Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.2006, Qupperneq 7

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 5. ágúst 2006 | 7
inn 10. janúar 2004, þar sem sagt var, að
Hannes Hólmsteinn hefði komið sem „boð-
flenna“ á blaðamannafund þriggja ævisagna-
höfunda í Reykjavíkurakademíunni þann
sama dag.
Guðni leggur þannig út af þessum orðum
mínum um Hannes Hólmstein, að ég telji þau
„dæmi um sósíalisma í verki“. Hvar í ósköp-
unum segi ég það? Enn segir Guðni að ég
telji, að „vinstri sinnaðir menntamenn í sam-
tímanum líti á Hannes sem „boðflennu“ í
„menningarlegu samfélagi““. Ég spyr Guðna
enn: Hvar í ósköpunum hef ég sagt þetta?
Hvar hef ég sagt, að 270 blaðsíðna skýrsla
Helgu Kress „sanni pólitískan ofsa andmæl-
enda“ Hannesar Hólmsteins? Eða hún sé til
marks um „pólitískt áróðursstríð svokallaðra
vinstri manna“? Ég hef ekki lesið þessa
skýrslu Helgu og hef ekki minnstu hugmynd
um efnistök hennar.
Ég segi enn og aftur: Málsvörn Guðna El-
íssonar fyrir vinstrisinna í Lesbók Morg-
unblaðsins 29. júlí 2006 staðfestir, að um-
ræðuhefðin hefur ekki breyst frá því á tímum
kalda stríðsins, hvað sem líður pólitískum
skoðunum. Upp á mig snýr Guðni með út-
úrsnúningi, að ég vilji „ofurselja mannlega
hugsun hinu pólitíska“.
Í Lesbókargrein minni tók ég dæmi um
það, hvernig Magnús Kjartansson, ritstjóri
Þjóðviljans, sneri með útúrsnúningi innrás
Sovétríkjanna í Prag upp á Matthías Johann-
essen, ritstjóra Morgunblaðsins. Mörgum ár-
um síðar sagði Matthías: „Ég hef ekki and-
legt þrek til að ræða þennan fíflaskap.“
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Kalda stríðið Umræðan um veru bandaríska
hersins á Íslandi var meðal þess sem skipti
þjóðinni í hægri og vinstri á kaldastríðs-
árunum. Á myndinni sést bandarískt
herskip í Reykjavíkurhöfn í mars 1960.
að skoðanir þeirra eigi ekki að lesa í kalda
stríðs samhengi greinarinnar. Slík túlkun
kemur aðeins frá Guðna Elíssyni. Björn þrí-
tekur þessa fjandafælu sína. Ég gef honum
orðið: „Nafngreindi ég nokkra einstaklinga
til sögunnar í þessum fimm dæmum en dró
engan þeirra í pólitískan dilk og kenndi þá
hvorki við vinstrimennsku né annað heldur
lét orð þeirra sjálfra tala“; og síðar: „Ég
hafði ekki hugmyndaflug til að telja þá þrjá
einstaklinga, sem ég nefndi til sögunnar í
þessum kafla greinar minnar til vinstri sinn-
aðra menntamanna, þótt Guðni telji þá til
þess hóps manna“; og enn síðar segir hann:
„þegar ég vitnaði í þrjá nafngreinda ein-
staklinga í grein minni og ég gat mér ekki
einu sinni til um stjórnmálaskoðanir þeirra.
Það er Guðni Elísson, sem kýs að gera þá að
fulltrúum vinstrisinnaðra menntamanna.“
Segir Björn satt? Hefur hann ekki hug-
myndaflug til að telja einstaklingana þrjá til
vinstrisinnaðra menntamanna? Í pistlinum
„Kastljós– Hamlet– virkara lýðræði?“
(28.9.2002) segir Björn um Guðmund Stein-
grímsson: „Sjónarhorn Guðmundar er frá
vinstri, svo að opinberlega hef ég aðeins
hlustað á vinstrisinna tala um þennan þátt.“
Í grein um fréttaskýringaþáttinn Spegilinn
segir hann um Þráin: „Þráinn Bertelsson,
sem á sínum tíma var ritstjóri Þjóðviljans,
er nú meðal dálkahöfunda Fréttablaðsins.
