Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.2006, Síða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 5. ágúst 2006 | 11
Það er allur gangur á því hversu frétt-næmt það þykir þegar vel þekktir rit-höfundar gefa út ný skáldverk. Fram-leiðsluferli skáldsagna getur verið ansi
langt og þess vegna er ekki óalgengt að áhuga-
menn fagni mjög útkomu bókar eftir höfund sem
er í uppáhaldi. Ef höfundur er vanur að vera af-
kastamikill eða reglufastur í skrif-
um er hætt við að lesendur taki
því sem sjálfsögðum hlut að nýrr-
ar útgáfu sé að vænta án þess að
of langt líði á milli bóka. Aðrir
gefa út með löngum hléum og er
nýjum verkum eftir slíka höfunda stundum fagn-
að fram úr hófi, að hluta til vegna þess að les-
endur gátu kannski ekki verið þess alveg full-
vissir að meira kæmi úr þessari átt. Bandaríski
rithöfundurinn Thomas Pynchon er þó í sér-
flokki. Ferill hans spannar hátt í fimm áratugi en
á því tímabili hefur hann gefið út fimm skáldsög-
ur og eitt safn smásagna. Fyrsta bókin, V., kom
út árið 1963 en sú nýjasta, Mason and Dixon,
kom út árið 1997. Í millitíðinni, eða árið 1973, gaf
hann út skáldverkið Gravity’s Rainbow en það
þykir bæði hornsteinninn í höfundarverkinu og
ein merkilegasta skáldsaga bandarískra bók-
mennta á tuttugustu öldinni. Sautján ára bið var
svo eftir næstu skáldsögu en hún kom ekki út
fyrr en árið 1990, og nefnist Vineland.
Ég held að vart sé hægt að lýsa stöðu Pync-
hons innan bókmenntakerfisins í Bandaríkjunum
án þess að grípa til stórkallalegra og æsilegra
lýsingarorða. Kannski er það svo sem hægt, og
við skulum reyna það hér, en þegar rætt er um
höfundinn er engu að síður freistandi að slá upp í
stóryrðalistanum. Orðspor hans gnæfir yfir aðra
rithöfunda, einkum meðal og innan ákveðinna
hópa bókmenntafólks, og kemur það að sumu
leyti til af því að Pynchon skrifar rammmódern-
ískan skáldskap sem engu að síður innlimar og
nýtir fagurfræði póstmódernismans. Þetta gerir
höfundurinn svo á forsendum síðkapítalísks and-
húmanisma sem hlær að sjálfum sér úr fjarlægð.
Þá hefur forvitni manna um persónu höfundarins
vaxið í algerri fjarveru hans sjálfs í fjölmiðla-
landslaginu. Pynchon er fjölmiðlafæla af guðs
náð, ég held að eina ljósmyndin sem ég hafi séð
af höfundinum sé mynd frá árinu 1957, tekin þeg-
ar Pynchon var í sjóhernum (honum sést reyndar
bregða fyrir í heimildarmyndinni Thomas Pync-
hon: A Journey Into the Mind of P. sem Dona-
tello Dubini gerði árið 2001, en kvikmyndagerð-
armennirnir komu að Pynchon úr launsátri á
götu í New York). Hann kemur sem sagt ekki
fram í sjónvarpi, hann veitir ekki viðtöl, og hefur
í raun aldrei flaggað sjálfum sér – en afleiðingin
er sú að fjarveran verður ákveðin tegund af nær-
veru og höfundarímynd Pynchons styrkist fyrir
vikið.
En í ljósi þess að Pynchon, sem kominn er af
léttasta skeiði, gaf síðast út skáldsögu fyrir níu
árum eru það sannarlega stórfréttir í bók-
menntaheiminum að von sé á nýrri bók í lok árs.
Fréttir um að svo væri fengu fyrst byr undir
báða vængi þegar netbókabúðin Amazon birti
skráningu fyrir „Untitled book by Thomas Pync-
hon“ á heimasíðu sinni. Þar kom fram að vænt-
anleg bók yrði 992 blaðsíður að lengd, væri gefin
út af Penguin, kæmi út 5. desember og myndi
kosta 35 dollara. Áhugi manna á bóksölutilkynn-
ingu þessari jókst reyndar til muna þegar bók-
arlýsingin sjálf birtist, en ekki var nóg með að
hún hljómaði dálítið undarlega (í samhengi bóka-
lýsinga almennt, en sem lestrarefni var hún stór-
skemmtileg) heldur var hún undirrituð af Thom-
as Pynchon sjálfum! Upp spruttu umræður og
deilur um hvort lýsingin væri uppspuni eða í raun
eftir Pynchon, og ekki minnkaði áhugi manna á
síðunni þegar lýsingin fræga var tekin niður, en
það gerðist um tveimur dögum eftir að hún var
sett upp. Nú þótti ýmsum fullsannað að einhver
prakkari hefði verið að verki. Ekki voru þó allir
sannfærðir, og bentu sumir á að orðfærið í efn-
islýsingunni væri afar pynchon-ískt. Penguin út-
gáfufyrirtækið neitaði í fyrstu að svara spurn-
ingum. Nokkrum dögum síðar kom þó í ljós að
efnislýsingin var í raun eftir Pynchon, en mistök
höfðu verið gerð og hún póstuð inn á Amazon of
snemma. Lýsingu þessa er þar að finna í dag, og
óhætt er að benda áhugamönnum um Pynchon á
þessi nýlegu skrif höfundarins því þau eru, eins
og áður segir, stórskemmtileg og lofa góðu. Nafn
er meira að segja komið á bókina, en hún mun
nefnast Against the Day og mun koma út eins og
áður segir þann 5. desember og vera 992 blaðsíð-
ur að lengd. Þetta verður jólabókin í ár.
