Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.2006, Qupperneq 2

2 LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Sýndar-
barnið
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
Einn af þeim fjölmörgu viðburðumsem efnt hefur verið til að und-anförnu í tengslum við Alþjóðlegukvikmyndahátíðina í Reykjavík er
stofnun Íslandsdeildar samtakanna Konur í
kvikmyndum og sjónvarpi, eða Women in Film
and Television (WIFT) eins og þau nefnast á
ensku. Um er að ræða alþjóðleg samtök sem
starfa þegar í um fjörutíu löndum og telja rúm-
lega tíu þúsund meðlimi. Samtök á borð við
WIFT vinna mikilvægt starf í því umhverfi sem
blasir við konum í kvikmynda- og sjónvarpsiðn-
aðinum nú sem fyrr, en markmið þeirra er ekki
síst það að fjölga konum í áhrifastöðum og svo-
kölluðum tæknistörfum í kvikmyndaiðnaðinum,
s.s. í leikstjórn, kvikmyndtöku og klippingu en
einnig í handritaskrifum og framleiðslu. Eins
og málin standa nú eru konur í miklum minni-
hluta í þessum stöðum og fá sjaldnar fjármagn
til þess að búa til kvikmyndir innan vébanda
kvikmyndaiðnaðar í hverju landi fyrir sig, svo
ekki sé minnst á Hollywood. Þessa sér greini-
lega stað í kvikmyndaflórunni sem er fyrir aug-
um okkar frá degi til dags, þar sem meg-
instraumskvikmyndir og margar aðrar fjalla í
flestum tilfellum um sögupersónur sem eru
karlmenn, á meðan konum er hliðrað og þær
iðulega settar fram í stöðluðum kynja-
hlutverkum, eða sem kynferðislegar skraut-
fjaðrir.
Dálkahöfundurinn Natasha Walter skrifaði
grein í breska dagblaðið The Guardian fyrir
skemmstu þar sem hún segir kvikmyndaheim-
inn eitt rammasta karlavígið í listaheiminum og
þótt víðar væri leitað. Þannig sé að jafnaði ein-
göngu 7% þeirra leiknu kvikmynda sem mest
fjármagn hafa og hæst ber í kvikmyndahús-
unum á Vesturlöndum leikstýrt af konum. Hún
bendir á að auðvelt sé að ýta þeirri staðreynd
frá sér með því að benda á nokkrar konur sem
hafi notið velgengni að undanförnu, s.s. Sofiu
Coppola (sem varð fyrst kvenna til þess að
hljóta Óskarsverðlaun sem besti leikstjóri árið
2004) og íranska kvikmyndagerðarmanninn
Samiru Makhmalbaf, en þegar nánar sé að gáð
hafi þessar fáu konur í mörgum tilfellum hlotið
meðbyr vegna fjölskyldutengsla við valdamikla
karlmenn í kvikmyndaiðnaðinum. Væri Sofia
Coppola t.d. ekki dóttir Francis Ford Coppola
er ekki víst að hún hefði yfirleitt náð að koma
sér á framfæri eða afla fjármagns til þess að
sanna og sýna hæfileika sína. Greinarhöfundur
Guardian líkir ástandinu í kvikmyndaheiminum
á 21. öldinni við það sem gekk og gerðist í mál-
aralistinni á 18. öld, þar sem karlar réðu alger-
lega ríkjum en þær fáu konur sem tókst að
skapa sér þar nafn voru í flestum tilfellum
skyldar eða tengdar þekktum málurum og
fengu þannig aðgang að tengslaneti sem var
öðrum hæfileikakonum lokað.
