Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.2006, Síða 7

an í Jerúsalem – eða var það fyrir 2000 árum?“
segir Gordon og Parreno tekur við: „Við fórum
að spila saman fótbolta og hugmyndin fæddist
upp frá því.“
Það kemur í framhjáhlaupi upp úr kafinu að
íslenski myndlistamaðurinn Ólafur Elíasson
hafi verið einn fótboltamannanna í Jerúsalem
um árið. Tvíeykið lyftist úr sætum sínum með
stríðnisglampa í augum í frásögnum af slakri
frammistöðu Ólafs á fótboltavellinum. „Ólafur
er frekar vonlaus í boltanum en hann er sér-
lega góður breikdansari enda vann hann á sín-
um tíma einhverjar breikdanskeppnir, annað
hvort í Danmörku eða á Íslandi. Og vitanlega
er hann frábær listamaður.“
Tvennt höfðu Gordon og Parreno í huga þeg-
ar lagt var af stað í gerð myndarinnar um
Zidane. Spurningarnar „Hvers vegna ekki?“
og „Hvað ef?“. „Við spiluðum jú saman fótbolta
en margar góðar hugmyndir verða til þegar
ekkert er í gangi. Maður er afslappaður og seg-
ir kannski eitthvað heimskulegt. Einhver ann-
ar grípur það, leggur eitthvað til og hendir til-
baka aftur. Þannig þróaðist hugmyndin um
þessa mynd. Við veltum fyrir okkur hvers
vegna enginn hefði gert þetta og hvað gæti
gerst ef við létum þetta verða að veruleika,“
segir Gordon.
Neisti frá samræðum
Þeir eru ekki tilbúnir til að viðurkenna að hug-
rekki þurfi til að hrinda slíkri hugmynd í fram-
kvæmd og Parreno svarar í fyrstu glottandi að
sennilega þurfi fremur heimsku eða einfeldni
til. Með alvarlegri undirtóni segir hann að það
sem heilli hann sé að út frá samræðum manna
geti orðið til neisti eins og þarna varð til.
„Þarna eignuðumst við eitthvað óskilgreint og
ómótað. Nokkuð sem ég held þó að við höfum
báðir séð mjög skýrt,“ segir Parreno sem hefur
nánast gert það að reglu á ferli sínum að vinna
verk sín með öðrum listamönnum.
„Fyrst var ætlunin að gera mynd þar sem
einni persónu eingöngu væri fylgt í gegnum
sögu. Svo fæddist hugmyndin um að mynda
einn fótboltamann heilan leik. Fótboltaleikur
stendur í einn og hálfan klukkutíma eins og
bíómynd og við erum báðir fótboltaáhuga-
menn. En myndin er ekki ætluð fótbolta-
áhugamönnum eingöngu. Hún er portrett af
manni, sem starfar sem fótboltamaður. Port-
rett af honum í starfi sínu,“ segir Parreno og
Gordon hnykkir á: „Þetta er ekki eingöngu
mynd fyrir fólk sem er áhugasamt um fótbolta.
Þetta er mynd fyrir fólk sem hefur mætur á
kvikmyndum, fólk sem hefur mætur á listum
og fólk sem hefur áhuga á fólki yfir höfuð.“
Tákngervingur fótboltans
Zidane segja þeir hafa verið fyrsta og eina fót-
boltamanninn sem hafi komið til greina í mynd-
ina. Án hans hefði myndin aldrei orðið til. Fyrir
þeim sé hann fótboltamaður sem hafi þokka,
glæsibrag, fagmennsku og metnað til að bera.
„Boltinn kemur til Zidane. Það er nánast eins
og hann sé miðpunkturinn og boltinn fari í
kringum hann. Allt sem hann þarf að gera er
að setja fram fótinn og boltinn steinliggur,“
segir Gordon með augljósri aðdáun. Parreno
segir að auk þess sé Zidane hreinn og beinn í
afstöðu sinni til fótboltans þrátt fyrir gríðar-
miklar vinsældir, sérstaklega í Frakklandi.
