Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.2006, Blaðsíða 4

4 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 10. júní 2006
Þannig er gjörningurinn heimspekilegur á
marga lund, þótt hann virki sem strákslegur
brandari. Sumir hafa auk þess bent á að með
framtaki sínu rannsaki Furlan mátt og hlut-
verk einstaklingsins í liðsheildinni, þar eð
hann brjóti 90 pólýfónískar mínútur niður í
ellefu einleiki.
Lyfta í stéttskiptu húsi
Serbneski listamaðurinn Uros Djuric hefur
einnig unnið með knattspyrnuhetjuna, en á
annan hátt. Til er ljósmyndasería hans af liðs-
myndum þekktra knattspyrnuliða, þar sem á
hverri mynd eru tólf leikmenn í stað ellefu.
Fæstir taka eftir fjölguninni í fljótu bragði, en
þegar grannt er skoðað kemur í ljós að Djuric
sjálfur er alls staðar tólfti maður. Klæddur í
viðkomandi búning, alvarlegur, yfirvegaður,
jafnvel sveittur eins og hinir. Myndirnar eru
hluti af verkefninu God Loves the Dreams of
Serbian Artists, sem aftur er liður í margra
ára verkefni listamannsins, The Populist Proj-
ect. Skrifaðar hafa verið lærðar greinar um
tilgang þess verkefnis, hér skal látið nægja að
segja að Djuric er pólitískur listamaður á
þann hátt að hann tekur valdakerfi, ríkjandi
samfélagsskipan og hugmyndakerfi til skoð-
unar. Liðsmyndirnar árétta t.d. (skerta)
möguleika einstaklingsins, í heimi fjölda-
menningar, á að bregða sér úr hlutverki neyt-
andans í hlutverk gerandans. Sem tólfti mað-
ur er Djuric „með“, en samt er það blekking
því um leið og leikurinn hefst má hann ekki
lengur vera inná.
Í annarri myndaseríu stillir hann sér upp
við hlið helstu „poppstjarna“ á hverjum tíma
(Ruud Gullit, Alan Shearer, Lothar Matthäus
o.fl.). Frami í íþróttum, tónlist og fegurð er í
dag að hans dómi helsta leið hinna undirokuðu
stétta til áhrifa – poppmenningin er valdatæki
– og með því að stilla sér upp með hinum út-
völdu dregur Djuric fram átakalínur komm-
únisma og konsúmerisma, fjöldamenningar og
forskots, íkona og innihaldsleysis. Hann vekur
spurningar um sjálfsmynd, samfélagsleg áhrif
hinna frægu og fallegu, rétt þeirra, drauma
annarra, nýtt verðmætamat, getuleysi stjórn-
mála og það sem hann kallar misheppnaða til-
raun kommúnisma, sósíalisma og anarkisma
til að leiða lægstu stéttirnar.
Þess ber að geta að Uros Djuric vinnur
jöfnum höndum með fleiri svið fjöldamenn-
ingar, í öðrum hlutum popúlistaprójektsins
koma við sögu vinsælir listamenn, leikarar,
pólitíkusar, rokkstjörnur o.fl. Þá hefur Djuric
búið til konseptið Hometown Boys, fyrsta
serbneska tímaritið um klám, list og samfélag.
Ekkert er til nema forsíðan, því tímaritið er
uppspuni, en þar er á ferðinni sama frumlega
rannsóknin á meintri stéttbundinni, kyn-
tengdri og hugmyndalegri frelsun almennings
eystra eftir fall Járntjaldsins.
Þegar Brasilía tapar, græt ég
Í ítölskum bókaverslunum er fáanleg all-
sérstök bók, e.k. sambland leiktexta og end-
urminninga, en um er að ræða samtal stórleik-
arans og leikstjórans Carmelo heitins Bene og
sjónvarps- og kvikmyndamannsins Enrico
Ghezzi. Samtalið fór fram í mars 1998 og þeir
bjuggu það síðar sjálfir til prentunar undir
titlinum Discorso su due piedi (il calcio), eða
Samræður án atrennu (fótboltinn). Tvímenn-
ingarnir eru í senn menningarvitar og ástríðu-
fullir knattspyrnuáhugamenn, og í samtalinu
fara þeir um víðan völl, tala um og túlka kvik-
myndir, myndlist og íþróttir, og hvort sem tal-
ið berst að Andy Warhol eða Marco Van Bas-
ten, nú eða landsliði Brasilíu (Ghezzi: „þegar
Brasilía tapar, græt ég“) eru félagarnir frum-
legir og innlifaðir. Allt að því heimspekilegir
(Bene, um lífið sjálft: „Jafnvel í úrvalsdeild
sér maður fjórðu deildar takta …“)
Í upphafi samtalsins velta þeir fyrir sér
hvers vegna fótboltaleikur og kvikmyndasýn-
ing taka yfirleitt jafnlangan tíma, 90 mínútur,
og sjá í því mikil lífeðlisfræðileg sannindi um
byggingu mannskepnunnar – í stuttu máli á
þá leið að athyglisþanþol (áhorfanda í bíó) og
líkamlegt úthald (knattspyrnumanns á velli)
hafi sama hámark á tímaásnum. Tilviljun eða
fullkomin fagurfræði?
