rétta spurn-
ingin er hvernig taka þeir á því sem spjót bók-
arinnar beinast að. Þeir sem vilja álvæða
Ísland, gera úr því risastóra álbræðslu, auka
hagvöxt – sem Andri Snær útskýrir reyndar
frábærlega hversu mikið orðskrípi er – en
hann var ekki fyrr búinn að mæta í viðtal um
efni bókarinnar og upplýsa að Alcoa kæmi að
hergagnaframleiðslu að risinn sendi frá sér til-
kynningu um hversu röng, ósanngjörn og al-
mennt vitlaus þessi ásökun væri; Alcoa hefði
aldrei komið nálægt hergagnaframleiðslu. Og
það þrátt fyrir að það hefði framleitt alls kyns
hluti úr áli sem auðvitað væru notaðir í her-
gögn. En það væri ekki þeim að kenna! Þannig
taka þeir á því. Byrja strax að draga úr trú-
verðugleika bókarinnar með öllum ráðum.
Þessi pistill er ekki rökstudd gagnrýni um
bók Andra Snæs. Hann er beint framhald þess
að undirritaður gluggaði í bókina. Þetta er bók
sem maður gluggar í. Dregur svo andann djúpt
og leggur hana frá sér. Finnur bylgju reiði
flæða um sig. Finnur til vanmáttar síns. Finn-
ur til löngunar að leggja eitthvað af mörkum.
Finnur til aðdáunar yfir því að Andri Snær
skuli hafa lagt það á sig að efna í þessa nauð-
synlegu bók. Finnur til hræðslu. Líklega þeirr-
ar hræðslu sem Andri Snær á við í undirtitli
bókarinnar. Sjálfshjálparbók handa hræddri
þjóð. Hræðslan er margþætt og erfitt að stíga
yfir hana. Hræðsla við hvað verður um þetta
land og þessa þjóð og hvers vegna hefur ekki
tekist að sannfæra þjóðina um ágæti sitt og
hvers vegna trúir hún því að velsældin liggi í
virkjunum og stóriðju með tilheyrandi nátt-
úruspjöllum og virðist óttast hugmyndir um
sjálfbærar atvinnugreinar, hugmyndaflug, orku
og kraft þegar talað er um framtíðina. Þeir
sem munu taka á boðskap Andra Snæs og
reyna að kveða hann í kútinn eru þeir sömu og
töluðu um „rök skynsemi“ með Kárahnjúka-
virkjun og gerðu góðlátlegt grín að „tilfinn-
ingarökum“ þeirra sem voru á móti henni.
Vonandi svelgist þeim á sjálfumgleðinni og yf-
irlætinu.
Kaflar bókarinnar um þá slóð mengunar og
mannvonsku sem alþjóðlegu fyrirtækin sem
ráðamenn íslenskir hafa kosið að binda trúss
sitt við eru hrollvekjandi. „Eins og þrettán ára
stelpur að reyna við Mike Tyson,“ er lýsingin á
því sambandi. Hvert á svo að kæra nauðg-
unina? Getur heil ríkisstjórn borið við einfeldni
og sakleysi þegar blákaldur raunveruleiki of-
beldisins mun blasa við. Eða er þetta allt með
ráðum gert?
Ein stór álbræðsla
Erindi
eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
’Þetta er bók sem maðurgluggar í. Dregur svo and-
ann djúpt og leggur hana
frá sér. Finnur bylgju reiði
flæða um sig.‘