Hann vilji einungis spila fótbolta og sé tákn-
gervingur þeirrar íþróttar eingöngu. Öfugt við
aðra íþróttamenn sem endi gjarnan sem tals-
menn eða tákngervingar einhvers annars. Í
þessu finnst Parreno Zidane svipa til tónlist-
arkonunnar Bjarkar Guðmundsdóttur. Þau
séu bæði trú sínu.
Hugarástand
Í ljósi vinsælda Zidane hafa miklar væntingar
verið gerðar til þessarar „heimildarmyndar“
um hann en aðdáendur hans hafa eflaust búist
við mynd gjörólíkri þessari, mynd sem segði
frá ferli hans enda hefur hann tilkynnt að hann
hætti að spila eftir heimsmeistarakeppnina
sem stendur nú yfir.
„Þetta átti aldrei að vera heimildarmynd, við
vorum mjög harðir á því. Um tíma kölluðum
við þetta öfgaheimildarmynd en það nær held-
ur ekki utan um þetta. Þess vegna var farin sú
leið að kalla þetta portrett. Portrett er pottþétt
ekki heimildarmynd. Þetta snýst alls ekki um
staðreyndir og útreikninga. Þetta snýst meira
um hugarástand og tilfinningar,“ segir Gordon.
„Einhvers staðar á milli ljósmyndar og mál-
verks er staður sem við þekkjum sem lista-
menn. Á sama hátt er til staður á milli heimild-
armynda og mynda sem byggjast á
skáldsögum. Þar teljum við okkur vera,“ bætir
Parreno við.
Þeir segjast síður en svo vera að fara ótroðn-
ar slóðir í kvikmyndalist. Þeir nefna Luis
Buñuel og Marcel Duchamp til dæmis um að
hér sé ekki um að ræða helbera nýjung. Auk
tengslanna á milli listar og bíós sem eigi sér
langa sögu í Cannes. „Það er gott að vinna
samkvæmt þessari hefð og fá tækifæri til að
móta hana um leið,“ segir Gordon en aftekur
með öllu að myndinni sé ætlað að sýna fótbolta
sem eins konar trúarbrögð í nútímanum, eins
og honum hefur á stundum verið lýst.
Sokkar og sviti
Í myndinni má sjá ýmsa kæki Zidane á fót-
boltavellinum, líkt og að tylla alltaf tánni á
hægri skónum öðru hvoru í grasið, brjóta upp á
sokkana eða þurrka af sér svitann. Sérkenni
einstaklings sem yfirsjást auðveldlega þegar
hann er sýndur í stærra samhengi en verða
mjög augljós þegar fylgst er eingöngu með
þessum einstaklingi í nærmynd í 90 mínútur.
Parreno er stoltur af því að Zidane hafi strax
þekkt sjálfan sig í myndinni. Hann hafi haft á
orði að þrátt fyrir að hafa verið myndaður í bak
og fyrir hafi hann aldrei séð sjálfan sig eins og í
þessari mynd. Og hann hafi jafnframt séð
bróður sinn í sjálfum sér, eilítið harðskeyttan
útlits og lokaðan.
Gordon segir að þeir Parreno hafi verið farn-
ir að sjá endurtekningar og kæki Zidane á vell-
inum, enda búnir að fara tíu sinnum á völlinn til
að fylgjast með honum áður en þeir mynduðu
hann.
„Það var eitt og annað í fari hans sem við
báðum myndatökumennina okkar um að leita
sérstaklega eftir. Þetta var á engan hátt und-
irbúið eða æft en það var fylgst mjög náið með
honum á vellinum.“
Sautján á Zidane
Sautján myndavélar fylgdu Zidane eftir hvert
fótmál í leiknum við Villareal og tvær þeirra
voru búnar sérstökum aðdráttarlinsum sem
einungis höfðu verið notaðar af ameríska hern-
um og voru þróaðar í samstarfi Panavision við
geimferðastofnun NASA. Heimild fékkst til að
nota frumgerð búnaðarins við tökur myndar-
innar en linsurnar stækka myndina 300-falt og
var þetta í fyrsta og eina sinn, að sögn Parreno,
sem aðdráttarlinsan hefur verið notuð í al-
mennum tilgangi. Öll myndatakan fór fram í
þessum eina fótboltaleik í apríl í fyrra og komu
150 manns að tökunum. Eftirvinnsla mynd-
arinnar tók 9 mánuði og var að sögn leikstjór-
anna unnin í mörgum lögum.
