Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.2006, Side 10

Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.2006, Side 10
10 LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ lesbók Eftir Rúnar og Helga Vignissyni rhv@simnet.is É g veit ekki hvort saga mín er nógu mik- ilfengleg til þess að vera harmleikur, þó að margt ömurlegt hafi gerst. Hún er sannarlega ástarsaga en hófst ekki fyrr en þetta ömurlega var hálfnað, en þá hafði ég ekki ein- ungis misst átta ára son heldur líka húsið mitt og vinnustofuna mína í Sydney þar sem ég hafði einu sinni verið jafn frægur málari og maður getur búist við að verða í bakgarð- inum hjá sér.“ Þessar upphafslínur bókarinnar Theft – A Love Story segja talsvert um ástandið sem ríkir í hinum nýja sagnaheimi Peters Careys. Hér er komin uppskrift að miklu geipi, mikl- um gný, sem ekki er heiglum hent að gera röklega grein fyrir því bókin er á köflum svo óreiðukennd að gagn- rýnandi Washington Post fann sig knúinn til að spyrja: „What the hell is going on?“ Ef ég reyndi samt að gera ofurlitla grein fyrir atburðarásinni þá mætti byrja á að segja að bókin fjalli um miðaldra málara, Michael Boone, kallaðan Butcher eða slátrara eftir starfsgrein föður síns. Butcher er nýfráskilinn og má muna sinn fífil fegri sem málari. „Nei, er þetta nú ekki fullmikil ein- földun hjá þér, Rúnar minn?“ „Rúnar minn, hvað átt þú með að kalla mig Rúnar minn. Hver ert þú?“ „Ég er hinn lesarinn, Helgi. Mér finnst að þú gætir verið nákvæmari.“ „Hvað er að því að tala um mið- aldra málara sem megi muna sinn fíf- il fegri?“ „Ja, hann má kannski muna sinn fífil fegri að því leyti að hann er orð- inn miðaldra, er nýkominn úr fang- elsi fyrir að reyna að stela málverki eftir sjálfan sig og er ekki lengur í tísku, en hann á samt töluvert inni.“ „Ég sagði ekkert um að hann ætti ekkert inni. Hann málar einmitt nýj- ar myndir sem eiga eftir að end- urvekja áhuga á honum. Má ég halda áfram, yðar náð?“ „Endilega.“ Þjóðargersemi eða skóþurrka? Eins og Helgi sagði þá hefur mál- arinn átt við erfiðleika að stríða í kjöl- far skilnaðar. Og því má skjóta inn hérna að fyrri eiginkona Careys ku vera honum ævareið fyrir að hafa notað sig sem fyrirmynd að fyrrver- andi eiginkonu málarans en sú er aldrei kölluð annað en Stefnandinn og er ekki sérlega geðfelld persóna. Hvað um það, málarinn hafði stolið málverki eftir sjálfan sig frá fyrrver- andi eiginkonu sinni, málverki sem hún hafði eignast við skilnaðinn, ver- ið dæmdur í fangelsi og er nýlaus úr því þegar sagan hefst. Til að bæta gráu ofan á svart er honum meinað að umgangast ungan son sinn. Verk hans eiga ekki lengur upp á pall- borðið og seljast einungis fyrir brot af því sem áður var og því er hann slyppur þegar hann losnar úr fang- elsi. Hann fær inni hjá eina stuðn- ingsmanninum sem hann á . . . „Fær inni er nú ekki sérlega ná- kvæmt, því honum er ætlað að vera eins konar húsvörður í afskekktu húsi sem stuðningsmaðurinn á ein- hvers staðar í uppsveitum New So- uth Wales og þar tekst honum að svíkja út liti og léreft og málar í kjöl- farið þessi risastóru verk sín. Og ekki gleyma því að hann er þarna með Hugh bróður sínum, þessum skerta gaur sem minnir svolítið á hinn þroskahefta Benjy í The Sound and the Fury eftir William Faulkner.