Ný skáldsaga eftir Pynchon
Erindi
Eftir Björn Þór
Vilhjálmsson
vilhjalmsson
@wisc.edu
’… óhætt er að bendaáhugamönnum um Pync-
hon á þessi nýlegu skrif
höfundarins því þau eru,
eins og áður segir, stór-
skemmtileg og lofa góðu.‘
E
igi að síður gerðist það fyrir
einni öld eða svo að hér um bil
fjórðungur þjóðarinnar yfirgaf
fósturjörðina ástkæru og hélt
til Vesturheims í leit að betra
lífi. Já, betra lífi. Víst hafði
þetta fólk meðferðis Íslands þúsund ár og hélt
þeim til haga meðan það gat milli þess sem það
barðist við frost og flugur. Guðjón Arn-
grímsson segir frá því í bók
sinni Annað Ísland að Vestur-
Íslendingar hafi haldið tungu
sinni vel í samanburði við aðrar
Norðurlandaþjóðir enda predikuðu prestar eins
og séra Jón Bjarnason á sínum tíma að það að
gleyma ættjörð sinni gengi næst því að gleyma
Guði, hvorki meira né minna.
Á ferð um Nýja-Ísland í Manitoba sumarið
2006 minnir jú eitt og annað á Gamla-Ísland.
Þar eru ýmis staðaheiti úr íslensku, Gimli, Ár-
borg, Árnes og Hecla Island þar á meðal. Í
Gimli má finna dæmigerðar ferðamannaversl-
anir þar sem íslenskir fánar, víkingahattar og
bolir með íslenskum skírskotunum eru á boð-
stólum. Þarna var t.d. bolur með áletruninni
„When the going gets tough … I go to Am-
ma’s“ og á öðrum stóð „Kiss me, I’m Ice-
landic“. Við hliðina á íslenska sögusafninu er
Amma’s Tearoom & Gift Shop (einhvers staðar
var líka kaffihaus) þar sem kaupa má íslenskar
pönnukökur með sultu og rjóma. Víða stendur
líka „velkomin“ og þegar farið er frá Hecla Isl-
and getur meira að segja að líta áletrunina
„komdu aftur“.
Allt gleður þetta útrásarsinnaðan Íslending.
Fljótlega kemur þó í ljós að það er ekki endi-
lega mikið á bak við þessi íslensku tákn. Geng-
ilbeinan í Amma’s Tearoom var einmitt að
velta fyrir sér hvaða mál við töluðum og var
ekki viss hvað amma þýddi. Fyrir henni var ís-
lensk pönnukaka síst merkilegri en frönsk
baka og þegar við kvöddum vissi staðareigand-
inn ekki hvað bless þýddi. Samt sagði hann
konuna sína vera af íslenskum ættum. Aðrir
könnuðust reyndar við hryn þess ástkæra yl-
hýra og einstaka talaði jafnvel íslensku, en
hafði þá lært hana sem annað mál. Lögberg-
Heimskringla, blað Íslendinga í Vesturheimi,
er nú gefið út á ensku og hefur svo verið í all-
mörg ár.
Það þurfti sumsé ekki nema hundrað ár til
þess að íslenskan hyrfi nánast sporlaust og
skildi ekki eftir sig annað en örnefni sem eru
álíka óskiljanleg almenningi og Winnipeg og
Saskatchewan, já og orð eins og amma og
pönnukaka. Og það í héraði þar sem Íslend-
ingar voru afar fyrirferðarmiklir og lögðu sér-
staka áherslu á að varðveita menningararf
sinn. Krökkum var hins vegar kennt á ensku í
skólum þó að þau töluðu íslensku heima og því
varð Nýja-Ísland fljótlega að New-Iceland. Og
það sem er kannski umhugsunarverðast af öllu:
Fólkið lifir þarna ágætu lífi að því er virðist.
Það er margt líkt með stöðu íslenskunnar á
Íslandi nú og í Vesturheimi fyrir einni öld. Við
erum umkringd enskunni rétt eins og vest-
urfararnir þá og slettum núorðið ekkert ósvip-
að og Vestur-Íslendingarnir gerðu fyrst eftir
komuna þangað. Í ljósi reynslunnar vestra
gæti mörgum þótt lítil goðgá að renna saman
við stærra tungumál og öðlast þannig hlutdeild
í heimsveldi enskunnar. Það er hvort eð er bú-
ið að þýða Íslendingasögurnar.
