Morgunblaðið - 15.05.2006, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. MAÍ 2006 17
MENNING
ÞAÐ ER ekki heiglum hent að
segja nútímaáhorfendum á 120
mínútum Egils sögu Skallagríms-
sonar með tilheyrandi flutningi
dróttkvæða þannig að aldrei hviki
athygli þeirra. En Benedikt Erl-
ingsson er enginn aukvisi.
Við erum stödd á Söguloftinu í
Landnámssetri Ísland. Hér var
fyrrum pakkhúsloft eins og opn-
anlegar trédyr með slagbrandi út
að Brákarsundi gefa til kynna.
Báða vegu undir súðinni sitja
áhorfendur, milli þeirra eftir loft-
inu miðju er gangur og við annan
enda hans hefur Ragnar Kjart-
ansson komið fyrir viðardrumbi,
við hinn endann tveimur. Eru þeir
tilvísun í sögusýninguna niðri eða
eitthvað annað? Skóginn sem eitt
sinn var? Ættartré? Drumbarnir
eru eini stuðningur leikarans og
hann notar þá örsjaldan, helst til
að tylla sér á. Enga leikmuni, enga
búninga, ekkert smink, enga hljóð-
mynd þarf Benedikt til að segja
okkur þessa atburðaríku sögu með
tugum persóna. Hann gengur
fram, einn maður, klæddur í ís-
lenskan nútíma þjóðbúning, höfuðið
sköllótt eins og Egils, með tunguna
að vopni. Sagan er um höfuðskáld.
Margir fræðimenn hafa viljað
eigna Snorra Sturlusyni Egils sögu
og það gerir Benedikt beinlínis
hér. Þótt flest fjúki af fyrri hluta
sögunnar, sögu Kveldúlfs og sona
hans í Noregi, þá er Benedikt trúr
Eglu (eða Snorra) í atburðarás frá-
sagna af landnámsmanninum
Skallagrími og syni hans Agli.
Hann ljær henni hins vegar sitt
eigið tungutak, tungutak nútíma-
mannsins, sem hann þó fleygar
með beinum tilvitnunum í Eglu,
kvæði Egils og jafnvel önnur mið-
aldahandrit. Og frásagnarhátturinn
er auðvitað ekki sá sem einkennir
Íslendingasögur, sögumaður lætur
ekki lítið fyrir sér fara.
Með miklum húmor beintengir
hann frásögnina og sjálfan sig
staðnum sem hann stendur á,
sögusviði Eglu. Bænum fyrir utan,
Borgarnesi, húsum, fyrirtækjum
þar; landinu, Brákarsundi, hafinu,
áttum, útlöndum. Hann beintengir
áhorfendur við sig og söguna. Upp-
lýsir okkur stöðugt, gerir at-
hugasemdir við framvinduna, skír-
skotar til heimilda, tengir tíma
okkar við tíma frásagnarinnar,
skýrir atburði með dæmum úr nú-
tímalífi. Setur ráðamenn í hópi
áhorfenda í samhengi sögunnar og
ræðir jafnvel við fræðimenn í
hópnum um sjónarhorn sitt eða
heimildir.
Þetta er epískt leikhús, lát-
bragðið sem lýsir leikjum, brúð-
kaupum, veisluhöldum, sjóferðum,
orrustum, ofbeldisverkum, morðum
því einfalt og skýrt og dregið er
upp heilt gallerí af persónum:
börnum, konum, víkingum, gam-
almennum, með áhrifaríkum, ein-
földum meðulum. Með einni léttri
handarhreyfingu er hári sveiflað og
kviknar mynd af konu eða hárfögr-
um konungi, með örfínum svip-
brigðum og öxlum sem rísa fæðist
viðkvæmur óöruggur unglingur og
af fótum, sem vart geta borið lík-
ama, öldungur.
