Morgunblaðið - 15.05.2006, Blaðsíða 25

og hélt til Danmerkur. Við áttum von
á því að hitta hann aftur í sumar.
Þannig var það árum saman – hann
fór iðulega til lengri dvalar í Kaup-
mannahöfn enda borgin honum kunn-
ug og kær eftir búsetu þar á árum áð-
ur. Myndin góða á Skindbuksen
sannar líka að Stefán átti ítök í fyrr-
verandi höfuðborg Íslands.
Ekki fór hann þó til þess eins að
leika sér og slaka á – hann hafði aldrei
eins mikið að gera og eftir að hann
hætti að vinna! Það lá á að bjarga
menningarverðmætum og enginn var
betur til þess fallinn að rýna í forna
texta og skera úr um þá. Stefán var
vandvirkur vísindamaður og viður-
kenndur á sínu sviði, það sanna dokt-
orsnafnbæturnar.
Í hópi okkar sundlaugargesta var
hann annálaður fyrir hæversku og
prúðmennsku en við nánari kynni
hafði hann góða kímni- og frásagn-
argáfu. Gammeldansk tengist nafni
hans órjúfanlega og í Sundlaug
Vesturbæjar ber ein æfingin í morg-
unleikfiminni nafn dr. Stefáns og mun
minna okkur á að þakka honum góð
kynni um ókomin ár.
Ógleymanleg var Kaupmannahafn-
arferð kjarna morgunhópsins haustið
2004.
Stefán undirbjó komu okkar af
smekkvísi og kostgæfni og betri leið-
sögn um borgina hefði ekki verið
hægt að fá. Það framlag hans verður
seint fullþakkað.
Í Stefáni bjuggu nokkrar andstæð-
ur. Hann var í senn sveitapiltur og
heimsborgari, jafnvígur á tjald-
útilegur og fínustu hótel. Hann var
líka íhaldssamur róttæklingur og
hljóðlátur gleðigjafi. Í minningu okk-
ar var hann þó umfram allt góður fé-
lagi sem verður saknað.
Þakkarvert er að hann skyldi burt-
kallaður beint úr önnum starfsins og í
borginni sem var honum svo kær. Að-
standendum sendum við samúðar-
kveðjur.
Stefán kemur ekki í Vesturbæjar-
laugina í sumar en við væntum þess
að hitta hann síðar á landi lifenda.
F.h. vinanna í Sundlaug Vestur-
bæjar,
Ólafur Jóhannsson.
Góður vinur minn og samstarfs-
maður er fallinn frá. Við slíkar fréttir
setur mann ósjálfrátt hljóðan og
minningarnar hrannast að. Þyrlast
upp, væri e.t.v. betra að segja því að
við fréttir sem þessar láta hugsanirn-
ar stundum ekki að stjórn og hverfast
hver um aðra í einhvers konar skýi.
Stefáni kynntist ég fyrst þegar ég var
stúdent og þurfti að fá mann til að
vera heiðursgestur á þorrablóti Mím-
is, félags stúdenta í íslenskum fræð-
um. Ég hafði heyrt að hann væri
skemmtilegur, auk þess að vera virt-
ur fræðimaður, og ákvað að tala við
hann. Stefán tók erindinu vel og sýndi
þá þegar á sér hlið sem ég átti eftir að
kynnast vel: hann reyndist bæði
greiðvikinn og ræðinn. Skylda heið-
ursgests á þorrablóti var að flytja
ræðu og vera skemmtilegur. Stefán
uppfyllti skilyrðin með ræðu sem mig
minnir að hann hafi nefnt: Þrettán
ástæður fyrir því að vera þrettán ár í
námi, og svo ætlaði hann að tala í
þrettán mínútur og bað mig að láta
sig vita þegar þær væru liðnar. Ég
gerði það náttúrlega ekki og hann tal-
aði í meira en hálftíma.