Með því að fjölga konum í áhrifa- og tækni-
störfum í kvikmyndaiðnaðinum eykst
að sama skapi fjöldi og fjölbreytni kven-
hlutverka í kvikmyndum, eins og Martha Lau-
zen, prófessor í fjölmiðlafræði við Ríkisháskól-
ann í San Diego í Bandaríkjunum, hefur sýnt
fram á í rannsóknum sem hún hefur gert í rúm-
an áratug á hlut kvenna við gerð 250 tekju-
hæstu kvikmyndanna í Bandaríkjunum. Lau-
zen gefur árlega út skýrslu um stöðu mála, sem
kennd er við „The Celluloid Ceiling“ eða „filmu-
þakið“, en upplýsingar um niðurstöður hennar
er m.a. að finna á vefslóðinni moviesbywomen-
.com. Í skýrslunni fyrir árið 2005 kemur t.d. í
ljós að hlutfall kvenna í leikstjórn, kvikmynda-
töku, klippingu, handritsskrifum og fram-
kvæmdastjórn í topp 250-myndunum stendur í
stað frá því sem það var árið 1998, er s.s. 17%,
og hefur farið minnkandi í stað þess að aukast í
sögulegu samhengi, þó svo að konum hafi verið
að fjölga í stöðum framleiðenda.
Þegar litið er yfir stöðuna sem blasir við hér
á landi er ljóst að ástandið er ekki miklu betra
hér. Þannig benti Elísabet Ronaldsdóttir, einn
stjórnenda hinna nýju samtaka WIFT á Ís-
landi, á að sjöttu hverri íslensku bíómynd og
enn færri heimildarmyndum væri leikstýrt af
konum og að hlutfallið væri sömuleiðis lágt þeg-
ar kæmi að öðrum listrænum stjórnunar-
störfum innan fagsins. Ein af þeim aðferðum
sem samtökin leggja áherslu á er að byggja upp
og styrkja tengslanet kvenna í iðnaðinum, þar
sem ljóst er af ofangreindum tölum að konur fá
síður tækifæri og aðgang að fjármagni en karl-
arnir. Sem dæmi má t.d. spyrja hvers vegna
kvikmyndaleikstjóranum Kristínu Jóhann-
esdóttur, sem skipaði sér í röð áhugaverðustu
leikstjóra sinnar kynslóðar með hinni metn-
aðarfullu kvikmynd Svo á jörðu sem á himni ár-
ið 1992, hefur ekki tekist, þrátt fyrir tilraunir,
að fá fjármagn og stuðning til að halda áfram að
gera kvikmyndir.
Það er vel við hæfi að tengja stofnun WIFT á
Íslandi við Alþjóðlegu kvikmyndahátíðina í
Reykjavík, þar sem kvikmyndahátíðir ættu um-
fram annað að vera sá vettvangur sem leitast
við að koma konum á framfæri og veita áhug-
verðum kvikmyndagerðarkonum þá athygli
sem þær eiga skilið. Raunin er þó allt önnur
þegar litið er til helstu og áhrifamestu kvik-
myndahátíða í heiminum, sem eru álíka mikil
karlavígi og Hollywood. Á hátíðum á borð við
þær sem haldnar eru í Cannes, Berlín og Sund-
ance er einblínt á kvikmyndagerð karla, og eru
myndir þeirra nær einráðar í stóru verðlauna-
og heiðursflokkunum. Við dagskrárgerðina er
frekar sóst eftir kvikmyndum karlleikstjóra,
sem þykja vænlegri til velgengni, m.a. vegna
þeirrar hörðu samkeppni sem ríkir milli stórra
kvikmyndahátíða í heiminum. Það hefur því
komið í hlut sérstakra kvennakvikmyndahátíða
að vinna að framgangi kvenna í óháðri og svo-
kallaðri listrænni kvikmyndagerð, sem verður
að teljast þversögn í starfi kvikmyndahátíða
sem eiga að stuðla að fjölbreytni og vera opinn
og víðsýnn vettvangur.
Týndar „Væri Sofia Coppola t.d. ekki dóttir Francis Ford Coppola er ekki víst að hún hefði yfirleitt náð að koma sér á framfæri eða afla fjár-
magns til þess að sanna og sýna hæfileika sína,“ segir greinarhöfundur. Myndin er úr Lost in Translation eftir Sofiu Coppola.