Sterkust er að sjálfsögðu myndin
af Agli, forföður okkar, þetta er
saga hans. Á þá þversagnakenndu
persónu horfir Benedikt ískalt þótt
gróteskur og alþýðlegur húmor
umlyki jafnan athafnir hans. Ber-
serkur, villimaður er hann þessi
Mr. Skallagrímsson, nánast eins og
út úr gamansamri amerískri has-
armynd, þar til vitnað er í franska
miðaldaheimild um árás víkinga á
sveitaþorp, þá afhjúpast hann
morðinginn, hermaðurinn, upp í
hugann koma Víetnam, Bosnía,
Írak. Kænn er hann, öfundsjúkur,
þvermóðskur og hefnigjarn. Sjálf-
hverfur er hann og yfir hann, sem
verður að vísu fyrir þungum hörm-
um, skellur helst þunglyndið eða
hann finnur fyrir sting undir
bringspölunum og jafnvel í hjarta-
stað, viti hann einhvers staðar af fé
eða löndum sem hann getur sölsað
undir sig. En hann berst gegn
valdi konunga og er mikið skáld.
Afstöðu okkar Íslendinga á skáld-
um kemur Benedikt einkar vel yfir
með þeirri broslegu barnslegu að-
dáun er hann litar frásagnirnar af
fyrstu afrekum Egils á því sviði en
enn betur þótti mér honum takast
upp í „hljómkviðu“-flutningi sínum
á Höfuðlausn – þar sem hann
sannar fyrir okkur mátt skáld-
skapar Egils.
Það er erfitt að lýsa þessari sýn-
ingu eftir að hafa séð hana aðeins
einu sinni. Að baki henni liggur
mikill undirbúningur og vinna höf-
undar og leikstjóra. En uppbygg-
ing verksins, framvinda sýning-
arinnar, ólík sjónarhorn, leikur að
andstæðum, líkingum, allt flögrar
það hjá, það sem eftir stendur er
kynngimáttur sögumannsins. Hann
hefur okkur áhorfendur í hendi
sér; heldur okkur við frásögnina,
við engjumst um af hlátri, grípum
andann á lofti, dáumst að honum;
hvílir okkur með því að tefja frá-
sögnina með útúrdúrum. Hauk-
fránn, eldsnöggur – og áreynslu-
laust – virðist hann þegar upp er
staðið hafa spunnið áfram eða
skáldað upp þessa fornu sögu úr
nærveru okkar, tilvist okkar.
Máttur skáldskaparins
LEIKLIST
Landnámssetur Íslands,
Borgarnesi
Eftir Benedikt Erlingsson í samvinnu við
Snorra Sturluson. Leikstjóri: Peter Eng-
kvist. Leikmynd: Ragnar Kjartansson.
Lýsing: Lárus Björnsson.
Samstarfsverkefni Landnámsseturs og
Listahátíðar á Söguloftinu í Landnáms-
setri Íslands, 13. maí kl. 13.
Mr. Skallagrímsson
María Kristjánsdóttir
Morgunblaðið/Eyþór
Benedikt Erlingsson er enginn
aukvisi, að mati Maríu Kristjáns-
dóttur leiklistargagnrýnanda.
ÞAÐ var sönn ánægja að heyra af út-
gáfu nýrrar bókar sem hefur það að
markmiði að kynna íslenska myndlist
fyrir börnum. Ekki veitir af, en mörg
börn heimsækja aldrei listasafn.
Söfnin leggja sig fram um að vera
með kynningarstarfsemi fyrir
skólana sem margir notfæra sér en
ekki allir enda kannski ekki alltaf til
aurar í slíkar rútu-
ferðir. Einnig hefur
t.a.m. Listasafn
Reykjavíkur boðið
upp á listasmiðjur
fyrir börn í sam-
hengi við sýningar.