Mér finnst ræðan lýsa honum vel:
Hann vildi fræða okkur, koma því að
hjá okkur að ekkert lægi á, við skyld-
um gefa okkur tíma til að njóta lífsins,
læra og kynnast veröldinni og fræð-
unum, og þarna hljóp tíminn frá hon-
um eins og stundum vildi gerast. Það
má segja að samskipti okkar hafi
einnig verið á þessum nótum. Hann
var alltaf tilbúinn til að hjálpa, gefa af
sér og ræða málin hvort heldur sem
var á skrifstofunni eða yfir bjórglasi
en hann lagði líka áherslu á að menn
vönduðu vel til verka og gat orðið
reiður yfir hugmyndum sem honum
þótti heimskulegar. Hann var hlýr,
örlátur og gestrisinn. Margt lærði ég
af honum, kannski vegna þess að ég
fetaði að nokkru leyti í fótspor hans
en einnig vegna þess að með okkur
tókst vinátta þrátt fyrir nokkurn ald-
ursmun. Við urðum oft samferða til
útlanda á ráðstefnur og fundi og þá
kom mér á óvart að gamli skátinn og
fræðimaðurinn, sem villtist nánast
aldrei í frumskógi íslenskra rithanda
og stafkróka og þekkti skrift ótrúlega
margra skrifara fyrri alda, skyldi eiga
erfitt með að rata í ókunnri borg og
setja á sig kennileiti húsa og gatna.
Mér var það hins vegar ánægja að
geta aðstoðað minn góða vin í þessum
ferðum.
Íslensk fræði hafa misst góðan liðs-
mann og afburðafræðimann. Hans
verður sárt saknað af ótal vinum og
kunningjum, íslenskum sem erlend-
um, bæði sem fræðimanns og félaga.
Guðvarður Már Gunnlaugsson.
Síst átti ég von á því þegar við Stef-
án kvöddumst fyrr í vor áður en hann
hélt til Hafnar að það yrði okkar
hinsti fundur. Stefán hlakkaði til
Hafnardvalarinnar þar sem hann
hugðist halda áfram rannsóknum sín-
um á handritum Guðmundar sögu
biskups; starfsorkan virtist óskert og
áhuginn og gleðin yfir viðfangsefninu
óbilandi. Með þessari sömu smitandi
gleði og áhuga miðlaði Stefán nem-
endum sínum af einstaklega yfir-
gripsmikilli þekkingu sinni á íslenskri
málsögu, handritum, skrift og skrif-
urum og það var ekki hægt annað en
hrífast með: Stefán útskýrði aldurs-
greiningu miðaldahandrits, benti á
líkleg heimkynni skrifarans út frá
hendi í staðsettu fornbréfi, sýndi okk-
ur sömu rithönd í öðrum handritum
þar sem nokkrir aðrir skrifarar áttu
einnig hlut að máli; fyrr en varði var
kominn heill skrifaraskóli og það var
eins og miðaldaskrifararnir lifnuðu
við í umfjöllun Stefáns.
Mér þótti sérstakt lán að fá að
njóta leiðsagnar Stefáns við meistara-
verkefni í íslenskri málfræði við Há-
skóla Íslands, traustrar leiðsagnar
sem byggð var á langri reynslu hans
af handritarannsóknum, textaútgáf-
um og kennslu. Stefán var líka af-
skaplega örlátur á tíma sinn, hollráð
og hvatningu og jafnan fús til að leysa
úr vanda annarra en ekki síður til að
segja frá fræðilegum álitamálum eða
uppgötvunum sem tengdust hans eig-
in viðfangsefnum. Spjall við Stefán
var því alltaf bæði skemmtilegt, lær-
dómsríkt og uppörvandi. Á kveðju-
stund koma upp í hugann fjölmargar
góðar minningar, af Árnastofnun, af
samverustundum í Kaupmannahöfn,
sem Stefán þekkti betur en flestir Ís-
lendingar, eða af heimsóknum til
Stefáns í skóginn í Fnjóskadalnum,
þar sem hann dvaldist oft á sumrin,
en fyrst og fremst þó virðing og þakk-
læti fyrir kennsluna, hvatninguna og
vináttuna.
