Morgunblaðið - 06.07.2006, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. JÚLÍ 2006 25
ÞEGAR bandaríski herinn birtist hér
öðru sinni fyrir rúmlega hálfri öld kom
það fólki nokkuð í opna skjöldu að hann
var af opinberri hálfu ævinlega nefndur
varnarlið. Gamli herinn hafði jafnan
verið nefndur setulið eða bara herinn.
Þetta var augljóslega sálræn her-
kænska. Það átti að innræta þjóðinni
smám saman að herinn væri hér til
varnar. Þess var stranglega gætt að yf-
irvöld notuðu ekki annað orð, til dæmis í
útvarpinu. Bílar hersins
voru merktir VL. Líklega
skilaði sálfræðistríðið
þeim árangri að mikill
hluti þjóðarinnar vandist
þessu orði.
Athygli vekur því að í
nýlegri könnun virðist að-
eins fjórðungur þjóð-
arinnar hlynntur því að
halda í þennan herstöðv-
arsamning og aðeins einn
tíundi mjög eindregið.
Engan þarf að undra þótt
viss kjarni í Sjálfstæð-
isflokknum vilji halda dauðahaldi í kan-
ann því bandarísk herseta hefur nálgast
trúaratriði á þeim bæjum. Að hinu leyt-
inu þarf engan heldur að undra þótt
þeir sem vilja troða okkur inn í Evrópu-
sambandið skammi nú kanann eins og
hund og vilji nota tækifærið til að út-
vega okkur evrópskan her í staðinn.
Það sem vekur helst undrun er að
sumir þeirra sem að öðru leyti bregðast
skynsamlega við og telja að ekki þurfi
neinn erlendan her – í staðinn mætti til
dæmis efla lögregluna og óska eftir
tryggingum frá nágrannalöndum og
stórveldum, – sumir þeirra rökstyðja
þetta viðhorf með því að nú séu breyttir
tímar, kalda stríðinu sé lokið, Sovétríkin
úr sögunni, og því sé óhætt að breyta
um stefnu. Með þessu er gefið í skyn að
fyrir rúmum 50 árum hafi verið einhver
þörf á varnarliði.
Við vitum mætavel að svo var ekki.
Ekki af því að ráðamenn Sovétríkjanna
væru einhver gæðablóð. Öðru nær, þeir
voru bölvaðir fantar. Heldur blátt
áfram af því að þeir voru samt ekki nein
fífl, að minnsta kosti ekki á hern-
aðarsviðinu. Þeir hljóta allan tímann að
hafa vitað að þeir höfðu ekkert að gera
hernaðarlega í Vesturveldin eða Banda-
ríkjamenn þótt þeir hefðu sjálfsagt get-
að varist af hörku ef á þá yrði ráðist.
Auk þess áttu þeir fullt í fangi með að
hafa hemil á þeim þjóðum og löndum,
sem þeir fengu úthlutað sem áhrifa-
svæðum í lok síðari heimsstyrjald-
arinnar. Og þeim tókst það reyndar
ekki nema í einn mannsaldur.
Vesturveldin reyndu heldur aldrei að
skerast í leikinn á áhrifasvæði Sov-
étríkjanna þrátt fyrir blóðugt ofbeldi í
Berlín 1953, Ungverjalandi 1956 og
Tékklandi 1968. Það var látið nægja að
harma þessa atburði og mótmæla í orði.
Hinsvegar urðu þessi sömu grimmd-
arverk kærkomið tækifæri til að ráðast
á verkalýðsflokka heima fyrir hvar sem
var.
Eina dæmið um hernaðaríhlutun Sov-
étríkjanna utan þessa áhrifasvæðis var í
Afganistan árið 1980, sem varð reyndar
einn af þeirra banabitum. En Afganist-
an var ekki heldur partur af sam-
komulagi sigurvegaranna í lok heims-
styrjaldarinnar.
Við vitum þetta núna en það má vel
vera að margir stjórnmálamenn á Vest-
urlöndum, þar á meðal Ís-
landi, hafi á þeim tíma
ekki vitað um þennan
hernaðarlega vanmátt
Sovétríkjanna, enda
börðust þeir við að halda
honum leyndum. Ann-
arsvegar með allt að því
geðveikislegu örygg-
iskerfi og hinsvegar með
hinum árlegu ógnvekj-
andi hersýningum 1. maí
og 7. nóvember. Samt má
ótrúlegt þykja ef banda-
ríska leyniþjónustan hef-
ur ekki vitað nokkurn veginn að þeim
gat ekki stafað nein árásarhætta af
Rauða hernum. Það var hinsvegar í
þágu hagvaxtar í Bandaríkjunum og
víðar að viðhalda hinni ímynduðu stríðs-
hættu. Og vissulega urðu aðilar kalda
stríðsins vænisjúkir beggja vegna víg-
línunnar.