Nærvera mannfjöldans
Hljóðvinnsla myndarinnar er eitt sem vekur
eftirtekt, hátt skrjáf þegar leikmaðurinn geng-
ur í grasinu, þungt sparkhljóð við snertingu við
boltann og andardrátturinn einn á milli þess
sem öskur mannfjöldans dynja yfir. Gordon
segir alla hljóðvinnslu hafa farið fram eftir á.
„Við erum ekki reyndir leikstjórar og Darius
Khondji, sá sem hafði umsjón með tökunum,
var með nóg á sinni könnu við að taka upp sjón-
arhorn á 17 mismunandi myndavélar. Þess
vegna ákváðum við að einbeita okkur að lýs-
ingu og hinum sjónræna þætti á meðan á leikn-
um stóð en fórna hljóðinu því það má alltaf búa
til hljóðið síðar. Það var ekki hægt að hafa
þetta á hinn veginn. Það var afar hæft fólk sem
vann hljóðið fyrir okkur. Það var unnið í stóru
hljóðveri, þar sem fótbolta var til að mynda
sparkað um.“
„Köllin á milli manna fengum við á æfingum
liðsins og áhorfendur í Madrid voru nokkrum
sinnum hljóðritaðir sérstaklega. Þær upptökur
þurftu að vera nákvæmar til að ná því hvernig
Zidane skynjar mannfjöldann. Nærveruna.
Hvernig hann finnur fyrir fólkinu og heyrir frá
þeim en gleymir þeim samt sem áður,“ bætir
Parreno við.
Þriggja mynda sería
Leikstjórarnir verða hálfvandræðalegir, fara
að fíflast og flissa, þegar farið er að ræða frægð
þeirra sjálfra í listaheiminum og hvaða áhrif
þetta verkefni gæti haft á feril þeirra.
„Í hreinskilni sagt þá höfum við grínast mik-
ið með að þetta gæti eyðilagt feril okkar
beggja,“ segir Gordon. „Við erum ekki kvik-
myndaleikstjórar, við erum listamenn. Það er
ótrúlegt að enginn hafi komist að því! Núna
ætti einhver að fara að banka upp á og segja:
Ókei strákar, þetta er búið. Þið eruð búnir að
leika ykkur með þessa hugmynd um að verða
kvikmyndaleikstjórar í tvö ár. En við vitum að
þið eruð svikahrappar og vissuð ekkert hvað
þið voruð að gera.“
Parreno mótmælir: „Nei, nei, við getum al-
veg verið leikstjórar og búið til frábærar bíó-
myndir og það munum við gera.“
Þeir eru raunar þegar farnir að vinna aðra
mynd og stefna leynt og ljóst að því að kynna
hana á kvikmyndahátíðinni í Cannes eftir tvö
til þrjú ár. „Myndin um Zidane er ein mynd í
þriggja mynda seríu sem við lögðum upp með.
Hún var annar hluti seríunnar. Við vitum ekk-
ert um hvað þriðji hlutinn mun fjalla en sá
fyrsti verður rómantísk, gotnesk hryllings-
mynd sem gerist í Skotlandi á 19. öld,“ upplýsa
þeir og nafnið ku verða eitthvað í ætt við 19.
aldar portrett.
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 10. júní 2006 | 7
þeirra Frakka og aðrar fyrirmyndir. Hvítir
karlar ráða svo frönskum stjórnmálum í rík-
ari mæli en í nokkru sambærilegu ríki – þótt
breytingar gætu verið í sjónmáli vegna mik-
illa vinsælda hinnar sósíalísku Segolene
Royal.
Samt eru dæmi um stjórnmálamenn úr
hópi innflytjenda – en þeir eru þá „blanc“.