Haraldur Bernharðsson.
Með ljúfar minningar í farteskinu
kveðjum við mætan mann sem um
árabil deildi með okkur þaki. Ég var
ekki gamall að árum þegar Stefán
flutti inn í húsið við Víðimel. Fannst
hann spennandi maðurinn á efri hæð-
inni sem grúskaði í gömlum bókum,
kunni slungnar sögur, skartaði hvítu
skeggi, tók í nefið og ferðaðist um á
hjóli. Í mínum augum var Stefán
rammíslenskur heimsborgari, maður
þekkingar, reynslu og visku á sama
hátt og kollegi hans á Árnastofnun og
náinn fjölskylduvinur okkar, Hall-
freður Örn Eiríksson, sem einnig er
farinn til feðra sinna. Nokkru síðar, á
háskólaárunum, fluttum við Sigga í
kjallaraíbúðina í húsinu. Nutum þess
þá oft að rabba við hann um flest í
mannheimum, fortíðina, framtíðina
og fræðin. Af góðmennsku sinni las
hann yfir torræða texta háskólastúd-
entanna og með íbyggnu brosi og
auga dregnu í pung hjálpaði hann
okkur að skilja eigin skrif! Og á síð-
ustu árum gátum við í tvígang fengið
afnot af íbúð Stefáns þegar við vorum
á milli þaka. Verður það nú aldrei full-
þakkað.
Stefán snart þá sem honum kynnt-
ust og svo á sannarlega við um okkur.
Minningin lifir um okkar góða granna
og vin. Steinunni og fjölskyldu send-
um við okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Andri og Sigríður Laufey.
Vinátta okkar Stefáns Karlssonar
nær aftur til ársins 1995. Þá sótti ég
hjá honum námskeiðið sem hvað mest
hefur gagnast mér í starfi. Ég get
stært mig af því að hafa lært hand-
ritalestur og fornan framburð hjá
mesta handritafræðingi landsins.
Stefán jós úr sínum mikla þekking-
arbrunni og nemendum hans var aug-
ljóst að hann var ekki aðeins afburða
fræðimaður heldur einnig einstakt
góðmenni.
Upp úr þessu þróaðist kær vinátta.
Alltaf mátti leita til Stefáns með
spurningar sem vörðuðu fræðin og
ræða við hann málin. Minnisstætt er
náið samstarf við hann fyrir opnun
Þjóðminjasafns Íslands. Hið sérstaka
verkefni okkar snerist um að koma á
símasambandi við ýmsa liðna Íslend-
inga! Skáldskapartextar voru samdir
og lagðir þeim í munn, leikarar fengn-
ir til að flytja þá og upptökunum kom-
ið fyrir í hljóðstöðvum á Þjóðminja-
safninu. Textarnir áttu að skemmta
og fræða en sagnfræðilegrar ná-
kvæmni skyldi gætt og fornu orðalagi
haldið. Ég fékk því Stefán til að rit-
rýna þá og bæta með tilliti til málfars
fyrri alda. Auk þess lék hann gamla
dularfulla þulinn sem stundum tekur
til máls og þökk sé honum má í sum-
um hljóðstöðvunum heyra bergmál
aftan úr öldum af framburði forn-
manna.
Stefán dvaldi oft í sumarhúsi sínu á
Oddeyrargötu á Akureyri. Þangað
heimsótti ég hann þegar ég hóf störf í
fornleifarannsókninni á Hólum í
Hjaltadal og fékk mér til mikillar
undrunar afhentan lykil að húsinu
með þeim orðum að mér væri velkom-
ið að nota það hvenær sem væri. Ég
hikaði við að þiggja svo höfðinglegt
boð en þegar fram leið varð hús hand-
ritafræðingsins á Akureyri kærkomið
athvarf. Við Stefán áttum margar
ánægjulegar stundir fyrir norðan og
heimsóttum líka hinn skjólsæla skóg-
arreit hans í Fnjóskadalnum. Á sumr-
in reisti Stefán þar veglegt hústjald
og fór í útilegur frá sumarhúsi sínu.
