Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.2006, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 20. maí 2006 | 3
H
vað er hægt að segja um Sil-
víu Nótt, annað en það sem
er deginum ljósara og
bloddí obbvíus? Menning-
arrýnar, bókmenntafræð-
ingar og spekingar af öllum
sortum eru alltaf þegar of seinir á vettvang
og greining þeirra á fyrirbærinu er dæmd til
að vera síðbúnar athugasemdir, eins konar
eftirmæli. Ekki bara um fyrirbærið Silvíu
heldur líka um gagnrýnin fræði sem komast
ekki einu sinni með tærnar þar sem hún hef-
ur háhælana. Þegar og ef fræðin komast upp
að hlið stjörnunnar
hverfur hún sam-
stundis, leysist upp í
frummyndir sínar, farin veg allrar veraldar
inn í handanverund eilífra ímynda.
Haft er fyrir satt að raunveruleikinn hafi
látið á sjá á undanförnum árum. Mörkin
milli hans og eftirlíkingar hans eru orðin æði
óljós, finnst sumum. Á sama tíma hafa mörk-
in milli hins persónulega og hins almenna
smám saman þurrkast út; sömuleiðis mörkin
milli hins fræðilega og hins alþýðlega, milli
kenningar og framkvæmdar. Fjölmiðlarnir
leika aðalhlutverkið í þessari þróun og
stundum er eins og allt sé að verða að einum
allsherjar veruleikaþætti.
Poppkúltúrinn ræður ríkjum og nú þegar
millistéttin og lágkúran eiga sviðið eru allir
orðnir heimspekilega meðvitaðir: Hugtök
eins og „hliðarsjálf“, „afbygging“, „ofurveru-
leiki“ eru á hvers manns vörum og ekki sak-
ar að kunna graut í Freud, (meðvitað eða
ómeðvitað) en sjónvarpsþættir og bíómyndir,
sérstaklega frá Hollývúdd, eru öflugustu
kennslutækin.
Margræð og mögnuð
Fyrir ekki alls löngu hefði það þótt sæmi-
lega róttækt að halda því fram að Silvía Nótt
væri holdgervingur „hins póstmóderníska
ástands“ (Vá!); núna er það bara tugga sem
segir allt og ekkert. Silvía er, eins og allir
sjá, menningarlegur samsetningur og marg-
vísandi tákn(gervingur). Hún er ekki vitund
frumleg. Þvert á móti, hún er hið ófrumlega
uppmálað – eða hún er svo ófrumleg að hún
er frumleg. Mögnuð mærin er t.a.m. mynduð
úr Madonnu, Marilyn Monroe og Marilyn
Manson en erkitýpísk frummynd þeirra allra
er María mey, í viðsnúinni eða írónískri
mynd.
Silvía er líka náskyld Frank N’ Furter (úr
Rocky Horror Picture Show), sem kom til
jarðarinnar frá Transsexjúal Transylvaníu til
að frelsa jarðarbúa kynferðislega, kenna
þeim að láta undan frygðinni og nautninni.
Þarna er stutt yfir til Transilvaníuhéraðs í
Rúmeníu sem tengir Dr. Frankenstein,
skrímslið hans, og Drakúla greifa en sögur
þeirra má líka skoða sem kynferðislegar
táknsögur. Eftir undankeppnina í Aþenu
(sjálfri viskugyðjunni) hlýtur Silvía sömu ör-
lög og kyn(ja)tröllið Frank og er send heim
til óralandsins Transilvaníu á Íslandi – Evr-
ópa hafnar frjálsum húmor.
Hinsegin Silvía
Silvía er kynferðislega hlaðið íkon sem inni-
heldur í vissum skilningi öll kyngervi – hún
er „hinsegin“. Þótt hún dissi „gei næntís
ógeð“ í laginu sínu er varla meira mark á því
takandi en fullyrðingu hennar um að hún sé
„hræn mæ“ – Silvía er margkynhneigð eða
alkynhneigð: hún tælir alla – nema þá helst
múgæsta og húmorssnauða Evróvisjónbúa.
Silvía Nótt („silva“ þýðir „skógur“ – gæti
verið Paradís; „transylvania“ merkir „hand-
an skógarins“ en Silvía hefur einmitt skilið
Ágústu Evu eftir, í skóginum/„paradís“ (hel-
víti?) – ég, eins og allir, vona að frumkon-
unni reiði vel af í siglingu Silvia Night Int-
ernational Superstar í ólgusjó heimsfrægðar)
er flókinn kvengervingur: hún er í senn dýr-
lingur (ljós heimsins, eins og hún segir) og
gála. Hún er ofurstirni sem ber af öðrum en
hún er líka misnotuð, kúguð kona – ekki er
Romario, þessi augljósi flagari, traustvekj-
andi. Rætt hefur verið um aðra Svengala
baksviðs sem stýri Silvíu en þótt Silvía sé al-
gjör „ljóska“ er hún líka eldklár, a.m.k. þeg-
ar Eva bakkar hana upp.
Gjörningurinn Silvía Nótt
En það þýðir ekki að láta eins og Silvía sé
öll þar sem hún er séð: Hún er gangandi
skopstæling, nánast á öllu: á Madonnu,
Monroe, Maríu, á Paris Hilton. „Silvía Nótt“
felur í sér gagnrýni á yfirborðsmennsku,
frægðina, „meikið“ og fræga fólkið, gáluna,
klám, klámvæðingu, misnotkun á konum,
listmarkaðinn, peningjahyggju, nýríkt Ís-
land, menningarsnauð athafnaskáld, karl-
veldið – og nú síðast er skotspónninn Euro-
vision söngvakeppnin og sú klámfengna
yfirborðsmennska sem hún stendur fyrir
(svo maður taki nú upp þykkjuna fyrir SN)
og um leið karlveldið gjörvallt í Evrópu.