Við erum þó ekki hluti af enskumælandi
þjóð, a.m.k. ekki formlega, og því ætti framtíð
tungumálsins að vera í okkar höndum.
Framtíð eða future, þar er efinn.
Amma’s kaffihaus
Á Íslandi trúum við því statt og stöðugt að Ís-
lands ellefu hundruð ár skipti máli. Þess vegna
höldum við úti fræðasamfélagi til þess að grufla í
sögu, máli og menningu frá ýmsum hliðum. Það
er liður í að sýna fram á að við séum og höfum
lengi verið merkilegt fyrirbæri, jafnvel einstakt
fyrirbæri.
Og þá vitneskju flytjum við út í stórum stíl.
Husavik Road Jafn óskiljanlegt örnefni og Saskatc-
hewan og Winnipeg.
Eftir Rúnar
Helga Vignisson
rhv@simnet.is
Morgunblaðið/Kristinn
Manitoba Breinnivíns pizza hús
Marie Arana, ritstjóri bók-menntatímarits Washington
Post, sendi nýlega frá sér frumraun
sína á skáld-
sagnasviðinu og
fær bókin ágætis
dóma hjá gagn-
rýnanda New
York Times sem
segir skrif henn-
ar minna að
mörgu leyti á
ekki ómerkari
höfund en Gabr-
iel García Mar-
quez. Bókin nefnist Cellophane og
er sögusvið hennar regnskógar
Perú. Þar er söguhetjan, hinn aldr-
aði verkfræðingur
Don Victor Soprevilla
Paniagua, heltekinn
af af þeirri áætlun
sinni að reisa umbúðafilmu-
verksmiðju við bakka Ucayali ár-
innar. Til þess að framkvæma þetta
ætlunarverk sitt, sem á rætur sínar
í að rekja til spádóms sem hann
hlýddi á sem barn, hefur hann
dregið fjölskyldu sína frá hafn-
arborginni Trujillo á þetta hrjóstr-
uga og lítt byggilega svæði. Bókin
er byggð á hinu suður-ameríska
töfraraunsæi og líkt og oft er um
slíkar bókmenntir eru framfarirnar
sem verða á vinnu Don Victors
blekking ein.




Þó New York Times hafi nýlegakallað Deborah Eisenberg einn
merkasta skáldsagnahöfund sam-
tímans eru þeir ef til vill ekki svo
margir sem kannast við nafnið – Ei-
senberg semur enda langar smá-
sögur, ekki hefðbundnar skáldsög-
ur. Nýjasta sögusafn hennar
Twilight of the Superheroes geym-
ir til að mynda sex sögur af flókn-
um fjölskyldutengslum sem eru
fjarri því að minna á kjarnafjöl-
skylduna. En Eisenberg nær þar,
að mati gagnrýnanda breska blaðs-
ins Observer, í skrifum sínum að
draga fram mynd af abstrakt fárán-
leikanum sem og sársaukanum sem
mannlegum samskiptum vilja oft
fylgja.




Hvort sem um ræðir leit að móð-urstaðgengli, merkingu
drauma eða ógnvekjandi kindur
sem virðast stjórna heiminum þá er
leit að einhvers konar svörum æv-
inlega miðpunktur skáldsagnaskrifa
Haruki Murakami. Nýjasta smá-
sagnasafn hans Blind Willow,
Sleeping Woman, geymir sögur frá
síðast liðnum 25 árum af rithöf-
undaferli Murakamis og fjalla þær
um náætur og óvætti ekki síður en
hefðbundnari viðfangsefni á borð
við ástir og ástarsorgir. Að mati
gagnrýnand Daily Telegraph eru
síðarnefndu sögurnar í flestum til-
fellum betur heppnaðar en þær fyrr
nefndu, því þó Murakami sé einkar
laginn við að draga fram spennu-
hlaðið andrúmsloft í aðeins nokkr-
um línum njóta sérkennilegri sögur
hans sín engu að síður betur þegar
þær hafa úr meira rými að spila.




Eftir 30 ár sem rithöfundur hef-ur Anne Karin Elstad skrifað
bók þar sem hún fer ekki á snið við
sannleikann –
það er að segja
næstum því, seg-
ir í umfjöllun
Aftenposten.
Bókin nefnist
Hjem og kemur
úr nú í sept-
embermánuði, en
þar segir Elstad
frá æskuárum
sínum og m.a. því
hvernig hún varð að fullorðnast
hraðar en flestir eftir að hafa misst
móður sína aðeins 14 ára gömul.
Elstad varð þá að láta af skólaveru
og taka að sér umsjón með fjöl-
skyldubýlinu á Hestenes í Trønde-
lag. Gleði og sorgir fyrstu 16 æviár-
anna eru í skrifum Elstad oft svo
þéttofnar saman að erfitt getur ver-
ið að skilja á milli. Og frásögnin er
99% sönn, hefur Aftenposten eftir
Elstad, enda einkennist ritstíllinn af
vissu æðruleysi með góðum
skammti af húmor og ofsa í bland.
Erlendar
bækur
Anne Karin Elstad
Marie Arana