Úr skógarrjóðrinu liggur stígur að
litlum hjalandi læk og þar var geymd-
ur heimabruggaður mjöður að hætti
Stefáns. Þegar gesti bar að var þeim
jafnan boðið að bragða á þessum ódá-
insveigum.
Ég vissi aldrei hvers vegna mér
hlotnaðist slík gæfa en þessi góðlyndi
maður tók ástfóstri við mig og dekraði
við mig í hvívetna. Ég var föðurlaus
en sagði stundum við hann hálft í
gamni og hálft í alvöru að hann væri
faðir minn í fræðunum. Vinátta Stef-
áns var mikil gjöf sem ég fæ aldrei
nógsamlega þakkað. Í vinahóp Stef-
áns voru raunar skörulegar fræðikon-
ur á öllum aldri. Hann var umkringd-
ur valkyrjum ekki síður en Óðinn
konungur Ása. Ástvinir þessa ljúf-
lings og fræðaheimurinn allur syrgja
fráfall hans. Sárastur er þó missir
Steinunnar dóttur Stefáns, Arthurs
tengdasonar hans og dótturdætranna,
Helgu, Önnu og Höllu. Þeim votta ég
mína dýpstu og innilegustu samúð.
Rúna K. Tetzschner.
Árið 1989 kom út bindi í ritröðinni
Íslensk þjóðmenning sem Hafsteinn
Guðmundsson, prentsmiðjustjóri og
bókaútgefandi, hratt af stað, en hlaut
ekki þær viðtökur sem hann hafði
vonast eftir og honum auðnaðist þess
vegna ekki að ljúka. Titill þessa bindis
er: Munnmenntir og bókmenning.
Fyrsta greinin í bókinni, Tungan, er
eftir Stefán Karlsson, prentuð á blað-
síðu 1–54. Sú grein er endurprentuð
og aukið við hana ritaskrá á blaðsíðu
19–75 í Stafkrókar, safni ritgerða eftir
Stefán Karlsson sem Stofnun Árna
Magnússonar á Íslandi gaf út í tilefni
af sjötugsafmæli hans 2. desember
1998.
Í þessari ritgerð hefur Stefáni
Karlssyni tekist að koma saman yf-
irliti yfir þróun íslenskrar tungu frá
fyrstu leifum ritaðs máls frá síðari
hluta tólftu aldar og allt fram undir
hrakfarir tungunnar á upplifunaröld.
Ritgerðin hefst á greinargerð fyrir
uppruna og ætterni íslenskrar tungu
og skyldleika hennar við önnur mál,
en síðan er vikið að því sem ráðið
verður af elstu rituðum heimildum um
framburð og hljóðkerfi tungunnar,
sem hefur hljómað harðla ólíkt því
máli sem talað var hér á landi á síð-
ustu öldum. Til dæmis verður að gera
ráð fyrir að á tólftu öld hafi verið 27
sérhljóð og 3 tvíhljóð í málinu, að-
greind eftir myndunarstað í talfær-
um, hljóðlengd, stutt sérhljóð og önn-
ur löng, og löngu sérhljóðin í tveimur
flokkum, eftir vissum reglum ýmist
nefjuð (nefkveðin) eða ekki. Síðan rek-
ur Stefán þær breytingar sem smám
saman verða á málkerfinu, bæði sér-
hljóðum og samhljóðum og hvernig
þessar breytingar koma fram í varð-
veittum handritum, öld eftir öld, og
síðar meir í prentuðum bókum.