Silvía er nefnilega feminískur gjörningur…
Feminískur gjörningur!? Er Silvía holl
fyrirmynd stúlkubarnanna okkar? Eiga kon-
ur að vera svona og eru það góð skilaboð til
drengja? Var ekki gáluáróðurinn ærinn fyrir,
með fylgjandi dræsufatnaði (eins og glöggt
sést í Söngvakeppninni)? Jú, þrátt fyrir allt
er ekki annað hægt en að líta á gjörninginn
„Silvia Night“ sem róttæka gagnrýni á allt
klabbið. En að skilgreina Silvíu Nótt er auð-
vitað eins og að skvetta vatni á gæs. Silvía
Nótt er ádeila á allt og alla, og hún er það
ekki – allt skrumskælist í hennar höndum.
Hún er í senn hið góða og hið illa. Hún er
saklaust hliðarsjálf sem eins og frelsarinn
ætlar að „bjarga okkur“ eins og hún tönnlast
á, en hún er líka and-kristur sem býður
hverjum og einum það sem hann vill – hún
er Fríða og Dýrið.
Söluvaran
Ekki má gleyma því að „Silvia Night“ er
ekki bara listrænn viðburður heldur fyr-
irtæki sem ætlar og þarf að græða, og það
hratt, áður en neyslutími vörunnar rennur
út. Silvía er því ekki bara grúpía heldur Gro-
up – Silvía Night Group – harð(s)vírað fyr-
irtæki eldklárra fagmanna með sterka bak-
hjarla sem kaupa vörumerkið Silvía Nótt í
auglýsingar sínar. Ádeiluna verður líka að
skoða í því ljósi.
[Eins og öll Group þarf Silvia Night að
rása út: kannski er Júróvísíjónóvild Dana í
garð Silvíu Night einmitt vegna íslensku út-
rásarfaranna sem fóru á undan henni og ku
hafa verið nærri því að leggja Danaveldi,
gamla nýlenduherrann, undir sig: Búúú Ís-
land! sagði ágæt dönsk leikkona í Eurovisi-
onþætti um framlag Frónbúans og talaði fyr-
ir hönd svívirtrar þjóðar.
Hremmingar Silvia Night í Söngvakeppn-
inni og höfnunin (sem er í sjálfu sér sigur og
undirbygging fyrir næsta þátt í Silvia Night)
byggjast auðvitað á tómum misskilningi.
Þótt Silvíu hafi verið meinað að nota ljóta f-
orðið í keppninni er þó líklegt að annað hafi
farið enn meira í taugarnar á Evrópubúum:
Að hringja í guð og kalla hann hund getur
varla heitið annað en guðlast. En var raun-
verulega um djöfullegan viðsnúning á „God“
yfir í „dog“ að ræða? Var ekki heilsan sak-
laus vísun í Kalla kanínu sem heilsar kump-
ánlega: „Eh, what’s up, Doc?“ Ljóta orðið
breyttist í lokaútgáfunni í kvenlega fróun
eða „frigging“ sem er annað heiti á „fuck-
ing“.]
Nauðsynleg útrás
Silvía Nótt er skilgetið afkvæmi samtímans
og endurspeglar í margræðni sinni þann tví-
skinnung sem við stöndum öll frammi fyrir í
kapítalísku neyslusamfélagi. En þegar öllu
er á botninn hvolft er varla um annað að
ræða en að viðurkenna vanmátt sinn og falla
fram og dást að Silvíu Nótt. Hún fyllir mann
óstjórnlegri kátínu í hvert sinn, hversu ósvíf-
in eða hversu pólitískt rangþenkjandi hún
virðist vera.
Ástæðan fyrir því að Silvía Nótt gleður
okkur svo óumræðilega er auðvitað dirfska
hennar og botnlaus ósvífni. Hún er tákn fyr-
ir allt sem við viljum og þráum. Hún gerir
það sem okkur langar öll til að gera; að
sleppa okkur, tala eins og börn, hreyfa okk-
ur frygðarlega, ulla með tungunni, gefa skít í
allt og alla – hún er andsetið barn og af-
hjúpar þá duldu þrá okkar og samfélagsins
alls að verða ábyrgðarlaust, sjálfselskt barn
sem stýrist af hvötunum einum saman. Okk-
ur langar til að varpa hinu samfélagslega
fyrir róða. – En Silvía Nótt tekur af okkur
smáborgurunum ómakið: Hún er eins manns
karneval sem veitir okkur útrás svo að við
megum þola útrásandi stórfyrirtæki sem í
samráði og að ríkisvaldinu nánast gengnu
véla um líf okkar og heilsu. Og það er bæði
gott og vont.
Morgunblaðið/Eggert
Höfnun Silvíu „Hremmingar Silvia Night í Söngvakeppninni og höfnunin (sem er í sjálfu sér sigur og undirbygging fyrir næsta þátt í Silvia Night) byggjast auðvitað á tómum misskilningi.“
Transilvíanísk Nótt – eftirmæli
„Allt þetta mun ég gefa þér, ef þú aðeins fellur fram og tilbiður mig“
Eftir Geir Svansson
geirsv@internet.is
Höfundur er bókmenntafræðingur.