Kvikmyndir og konur
»Ein af þeim aðferðum sem
samtökin leggja áherslu á
er að byggja upp og styrkja
tengslanet kvenna í iðnaðinum,
þar sem ljóst er af ofangreind-
um tölum að konur fá síður
tækifæri og aðgang að fjár-
magni en karlarnir.
FJÖLMIÐLAR
I Skáldsagan Nautnastuldur eftir RúnarHelga Vignisson hefur verið endurútgefin,
endurskoðuð af höfundi. Bókin kom fyrst út ár-
ið 1990 og vakti talsverða athygli enda umfjöll-
unarefnið krassandi, undur maður sem er hald-
inn svokölluðum nautnastuldi, sálarkvilla sem
orsakast af glímu við mót-
sagnakennd skilaboð, eins
og það er orðað á bók-
arkápu, en einkennin lýsa sér í vanhæfni til að
njóta lífsins gæða og sjúklegri feimni. Í grein á
heimasíðu Græna hússins, sem gefur bókina út,
rifjar Rúnar Helgi upp viðtökur bókarinnar.
Örn Ólafsson gagnrýnandi skrifaði fyrsta dóm-
inn og kallaði hana sálfræðihandbók. Höfund-
urinn varð auðvitað fyrir vonbrigðum en fljót-
lega lyftist brúnin þegar Matthías Viðar
Sæmundsson svaraði Erni í tveimur útvarps-
pistlum þar sem hann lagði út af bókinni með
allt öðrum hætti, sagði hana fást við vanda sem
ef til vill væri lykill að samtímareynslu okkar og
varpaði fram þessari spurningu sem sennilega
hefur ekki enn verið svarað af neinu viti: „Hve-
nær hættum við að geta skitið af nautn?“
II Það var þó ekki síst glíma söguhetjunnarEgils Grímssonar við kynhvötina sem vakti
athygli á bókinni. Þótti sumum sem hvatalíf
hans væri stórum ýkt. Rúnar Helgi rifjar þetta
upp í grein sinni og segir að konur geri sér aug-
ljóslega ekki grein fyrir því hvers konar ógn-
arkraftur brjótist út í líkama karlmanns þegar
kynhormónin spýtast út í blóðið: „Þetta þekk-
ingarleysi kvenna birtist m.a. í því að konur
sem fjallað hafa um Nautnastuld hafa sumar
haldið því fram að Egill Grímsson sé kyn-
lífsfíkill. Ég segi nú bara fyrir mig prítvat og
persónulega: Ég vildi að svo væri. En viðbrögð
karlmanna við bókinni benda því miður ekki til
þess að hann sé afbrigðilegur að þessu leyti.
Hitt er svo annað að flestir karlar reyna að
bæla kynhvöt sína til að ofbjóða ekki konum því
þeir vita að ef þeir koma ærlega fram verða
þeir stimplaðir kynlífsfíklar af mörgum þeirra.
Rétt eins og Egill Grímsson.“ Nautnastuldur
hefur ekki verið fáanleg í bókabúðum um langt
skeið og það er því fengur að endurútgáfunni.
Bókin á sannarlega jafnmikið erindi nú og hún
átti fyrir sextán árum, ef eitthvað einkennist
samtímalífið jafnvel enn fremur af nautnastuldi
nú en í byrjun síðasta áratugar.
III En lesendur Lesbókar þurfa ekki annaðen fletta upp á síðu 10 í blaðinu í dag til
þess að lesa Rúnar Helga, hann fjallar þar um
nýjustu skáldsögu ástralska rithöfundarins
Peters Careys, Theft – A Love Story. Ástæða
er til að vekja sérstaka athygli á grein Rúnars
Helga því hún er langt frá því hefðbundin bók-
arýni.
Neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Gunnar Hersvein
gunnars@hi.is
!
Vesturlandabúar lifa og hrær-
ast í heimi tækninnar og eiga
því við ákveðna tegund af
firringu að stríða: sam-
bandsleysi við guð, náttúruna,
aðra og á endanum við sjálfan
sig. Því hefur verið spáð í
mannvænni tölvunarfræði að í
samskiptin í framtíðinni verði aðallega
á milli heimilistækjanna. Þá verður
heimilistölvan í svo góðu sambandi við
ísskápinn að hún getur pantað mjólk
frá netverslun þannig að mjólk-
urfernan verður komin heim á undan
neytandanum. Náttúran og jafnvel
mannlífið í borgum hopar fyrir sýnd-
arveröldinni.