“ „Já, ég ætlaði einmitt að koma að því að sagan er sögð af bræðrunum til skiptis, þeim heilbrigða og þeim heilabilaða, sem minnir reyndar líka svolítið á Fish Lamb í skáldsögunni Cloudstreet eftir landa Careys, Tim Winton. Bæði Hugh og Fish virðast hafa hlotið heilaskaða eftir að hafa lent í vatni. Það má velta fyrir sér til hvers hann er að blanda Hugh í þetta, hverju hann sé bættari með því. Þessir kaflar Hughs eru erfiðir aflestrar, sundurlausir og oftar en ekki skrýtnir eins og Hugh sé hálf- gert frík.“ „Rúnar og Helgi, verður ekki ann- ar að vera fríkið? Er þetta ekki bara eins og hjá Shakespeare? Vitleysing- urinn er sá eini sem líðst að segja eitthvað af viti. Hugh sýnir stundum ótrúlega glöggskyggni þótt hann sé ekki með allar heilastöðvar í lagi. Manstu ekki hvernig hann greinir stöðu bróður síns sem listamanns? Einn daginn sé hann þjóðargersemi, næsta dag skóþurrka, allt eftir því hvernig vindurinn blæs.“ „Þarna kemurðu reyndar að lyk- ilatriði. Þessi bók er að miklu leyti ádeila á listaheiminn. Og það er ein- mitt mjög rökrétt að Carey fjalli um duttlunga listaheimsins, maður sem hefur helgað sig hverfulum veruleika í skrifum sínum. Hann hefur skapað persónur sem éta hver aðra, sem hverfa, sem deyja nokkrum sinnum í sömu bókinni eða eru vel á annað hundrað ára gamlar. Hann hefur líka verið upptekinn af persónum sem reyna að skilja eitthvað eftir sig hérna megin grafar, eins og lista- menn reyna einatt, báðar Booker- verðlaunabækurnar hans eru til dæmis því marki brenndar. Í bókinni Oscar and Lucinda reyna aðal- persónurnar að koma glerkirkju inn í land og í True History of the Kelly Gang endurskrifar Carey sögu þjóð- sagnahetjunnar Neds Kelly, lætur okkur trúa því að við séum að lesa bréf sem Kelly lét eftir sig.“ „Já, en listaheimurinn er ekki bara duttlungafullur: Í honum er ekki til neinn endanlegur sannleikur. Þar er allt byggt á sandi, þar er ekkert bjarg að standa á. Þess vegna býður listaheimurinn meðal annars upp á að óprúttnir listaverkasalar reyni að framleiða einhvern sannleika, að þeir steypi eitthvert bjarg undir skjól- stæðinga sína til að auka verðgildi þeirra. Sjáðu bara niðurlag bók- arinnar: „Hvernig veistu hvað þú átt að borga mikið ef þú veist ekki hvers virði það er?“ Þetta er goðsagna- heimur eins og sá sem rithöfund- urinn Peter Carey hrærist í.“ Ástkona eða tálkvendi? Einmitt þegar Butcher er að hamast við að mála ný verk bankar upp á fönguleg kona og biður um aðstoð. Þar reynist vera kominn helsti ör- lagavaldur bókarinnar, manneskjan sem titillinn vísar öðru fremur á. Það er Marlene Leibovitz, listaverkasali sem er gift syni frægs listamanns, Jacques Leibovitz, en eiginmaður hennar hefur erft réttinn til að skera úr um hvort verk föður hans séu ekta eða ekki þótt hann hafi ekkert vit á því. Butcher fellur kylliflatur fyrir Marlene. „Þar er nú ekki allt sem sýnist, Rúnar. Þetta er tálkvendi sem svífst einskis til þess að ná markmiðum sín- um, sem reyndar er ekki alveg ljóst hver eru en virðast helst tengjast markaðssetningu listaverka. Hún birtist sem frelsandi engill, eins og fyrir tilviljun, en ég hef enga trú á að um tilviljun hafi verið að ræða.“ „Þetta virðist þó vera alvöru ást- arsamband.