Hann skrifar meðal annars um fjölmiðla í
það blað og sagði þar hinn 3. október:
„Spegillinn er vinstrisinnað fréttaskýring-
arprógramm sem yfirleitt er gaman að
hlusta á““ (5.10.2003). Einu ályktanirnar
sem ég dreg af þessum orðum ráðherrans
eru að Björn gerir sér grein fyrir að Þráinn
Bertelsson var ritstjóri Þjóðviljans. Í dag-
bók dómsmálaráðherra frá 3. mars 2006 seg-
ir hann um Eirík Bergmann: „Eiríkur Berg-
mann Einarsson, stjórnmálafræðingur og
einn ötulasti málsvari Evrópusambandsins
hér á landi, ritar grein í Blaðið í dag undir
fyrirsögninni: Leyniþjónusta Björns Bjarna-
sonar. Hún er skrifuð af vinstrisinnaðri
meinfýsi í minn garð.“
Segir Björn Bjarnason satt þegar hann
segist ekki hafa hugmyndaflug til að telja
einstaklingana þrjá til vinstrisinnaðra
menntamanna? Man dómsmálaráðherra ekki
einu sinni eftir Eiríki Bergmann sem aðeins
fimm mánuðum fyrr skrifaði um hann „af
vinstrisinnaðri meinfýsi“ svo notuð séu orð
ráðherrans sjálfs.
Baugur og bolsévismi
Þriðji og fjórði liðurinn snúa að Baugi og
fréttamiðlum í eigu fyrirtækisins, en Björn
telur Samfylkinguna og fréttamenn á
Fréttablaðinu hafa grafið undan trausti í
garð stjórnvalda. Ég vara við því í pistli
mínum að þessi umræða sé sett í kalda
stríðs samhengi og segi nærtækara að
greina Baug sem valdablokk í kapítalísku
hagkerfi samtímans. Björn segir í fjórða lið:
„Í stað þess að verja hagsmuni stórveldis
[Sovétríkjanna] gætir þess helst, að menn
[fulltrúar Samfylkingarinnar] telji sig þurfa
að halda fram málstað stórfyrirtækja
[Baugs] til að bæta mannlífið á Íslandi.“
Björn hafnar því með öllu að samhengi sé á
milli fyrri og síðari hluta setningarinnar í
svari sínu: „Ég segi hvergi, að hinir sömu
verji hagsmuni stórfyrirtækja og vörðu
hagsmuni Sovétríkjanna á sínum tíma.“ En
af hverju ber Björn stuðninginn við Sov-
étríkin og stuðninginn við Baug saman?
Björn myndi eflaust svara því svo til að
hann beri þetta ekkert saman, hending ein
valdi því að Sovétríkin og Baugur lentu sam-
an í setningu. Þó gefa lokaorð Björns til
kynna að Baugsveldið ógni ekki síður en
Sovétríkin sálugu: „Ein harðasta orrahríðin
á stjórnmálavettvangi hefur einmitt staðið
um það, hvort setja eigi löggjöf til að
tryggja skoðanafrelsi með dreifðu eign-
arhaldi á fjölmiðlum. […] Kapítalismi getur
snúist í andhverfu sína, ef ekki er staðinn
öflugur vörður um réttarríkið og lýðræð-
islega stjórnarhætti. Varðstaða frjálshuga
manna er enn og ávallt nauðsynleg og bar-
áttu þeirra er ekki lokið, þótt þeir hafi kom-
ið sterkir undan kalda stríðinu.“
Björn harðneitar einnig að hafa gefið til
kynna að pólitískar ástæður lægju að baki
„ofsafengnum“ og „ósanngjörnum“ viðtökum
á ævisögu Hannesar Hólmsteins um Halldór
Laxness. Skiptir litlu þótt Björn segi stuttu
áður vinstrisinnaða menntamenn hafa verið
„í liði með nóbelsverðlaunahafanum Halldóri
Laxness“ á árum kalda stríðsins og að um-
mælin birtast í grein sem fjallar m.a. um eft-
irköst kalda stríðsins á Íslandi. Í pistli sem
Björn skrifar um ævisögu Hannesar („Hall-
dór, Ferðalok, Kristmann – ráðherraskipti“
– 4.1.2004) segir: „Strax og fréttist, að
Hannes Hólmsteinn væri að skrifa ævisögu
Halldórs Laxness var engu líkara en
sprengja hefði fallið í ákveðinn hóp manna
og viðbrögð einstaklinga innan hans hafa
síðan minnt á lýsingu Sigurjóns á hróp-
unum, sem gerð eru að Kristmanni [Guð-
mundssyni], þegar hann vogaði sér að styðja
Keflavíkursamninginn.“ Og síðar í sama
pistli: „Er þetta uppgjör sársaukafullt fyrir
þá, sem mátu þróun heims- og þjóðfélags-
mála rangt á tímum kalda stríðsins og töp-
uðu því.“ Þetta eru gamalkunn rök sem
flestir lesendur Lesbókarinnar ættu að
þekkja og eru annaðhvort sammála eða
ósammála. Rökin hljóma einhvern veginn
svo: Viðbrögðin við ævisögu Hannesar um
Halldór Laxness voru ósanngjörn og ofsa-
fengin vegna þess að þau eru pólitísk.