Að vera náttúrbarn er að vera mað-
ur sem býr yfir eðlislegum gáfum og
geðslagi og er lítt snortinn af ýmsum
þáttum eins og tilgerð og tvöfeldni.
Náttúrubarn ann náttúru og útilífi og
unir sér þar best. Barn náttúrunnar er
horfið því Vesturlandabúar dvelja 90%
lífs síns innandyra og áhyggjur þeirra
snúast oftar um inniloft en heldur en
veðrið utandyra.
Að vera borgarbarn er ekki skil-
greint neitt sérstaklega í orðabókum
líkt og það sé sjálfsagt en eitt er víst:
að borgarbarn unir víst ekki í afdölum.
Borgarbarn er einhvers konar and-
stæða við náttúrubarn. Borgarbarnið
nemur ekki vel rythman í náttúrunni.
Það er eirðarlaust og ráfar um steypt-
ar göturnar í borgarryki. Nátt-
úrubarnið er gerðarlegt, en borg-
arbarnið til-gerðarlegt. En sagan er
ekki öll því þriðja barnið hefur fest sig
rækilega í sessi: sýndarbarnið.
Að vera sýndarbarn felst í því að
alast upp í heimi tækninnar þar sem
mikilvægir þættir í lífi einstaklinga
eiga sér stað í þrívíddarveröld tölv-
unnar. Stafrænn tími og rúm er málið,
digital einkasvæði. Sýndarbarnið er
ekki aðeins innandyra heldur einnig
inni í heimi tölvunnar. Samskipti þess
eru við tilbúnar sýndarverur og fölsk
nöfn ósýnilegra manna hvar sem er í
heiminum. Sýndarbarnið hlakkar til að
stökkva af steinilögðum götum borg-
arinnar yfir í tilbúnar sýndarveraldir
og taka þátt í sýndarmenningu, hlusta
á sýndarspeki, sækjast eftir sýnd-
arverðmætum og sýndarfarsæld. Sýnd-
arbarnið byggir hús sitt í tölvu-
heimum, kemst í kynni við sýndarmaka
og eignast síðan börn sem alin eru upp
og fara í skóla. Það eignast sýndarvini,
fær vinnu og missir hana aftur. Fé
þeirra er jafnvel ekki öruggt í sýnd-
arbankanum því fréttir hafa borist af
raunverulegum sýndarbankaránum.
Sýndarbarnið er þriðja kynslóðin og
hefur leyst borgarbarnið af hólmi sem
áður tók við af náttúrubarninu og er
ímyndunarafl þess knúið áfram af staf-
rænum vélum. Börnin búa sér til eft-
irlíkingar af eftirlíkingum og veiði
þeirra er sýnd en ekki gefin. Náttúran
verður að lokum endursköpuð í sýnd-
arheimi þar sem börnin þrá ef til vill:
ósnert víðerni?
Sýndarbarnið segir ekki sögur af at-
burðum í lífi sínu, heldur sögur af lífi
annarra sem það er í samskiptum við í
veruleika tölvunnar og af persónum í
sjónvarpsþáttunum. Það getur þulið líf
þeirra í smáatriðum, sigra og ósigra.
Enn má þó hugga sig við það að sýnd-
arbarnið hefur ekki misst hæfileikann
til að segja sögur, þótt skilin milli
raunveruleika og sýndarveruleika hafi
þurrkast út.
Náttúrbarnið tekst á við náttúruöflin
og lærir að bera virðingu fyrir lífinu,
það vinnur líka afrek og er vonandi
stolt. Sýndarbarnið myndar aftur á
móti ekki nógu sterk tengsl við þau
verðmæti sem veita því djúpa gleði,
stolt og næringu. Verðmæti mannlífs
og náttúru óháð tækni.