Ég minnist á þessa ritgerð vegna
þess að hún er skýrt dæmi um yfir-
burða þekkingu Stefáns Karlssonar á
þróun íslenskrar tungu á liðnum öld-
um og hve mikilli vitneskju hann bjó
yfir um íslensk handrit, stafsetningu
og rithendur allt frá upphafi ritaldar
og fram yfir siðaskipti. Þessari vitn-
eskju var hann laginn að miðla bæði í
rituðu og töluðu máli. Ritgerð sú sem
hér er gerð að umtalsefni er dæmi-
gerð fyrir vinnubrögð hans, skrifuð á
skýru og tilgerðarlausu máli og vísað
af trúmennsku í í rit fræðimanna sem
áður hafa fjallað um margt af því sem í
ritgerðinni er tekið til nýrrar athug-
unar. Fjallað er um allar breytingar á
hljóðkerfi, beygingum og orðaforða á
skýran og hlutlausan hátt eftir ströng-
ustu kröfum um vísindaleg vinnu-
brögð, gerð grein fyrir staðreyndum,
en ekkert tilfinningalegt mat lagt á
hvað þær staðreyndir leiða í ljós. Þar
með er ég ekki að segja að Stefán hafi
látið sér á sama standa um allar mál-
breytingar, til dæmis það að gamlar
sagnir eru að hverfa úr málinu (t.d.
ganga, finnast, mér finnst ég vera). Í
þeirri grein sem ég hef hér nefnt sem
eitt af mörgum ómetanlegum þarfa-
verkum Stefáns Karlssonar komu
dómar af slíku tagi ekki málinu við.
Nú er Stefán Karlsson horfinn af
sviðinu, einn af fremstu vísindamönn-
um Íslendinga. Við þökkum fyrir verk
hans, þökkum vináttu hans og ógleym-
anlega samveru.
Ólafur Halldórsson.
Mikið skarð er höggvið við fráfall
Stefáns Karlssonar. Ekki bara í sam-
félag fræðanna þar sem Stefán var
máttarstólpi heldur og í mannfélagið
en þar var Stefán afbragð annarra
manna.
Fundum okkar Stefáns bar fyrst
saman veturinn 1992–3. Stefán kenndi
þá handritalestur við íslenskuskor
Háskóla Íslands ásamt því að starfa á
Árnastofnun. Kennslan stóð allan vet-
urinn og fór fram með þeirri fumlausu
þolinmæði sem einkenndi Stefán.
Lesnar voru síður úr kennslubók
Árna Böðvarssonar, stafkrókar gaum-
gæfðir og málið brotið til mergjar.
Stundum bauð Stefán hópnum niður á
stofnun að skoða alvöru handrit. Að fá
þannig leyfi til að glugga í Flateyjar-
bók, Konungsbók eddukvæða eða
Gráskinnu Njálu var ótrúlega spenn-
andi og nóg til að kveikja áhugann á
handritum fyrir lífstíð. Í lok nám-
skeiðsins bauð Stefán nemendum
heim til sín í flatbrauð með norð-
lensku hangiketi og öl sem hann hafði
heitt sjálfur. Maturinn var ágætur og
ölið framúrskarandi enda hafði Stef-
án þá verið ölgerðarmaður í rúm 20
ár, eða allt frá því hann flutti til Ís-
lands frá Danmörku um 1970. Án
mjaðarins góða var auðvitað ekki bú-
andi á Íslandi.
Stefán var einn af síðustu stóru fíló-
lógunum. Makalaust er að velta fyrir
sér lærdómsniðjalínunni í því sam-
hengi. Stefán var skólaður í norrænni
fílólógíu í Kaupmannahöfn hjá Jóni
Helgasyni, Jón hafði numið af Finni
Jónssyni sem aftur nam af Konráði
Gíslasyni. Konráð lærði í Bessastaða-
skóla hjá Sveinbirni Egilssyni og
Hallgrími Scheving og í Kaupmanna-
höfn hjá Madvig og Rask. Inn í þenn-
an snillingahóp blandast menn eins
og Jón Sigurðsson og Finnur Magn-
ússon, Grímur Thorkelín og Hannes
Finnsson, Jón Grunnvíkingur og Árni
Magnússon. Ég er ákaflega stoltur af
því að hafa verið nemandi Stefáns og
partur af þessari línu.