Vinstrimenn gátu ekki hugsað sér að Hann-
es fjallaði um helgasta skurðgoð vinstri-
mennsku á Íslandi. Það er makalaust að
Björn skuli neita því að þetta hafi búið að
baki dæmi hans.
Pennarnir á Vef-Þjóðviljanum ganga
hreint til verks. Þeir segja að Hannes hafi
verið álitinn „boðflenna“ vegna þess að hann
tók „að sér veislustjórn í bókmenntalífi
vinstri manna“ (30.1.2004). Í pistli sem birt-
ist í Viðskiptablaðinu í janúar 2004 segir
Jakob F. Ásgeirsson ennfremur gáfumanna-
félag vinstrisinna veitast að Hannesi og
leggur út af þeirri hugmynd: „Virðist sem
fjandmenn Hannesar hafi hvorki fundið
ástæðu til árása á bókina vegna stað-
reyndavillna eða skorts á nærgætni við
skáldið. Í örvæntingu sinni hengja þeir hatt
sinn á heimildanotkun Hannesar. Úr skúma-
skotum Háskóla Íslands spretta fram í dags-
ljósið fótnótufræðingar tveir, Helga Kress
og Gauti Kristmannsson, og herja á Hannes
í nafni fræða sinna. Þeim finnst ekki vera
nógu margar fótnótur í bók hans!“ Björn
vitnar sjálfur í þessi orð Jakobs á heimasíðu
sinni, en þegar ég spyr í pistli mínum hvers
vegna Björn neiti nú árið 2006 að ræða þau
rök sem koma fram í 70 síðna grein prófess-
ors Helgu Kress í tímaritinu Sögu frá 2004
og enn fremur 270 síðna skýrslu hennar,
„Eftir hvern? Skýrsla um meðferð texta og
tilvitnana í bók Hannesar Hólmsteins Giss-
urarsonar, Halldór. Ævisaga Halldórs Kilj-
ans Laxness 1902–1932“ (http://www.hi.is/
~helga/skyrsla.htm) segir Björn: „Hvar hef
ég sagt, að 270 blaðsíðna skýrsla Helgu
Kress „sanni pólitískan ofsa andmælenda“
Hannesar Hólmsteins? Eða hún sé til marks
um „pólitískt áróðursstríð svokallaðra
vinstri manna“? Ég hef ekki lesið þessa
skýrslu Helgu og hef ekki minnstu hugmynd
um efnistök hennar.“
Í pistli sínum „Talað í stað þess að lesa
um Halldór“ (10.1.2004) gagnrýnir Björn þá
sem ræða fyrsta bindi ævisögu Hannesar án
þess að hafa lesið það. Nú ætti Björn að
minnast þessara orða sinna og lesa skýrslu
Helgu áður en hann tjáir sig frekar um
þetta tiltekna mál.
Hægri, vinstri, hægri, vinstri
Tuttugasta febrúar síðast liðinn flutti Eirík-
ur Guðmundsson ágætan pistil í útvarps-
þættinum Víðsjá þar sem hann kvartar yfir
þeirri tilhneigingu dómsmálaráðherra og
ýmissa meðreiðarsveina hans að hugsa allt
út frá gamaldags kalda stríðs forsendum á
tímum þegar slíkt eigi ekki lengur við. Ei-
ríkur segir: „Sumir svokallaðir hægrimenn
hafa ekki áttað sig á því að tímarnir líða. Í
Reykjavík er t.d. komin fram á sjónarsviðið
kynslóð rithöfunda og menntafólks sem gef-
ur ekkert fyrir hinar grútfúlu víglínur kalda
stríðsins og vita sem er að línan er ekki
lengur ein heldur eru þær fjölmargar og
skerast þvers og kruss. Víglínan liggur ekki
lengur milli hægri og vinstri þegar kemur að
umræðu um menningarástand, hún hlykkj-
ast á milli hins háa og lága, þess gamla og
nýja án þess að skera nokkurn hlut í tvennt.
Hún tekur u-beygjur og snýst í hringi.“ Í
kalda stríðinu voru merkimiðarnir eflaust
skýrari en nú og þeir héldust betur á fólki.
Hægri, vinstri, hægri, vinstri, hægri, vinstri.
En kalda stríðinu er lokið. Má því ekki vera
lokið? Hugsanlega flækir það aðeins þjóð-
málaumræðuna að geta ekki lengur stutt sig
við stríðið, en ég sé að minnsta kosti enga
ástæðu til að standa kyrr á meðan merki-
miðinn er nældur í barminn.
Höfundur er bókmenntafræðingur
Höfundur er dóms- og kirkjumálaráðherra