“ „Það er spurning, hún verður nú ansi leið þegar maðurinn hennar kemst að öllu saman og ákveður að skilja við hana. Og þó að þau séu sögð elskast ótt og títt er engin erótík í frásögninni, okkur er sagt að þau séu elskendur en við fáum voða litla til- finningu fyrir því.“ „Hún ráðskast vissulega með Butcher, en hún virðist líka vera að vinna í þágu hans með því að koma í kring sýningu á verkum hans í Japan og fá auðugan listaverkasafnara til þess að kaupa hana upp. Það er hún sem endurhæfir hann í rauninni.“ „Þú gleymir því að hún er glæpa- maður, kona sem stelur listaverki og tekur þátt í svikum og prettum til þess að skrúfa upp söluverð lista- verka sem hefur verið átt við, dag- setningar þeirra færðar aftur til þess tíma þegar Leibovitz þótti vera upp á sitt besta. Þar að auki gerir hún Butcher að falsara.“ „Já, málin gerast býsna flókin þeg- ar kemur að svikum sem tengjast verkum Jacques Leibovitz og erfitt að gera grein fyrir þeirri atburðarás allri í stuttu máli, enda er Carey sjálfur að basla við það í nokkrum köflum og tekst ekki betur upp en svo að virtir gagnrýnendur fórna höndum.“ „Það er eins og Carey hafi vísvit- andi sett þetta allt á flot svo að við yrðum ringluð, ja nema kannski þeir innvígðu, eins og annar hvor bræðr- anna segir í sögunni. Sagan verður jafn óreiðukennd og listaheimurinn sem fáir utanaðkomandi virðast átta sig á. Reyndar virðist Butcher sjálfur ekki átta sig almennilega á honum heldur. En allt hlýtur þetta að þjóna þeim tilgangi að sýna okkur hvaða lögmálum listaheimurinn lýtur, að þar ráða skraddararnir úr Nýju föt- um keisarans oftar en ekki ríkjum.“ Flúr eða flím? Því verður ekki neitað að Peter Ca- rey er mikill stílisti. Það hefur hann sannað æ ofan í æ með sínum marg- slungnu verkum þar sem hann bregður sér í ýmissa kvikinda líki. Sumir kaflarnir í Theft eru sann- arlega kynngimagnaðir og maður les þá allt að því dáleiddur án þess þó endilega að hafa hugmynd um hvert Carey er að fara í textanum. Hann býr meira að segja til orð eða öllu heldur orðskrípi. „Þetta er gott og gilt hjá þér, en . . .“ „Heyrðu, Helgi, vilt þú ekki bara skrifa þessa grein fyrst þú ert með þetta allt á hreinu?“ „Hva, það þýðir ekkert að vera fúll, Rúnar, þú getur ekki drottnað yfir sannleikanum eins og einhver Mar- lene Leibovitz. Það sem ég vildi benda á er að það er ekki endilega nóg að hafa tungumálið og stílfimina á valdi sínu.“ „Það hlýtur þó að vera ákveðið grunnatriði fyrir rithöfund.“ „Auðvitað, en það er ekki nóg að geta látið gamminn geisa. Það verður líka að vera hægt að búa til persónur af holdi og blóði.“ „Ja, í þeim ævintýralega heimi sem Carey býr til er ekki endilega gerð krafa um að persónurnar stökkvi í fangið á manni eins og í hreinræktuðu raunsæi. Hér er rými fyrir staðlaðar týpur eins og beiska listamenn, tálkvendi og afstyrmi.“ „Bækur Faulkners eru goðsagna- kenndar en samt nær hann að dæla svo miklu blóði í persónur sínar að þær verða dýpri en guð má vita hvað. Það er að vísu ekki sams konar blóð og rennur í æðum þínum!“ „Ég er ekki viss um að heimur Faulkners og heimur Careys lúti sömu lögmálum þó að báðir séu upp- teknir af fortíðinni í nútíðinni. Það er meiri leikur í verkum Careys.“ „Carey notar nú fræg einkunn- arorð frá Faulkner í Kelly-sögunni.