Hallgrímur J. Ámundason.
Hér vildi ég kveðja góðan vin.
Fyrsti fundur okkar var nokkuð
óvæntur og skemmtilegur eftir því.
Ég var túlkur franskra kvikmynda-
gerðarmanna sumarið 1978 og var
förinni m.a. heitið á Árnastofnun. Þar
ætlaði ég að losna við þá þótt merki-
legir væru enda danskur túlkur
þeirra, falleg kona, loks kominn til
landsins og því þóttist ég geta skilið
þau eftir á stofnuninni. Nei, það var
ekki við það komandi. Við Stefán, sem
hafði tekið á móti okkur, skyldum
leika leiðbeinanda og gest á handrita-
sýningunni í þágu heimildarmyndar-
innar. Við létum undan og hófum leik-
inn. Tökurnar urðu margar því við
hlógum svo dátt. Ég er ansi hrædd
um að við höfum endað á því að vera
allt að því ströng á svip í myndinni
vegna þess hvað við vorum einbeitt í
að hafa stjórn á hláturtauginni.
Okkur var einfaldlega skemmt.
Þannig birtumst við á besta tíma í
franska sjónvarpinu eitt sunnudags-
kvöldið. Nær tuttugu árum síðar þeg-
ar ég kom heim og fór að venja komur
mínar á Árnastofnun var eins og við
Stefán hefðum sést í gær. Einhver
samhljómur sem aldrei gleymist.
Heiðarleiki Stefáns var heillandi.
Bros hans ógleymanlegt. Návist hans
sérlega hlý.
Hrífandi fallegur maður. Ég votta
hans nánustu einlæga samúð mína.
Hanna Steinunn Þorleifsdóttir.
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. MAÍ 2006 25
MINNINGAR
✝ Þuríður BáraSigurðardóttir
fæddist á Eyrar-
bakka 14. maí 1950.
Hún lést á heimili
sínu 3. maí síðastlið-
inn. Foreldrar
hennar voru Sigurð-
ur Guðlaugsson, f.
26. apríl 1914, d. 17.
okt. 1984, og Guð-
munda H. Gests-
dóttir, f. 24. apríl
1918. Systkini Þur-
íður voru Valgerð-
ur, f. 29.7. 1940, d.
7.5. 1998, Kristín Erla, f. 19.3.
1943, Egló, f. 9.4. 1955, d. 2.9.
1955, og Rafn, f.
20.7. 1958.
Hinn 1. janúar
1981 giftist Þuríður
Jóhannesi Ólafs-
syni, f. 19. sept.
1952, þau skildu
2001.
Þuríður vann
lengst af við sjó-
mennsku og versl-
unarstörf, síðast í
Fjarðarkaupum í
Hafnarfirði.
Útför Þuríðar
verður gerð frá
Digraneskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.
Kveðja frá starfsfélögum
í Fjarðarkaupum
Hún fór ekki um með hávaða og
látum hún Þurý, en alltaf svo ein-
staklega notaleg, ábyggileg og bros-
andi, allt sem henni var falið að gera
var í góðum höndum og leyst eins vel
og best varð á kosið. Hún vann hjá
fyrirtækinu af samviskusemi í tæp
15 ár og mörg okkar unnu með henni
allan þann tíma.
Þessa ljóðlínur koma í hugann
þegar samskipti okkar eru hugleidd:
Ég veit ekki hvort þú hefur
huga þinn við það fest,
að fegursta gjöf sem þú gefur,
er gjöfin sem varla sést.
Ástúð í andartaki,
auga sem glaðlega hlær,
hlýju í handartaki
hjarta sem örar slær.
Allt sem þú hugsar í hljóði,
heiminum breytir til.
Gef þú úr sálar sjóði,
sakleysi, fegurð og yl.
(Úlfur Ragnarsson.)
Að leiðarlokum þökkum við ljúfa
samfylgd.
Sigurbjört Þórðardóttir.
ÞURÍÐUR
SIGURÐARDÓTTIR