Níu mikilvægustu fögnin
Svissneska dagblaðinu Neue Züricher Zeit-
ung fylgir mánaðarlegt tímarit, NZZ Folio, og
er eitt þema i hverju riti; eiturlyf, eyðing
regnskóga o.s.frv. NZZ Folio var í maímánuði
að sjálfsögðu helgað knattspyrnu, vegna yf-
irvofandi HM ’06 í Þýskalandi. Meðal efnis
eru esseyjur sérfræðinga um það hvers vegna
þeirra lönd (Argentína, England, Ítalía,
Þýskaland, Brasilía, Holland, Sviss, Frakk-
land og Spánn) muni hampa heimsmeist-
aratitlinum, sumar hverjar stílaðar eins og
smásögur. Ein m.a.s. í formi sonnettu. Í ritinu
eru ennfremur greinar um félagsfræði knatt-
spyrnu, um hetjur og skúrka, um gangverk
knattspyrnuheimsins fyrr og nú með óviðjafn-
anlegum ljósmyndum. Ein skemmtilegasta
hliðargreinin nefnist „9 mikilvægustu fögnin“
þar sem saga fagnaðarláta er rakin í stuttu
máli:
Alveg fram undir 1970 voru venjurnar
næsta einfaldar, leikmenn tókust í hendur
þegar skorað var mark, í besta falli klapp á
öxl, svo var leiknum haldið áfram. 1974–81
komst í móð að kyssast að auki. Heljarstökk
var innleitt sem fagn af mexíkóska leikmann-
inum Hugo Sanchez á HM ’86 og 1994 fagnaði
Daninn Brian Laudrup landsliðsmörkum með
undarlegri útgáfu af lautarferð – sem náði
engri útbreiðslu. Sögin svonefnda, að færa
stífan framhandlegginn fram og aftur við síð-
una eins og verið sé að saga, varð hins vegar
vinsælt fagn upp úr 1980, innblásið af tenn-
isleikaranum Boris Becker. Brasilíumaðurinn
Bebeto bjó til Vögguna, en hann fagnaði öllum
mörkum sínum upp úr 1994 með því að rugga
ímynduðu ungbarni, til heiðurs syni sínum
Mateus. Þá eru ónefnd fögn á borð við Dans
við hornfánann (höf.: Roger Milla, Kamerún,
1990), Treyja yfir höfuð (til sögunnar 1994,
bannað tímabundið, leyft aftur 2002) og hóp-
fögn eins og Magafleyting, Lestin og Þús-
undfætlan. Já, svona geta fræðin verið ótrú-
lega fróðleg.
Í þessari þróun speglast svo auðvitað saga
hversdagslegra og félagslegra hafta, og mætti
í samhenginu gera athyglisverðar rannsóknir
á sjálfsmynd, athyglisþörf, þróun einkarýmis,
tilfinningaflæði, sögulegum breytileika karl-
mennskunnar og viðhorfi til líkamlegrar nánd-
ar. Svo eitthvað sé nefnt.
Fjórir fjórir tveir
Japanska hækan er ljóðform sem víða hefur
átt upp á pallborð, þótt ekki fari mikið fyrir
henni á ruslahaugi póstmódernismans. Skotar
tóku þó hækuna upp á sína arma í tilefni HM
2002 í Japan og Kóreu, sér í lagi félagarnir hjá
Morning Star-útgáfunni í Edinborg. Þeir
héldu þá hækusmiðjur fyrir börn og fullorðna
og afraksturinn kom út í bókinni Football
Haiku, sem öðrum þræði var ljósmyndabók.
Bestu hækurnar höfðu verið þrykktar á stutt-
ermaboli og ljósmyndarinn Guy Moreton
myndaði fólk á ýmsum aldri á knattspyrnu-
Fótboltaverk Full af lýrík, frá Skotlandi, Þýskalandi, Serbíu og Íran.
Ópið Örmjó lína milli knattleiks og fagurra lista: Hér fagnar Barcelonamaðurinn Javier Saviola marki og ummyndast í Ópið eftir Edward Munch.
Reuters