Sjálfsagt hefur verið auðvelt að telja
óbreyttum íslenskum ráðherrum og al-
þingismönnum trú um að mikil hætta
stafaði af Rússum, rétt eins og þeir
gleyptu við því á lokuðum hálftíma fundi
í bandaríska sendiráðinu fyrir þremur
árum að sannanir væru fyrir því að
Saddam Hussein réði yfir kjarn-
orkuvopnum. En þá töldu þeir Davíð og
Halldór líka að það væri brýnt hags-
munamál vegna herstöðvarinnar á Mið-
nesheiði að kokgleypa allt sem Kaninn
hélt fram hverju sinni.
Nokkuð svipuðu máli gegndi einmitt
þegar gengið var í NATÓ 1949 og her-
inn samþykktur inn í landið 1951. Óttinn
við Rússa hefði varla einn og sér dugað
til að meirihluti þingmanna færi að ljá
samþykki sitt svo umdeildum ákvörð-
unum nokkrum árum eftir stofnun lýð-
veldis. Það var annar og mun þyngri
straumur sem rak á eftir: sjálft At-
vinnulífið með stórum staf.
Það er mikið til í því, sem hinn al-
þekkti en fámáli bandaríski „Deep
Throat“ á að hafa sagt við rannsókn-
arblaðamenn Washington Post þegar
þeir vildu fá frekari vísbendingar um
hvar þeir ættu að leita að sönn-
unargögnum í Watergate-málinu fyrir
aldarþriðjungi. Hann sagði: „Follow the
Money“. Gáið að hvar hagsmunirnir
liggja.
Íslenskir athafnamenn höfðu komist
rækilega á bragðið á hernámsárunum.
Aldrei áður hafði litli athafnamaðurinn
komist í aðrar eins kræsingar. Fjöldi
þessara útsjónarsömu harkara missti
drjúgan spón úr aski sínum þegar
gamli herinn fór þótt fáeinir fengju svo-
litlar sporslur hjá bandaríska flugfélag-
inu sem rak Keflavíkurflugvöll frá 1946.
Þessar sporslur sýndu þó hvaða fram-
tíðarmöguleikar væru í stöðunni, ef
þangað kæmi alvöru herstöð. Það var
augljós og glæsileg hagnaðarvon fyrir
ótalda íslenska verktaka fólgin í draum-
sýninni um nýja hersetu. Og þetta fólk
sem vildi koma sér áfram, þetta voru
upp til hópa kjósendur og stuðnings-
menn Sjálfstæðisflokksins. Það væri
vanmat á þessum mönnum að reikna
ekki með að þeir hefðu viðrað sjón-
armið sín við einhverja þá sem áttu inn-
angengt hjá forystu flokkanna.
Það væri þó ósannlegt að nefna ein-
ungis svonefnda athafnamenn sem
þrýstihóp til að bregðast vel við mála-
leitunum Bandaríkjanna um her-
stöðvar. Atvinnuleysi varð töluvert
fyrstu árin eftir að gamla herliðið fór
þótt það yrði aldrei neitt líkt því sem
verið hafði á kreppuárunum fyrir stríð.
En nú voru íslenskir verkamenn orðnir
betra vanir en áður. Í hálfan áratug
hafði atvinnuleysi varla þekkst. Því er
ekki heldur að leyna að verkalýðshreyf-
ingin sem heild var allan tímann heldur
lin í andstöðunni við herinn þótt ein-
stakir forystumenn gætu verið ein-
arðir. En verkafólk var áreiðanlega
með annað en árásarhættu bak við eyr-
að.
Stórefling verktakastarfsemi var ein-
mitt það sem gerðist fljótlega eftir að
herinn kom. Fjöldi sjálfstæðra iðn-
aðarmanna, smiða, múrara, málmiðn-
aðarmanna og rafvirkja auk ýmissa
spekúlanta bast samtökum í fyrirtæki
sem á endanum urðu að Íslenskum að-
alverktökum og fengu innan skamms
einkaleyfi til framkvæmda fyrir herinn.