Það er sjálfgefið að
ekki hafa allir foreldrar áhuga á
myndlist og líka staðreynd að um
helgar eru börn oft upptekin við ann-
að og safnaheimsókn ekki efst á óska-
listanum. Þess vegna er hvers kyns
átak eða starfsemi sem miðar að því
að brúa þessar litlu hversdagsgjár
milli almennings og myndlistar af
hinu góða. Það væri gaman ef
Reykjavíkurborg gerði átak í að fá
alla fjölskylduna í söfnin en ýmsir
möguleikar eru ónýttir. Miklatún er
t.a.m. dularfullur og mannauður stað-
ur, víst er gaman fyrir börn að hlaupa
þar um að sumarlagi en þarna væri
hægt að gera frábæran fjölskyldureit
í hjarta borgarinnar. Kjörinn staður
til að færa listina, í hvaða mynd sem
það væri, út fyrir veggi Listasafns
Reykjavíkur. Hvers konar virk starf-
semi sem hefur Listasafnið sem mið-
stöð og kjarna dregur almenning að
listinni og auðveldar aðgang að henni.
Skoðum myndlist er einmitt vísir
að slíkri tilraun, en höfundar hennar
hafa valið þó nokkurn fjölda lista-
verka úr safni Listasafns Reykjavík-
ur til umfjöllunar í bók sinni og skap-
að þeim aðgengilega umgjörð með
persónum sem höfða til barna. Val á
listaverkum er fjölbreytt, bæði gam-
alt og nýtt og gaman að sjá eðlileg
hlutföll milli kynja listamanna. Nálg-
un sögupersónanna þriggja er einföld
og eðlileg og það tekur stuttan tíma
að skoða bókina. Uppsetning efnis er
vel hugsuð og dregin út smáatriði í
listaverkunum sem gæða þau lífi og
draga börnin inn í heim þeirra. Ít-
arlegri upplýsingar um einstaka lista-
menn er síðan að finna aftast í bók-
inni. Fyrir þá sem ekkert þekkja til,
bæði börn og fullorðna, er bókin for-
vitnileg en ekki síst skemmtileg og
birtir vel þá miklu fjölbreytni sem
myndlistin býður upp á. Það er mjög
gott að geta gripið til bókar sem þess-
arar bæði fyrir foreldra og kennara
og vonandi að hún rati í alla skóla og
leikskóla. Bókinni er síðan fylgt eftir
með lítilli sýningu í hliðarherbergi á
Kjarvalsstöðum, þar verða sýningar
á verkum sem sjá má í bókinni fram á
næsta haust. Heldur fannst mér þó
bókin meira spennandi en þau fáu
verk sem hér gefur að líta og held að
miðað við þá fjölbreytni sem bókin
býður upp á verði börn e.t.v. fyrir
vonbrigðum með þessa litlu sýningu.
En á móti kemur að þegar verkin eru
fá gefst tóm til að spjalla um hvert og
eitt, nokkuð sem færi fyrir ofan garð
og neðan á stærri sýningu. Heimsókn
á þessa sýningu dregur síðan börnin
og fylgismenn þeirra síðan inn á þær
sýningar sem í gangi eru í hvert sinn
og núna er t.a.m. ævintýraheimur
Kabakov-hjónanna sem sjá má á
Kjarvalsstöðum hreint undursam-
legur og einstök upplifun fyrir alla
fjölskylduna. Bókin Skoðum myndlist
er vel heppnuð tilraun til að kynna ís-
lenska myndlist fyrir þeim sem ekki
þekkja til, höfundar hafa skilað sínu
ætlunarverki með sóma og nú er
komið að okkur hinum, foreldrum,
kennurum og leikskólakennurum að
hjálpa henni áfram í veröldinni.
Á hvað
er hún að
horfa?
BÆKUR
Barnabók
Eftir Önnu C. Leplar og Margréti Tryggva-
dóttur. 104 bls. Mál og menning í sam-
starfi við Listasafn Reykjavíkur 2006.
Skoðum myndlist
Ragna Sigurðardóttir