Besta dæmið er Nicolas Sarkozy, innanrík-
isráðherra og líklegt forsetaefni hægrimanna,
en hann er af ungverskum uppruna. Herferð
hans í því skyni að uppræta „racaille“ eða
skrílinn í innflytjenda-Breiðholtunum sem
umkringja París fór mjög fyrir brjóstið á íbú-
unum. Margir af þekktustu knattspyrnu-
mönnum Frakka, eins og Thierry Henry,
lærðu að leika listir sínar á malbikinu innan
um steinkumbaldana og hafa átökin í úthverf-
unum farið mjög fyrir brjóstið á þeim. Varn-
armaðurinn Lilian Thuram (fæddur í nýlend-
unni Gvadelúp) hefur raunar verið skipaður í
opinbera nefnd um „aðlögun“ innflytjenda,
sem hingað til hefur verið annað orð yfir að
allir læri frönsku og franska menningu og
gleymi eigin siðum og tungu. Nokkrir frönsku
landsliðsmannanna sögðu það kaldhæðnislegt
að leika á Stade de France, sem var reistur í
miðju innflytjendaúthverfi, enda litlar líkur á
að íbúarnir þar hafi efni á miðum á landsleiki.
Zinedine Zidane þegir hins vegar þunnu
hljóði, segist lesa blöðin og fylgjast með, hafa
sínar skoðanir sem hann ætli ekki að láta
uppi. Kannski er þetta skýringin á því hversu
óumdeildur Zidane er í Frakklandi. Af fyrr-
nefndu viðtali við Sálfræðiblaðið að dæma fer
hér nánast fullkominn maður sem vill engan
mann styggja. Hann kvæntist ungur og á
fjögur börn með hinni glæsilegu Veronique
og segir það bestu eftirmæli sem hann geti
hugsað sér ef börnin hans segi hann hafa ver-
ið góðan föður. Zidane er lítillátur maður með
afbrigðum og segir velgengni sína fyrst og
fremst góðu uppeldi, striti foreldra sinna og
ást og umhyggju systkina að þakka.
Nú, átta árum eftir að innflytjendur og
börn þeirra þóttust fá uppreisn æru og and-
litsmynd af Zidane var varpað á Sigurbogann
í París til að fagna HM-titlinum, er ljóst að
miklu minna hefur áunnist en bjartsýnismenn
þá töldu. Áframhaldandi uppgangur Front
National og Le Pen sem komust í úrslit
frönsku forsetakosninganna 1991 í krafti and-
úðar á innflytjendum, herskár tónn forystu-
sauðar hægri manna, Sarkozys, og síðast en
ekki síst óeirðirnar í úthverfunum í ár eru því
miður til marks um að jafnrétti kynþátta hef-
ur ekki náð út fyrir hið græna gras knatt-
spynuvallanna. Zidane og hinir svörtu félagar
hans eru kóngar innan vallar en ekki utan.
Þótt Zidane sé fámáll um pólitík er alveg
ljóst af nýlegum viðtölum við hann að þjóðar-
stoltið er ekki það sama og það var áður, þeg-
ar hann söng manna hæst með Marseillasin-
um – franska þjóðsöngnum þar sem börn
föðurlandsins eru eggjuð til að úthella blóði
útlendinga. Aðspurður um fyrsta verk hans
þegar knattspyrnuferlinum lýkur, að lokinni
heimsmeistarakeppninni, segir hann að það
verði að leita upprunans með því að fylgja
föður sínum á æskuslóðirnar þar sem hann
gætti sauða í þorpinu Bedjai í Alsír. Hann
segist sérstaklega ánægður með að hafa á
ferli sínum kynnst ólíkri menningu og vera
stoltur af því að heyra börn sín tala spænsku.
Þegar hann er spurður hvort hann telji sig
fyrst og fremst franskan eða alsírskan svarar
hann: „Ég er alls staðar að … en sennilega
fyrst og fremst frá Marseille.“ Frá úthverfinu
þar sem börn innflytjenda brenndu bíla á
dögunum og kröfðust framtíðar í frönsku
samfélagi.
Sönn fyrirmynd „Zidane er ekki aðeins knattspyrnuhetja í Frakklandi, heldur sönn fyrirmynd – ekki aðeins allra ungmenna heldur einkum og sér í lagi innflytjenda og barna þeirra.“
Höfundur er sagnfræðingur og áhugamaður um
franska knattspyrnu.