“ „Ég sé ekki hvað Faulkner kemur þessu við. Það væri nær að bera hann saman við ástralska höfundinn Pat- rick White sem sjálfur skrifaði bók um málara og var eins og Carey afar upptekinn af því hvað það þýddi að vera Ástrali. Ef þér væri sama þá ætla ég freista þess að ljúka við þessa grein, yðar náð.“ „Reyndu það bara án mín.“ Meining eða upplifun? Það er erfitt að átta sig á því hvað Carey vill með þessari sögu. Hér hef- ur hann búið til söguþráð sem hefði sómt sér í sakamálasögu, með þjófn- aði, svikum og meira að segja morði, en reynir jafnframt að reiða fram flúr fagurbókmenntanna. Hvað vill hann eiginlega með þessu öllu? Er þetta einhver persónuleg þörf listamanns- ins fyrir að gera grein fyrir starfs- aðstöðu sinni? Það hefur jú verið bent á að sumt sé sjálfsævisögulegt í þessari sögu, svo sem fæðing- arstaður Butchers í Bacchus Marsh, aldur hans, skilnaðurinn, staða hans sem listamanns og mælskan, svo ekki sé minnst á hugleiðingarnar um menningarlega stöðu Ástralíu, minni- máttarkenndina og heimóttarskap- inn. „Að mínu mati þarf höfundur ekki að vilja neitt sérstakt með sögu sinni. Ég þarf enga sérstaka meiningu með sögu, frekar upplifun. Stíllinn einn getur dugað.“ „Upplifun. Þá þarftu að vera á sömu bylgjulengd og Carey og mig grunar að hún sé ekki allra. Allar þessar furður, allar þessar flækjur, ja ég varð bara ringlaður á þessu oft á tíðum. Fannst eins og þetta væri allt saman svo gervilegt, skrautlegar um- búðir utan um frekar hversdagslega hluti.“ „Allar bækur eru tilbúningur. Öll list er gervi. Það er verið að búa til einhvers konar eftirlíkingu af veru- leikanum.“ „Sumir skrumskæla hann nú, framandgera hann eins og það heitir í fræðunum.“ „Já, en þeir eru samt háðir veru- leikanum. Hann er rásmarkið.“ „Þá finnst mér Carey oftar en ekki vera að skrumskæla veruleikann án þess að vilja nokkuð meira með því en línudansari sem fer með tilþrifum eftir línunni í stað þess að ganga rösklega yfir.“ „Nei, hættu nú, Carey er meistari sjónhverfinganna og sjónhverfingar eru áhugaverðar út af fyrir sig, þær þurfa ekkert innihald, engan boð- skap, enga útpælda meiningu.“ „Skiptir þá engu máli hvort það er eitthvert vit í því sem Carey segir?“ „Ja, það má nú sjá að hann hefur aflað sér upplýsinga karlinn. Hann passar sig á að þakka öllum innvígðu spekingunum, heil síða aftast þar sem hann telur þá upp svo við höld- um nú ekki að þetta sé bara vel skrif- að bull.“ Ástarsaga eða listasaga? Peter Carey hefur sent frá sér nýja skáldsögu, Theft – A Love Story, og hefur enn á ný verið tilnefndur til Booker-verðlaunanna. Í þessari nýju sögu er listaheimurinn við- fangsefni hans og eins og fyrri dag- inn er textinn fullur af furðum. Reuters Peter Carey Nýja bókin hans, Theft – A Love Story, er á köflum svo óreiðukennd að gagnrýnandi Washington Post fann sig knúinn til að spyrja: „What the hell is going on?“ Myndin var tekin þegar Carey hlaut Bookerinn 2001. Höfundar fást við ritstörf og bóklestur. » „Þá finnst mér Ca- rey oftar en ekki vera að skrumskæla veru- leikann án þess að vilja nokkuð meira með því en línudansari sem fer með tilþrifum eftir lín- unni í stað þess að ganga rösklega yfir.“

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.