Þessir iðnaðarmenn höfðu flestir verið
rétt sæmilega bjargálna en bráðdug-
legir og vinnusamir. Með uppgripunum
fyrir herinn urðu margir þeirra ster-
kefnaðir á nokkrum árum, og þeim
sjálfum næstum að óvörum. Ýmsir
þeirra voru ágætismenn og hafa látið að
sér kveða á ýmsum sviðum atvinnulífs-
ins og margt verið til bóta. Því má
vissulega segja að herinn hafi ekki ver-
ið hér alveg til einskis. En varnarþörfin
var engin.
Var þörf á varnarliði?
Eftir Árna Björnsson ’Því er ekki heldur aðleyna að verkalýðshreyf-
ingin sem heild var allan
tímann heldur lin í and-
stöðunni við herinn þótt
einstakir forystumenn
gætu verið einarðir. ‘
Árni Björnsson
Höfundur er þjóðháttafræðingur.
,,ÉG ER þeirrar skoðunar að Þjórs-
árverin eigi sér ekki einungis stað í
hjarta Gnúpverja, ég held að
þau eigi sér stað í hjarta ís-
lensku þjóðarinnar.“
Þessi orð eru sótt í ræðu
Þórunnar Sveinbjarn-
ardóttur, þingkonu Samfylk-
ingarinnar, sem hún flutti
þegar Kolbrún Halldórs-
dóttir mælti fyrsta sinni fyrir
þingsályktun sinni um
stækkun friðlandsins í Þjórs-
árverum í nóvember 2001.
Tillaga sama efnis hefur
fjórum sinnum eftir það ver-
ið flutt á Alþingi, nú síðast af
öllum fulltrúum stjórnarand-
stöðunnar í umhverfisnefnd
ásamt með Kristni H. Gunnarssyni
sem á sæti í nefndinni. Í hvert eitt sinn
hefur stjórnarmeirihlutinn á þingi
komið í veg fyrir afgreiðslu hennar.
Björgvin G. Sigurðsson, þingmaður
Samfylkingarinnar á Suðurlandi, gerði
þetta að sérstöku umtalsefni í þinginu í
febrúar 2005 og sagði af því tilefni:
,,Það er Alþingi Íslendinga ekki til
sóma hvernig mörg mál sem eru þjóð-
þrifamál eru látin daga uppi og sofna í
nefndum, mál sem eru í eðli sínu þver-
pólitísk og á að vera hægt að ná sátt
og samstöðu um.“
Landsfundur Samfylkingarinnar
vorið 2005 ályktaði um friðlandið í
Þjórsárverum og í
janúar 2006 sam-
þykkti þingflokkur
Samfylkingarinnar
að hætta ætti við öll
áform um orku-
framkvæmdir á
Þjórsárverasvæðinu.
Í samræmi við þessar
ályktanir flutti ég á
síðasta þingi, ásamt
Ögmundi Jónassyni
og Guðjóni Arnari
Kristjánssyni, laga-
frumvarp þess efnis
að fella úr raf-
orkulögum heimild
fyrir Norðlingaölduveitu. Það frum-
varp fékk ekki framgang á þinginu.
Í ljósi þessa eru það afar ánægjuleg
tíðindi að Landsvirkjun hyggist nú
una niðurstöðu héraðsdóms Reykja-
víkur í Þjórsárveramálinu en það þýð-
ir að fyrirtækið mun að öllum líkindum
leggja til hliðar áform sín um að fara í
Norðlingaölduveitu.
Nýlegar yfirlýsingar tveggja ráð-
herra Framsóknarflokksins um
stækkun friðlandsins í Þjórsárverum
eru einnig sérlega ánægjulegar því
þær gefa vonir um að flokkurinn hafi
látið af þeirri afstöðu sinni að það sé
óþarfi að hafast nokkuð að í verndun
svæðisins ef ekki standi til að virkja
þar á næstunni. Þessari breytingu á
afstöðu ber að fagna sérstaklega því
með umskiptum ráðherranna bendir
flest til að nú hafi skapast góður þing-
meirihluti fyrir samþykkt þeirra mik-
ilvægu þingmála um Þjórsárver sem
eru óafgreidd frá síðasta þingi.
Það er því rétt sem fram kemur í
leiðara Morgunblaðsins 4. júlí síðast-
liðinn að það er ekki eftir neinu að
bíða. Þingmálin eru tilbúin, það á bara
eftir að samþykkja þau þegar þing
kemur saman. Þegar það gerist slær
hjarta þingsins í takt við hjarta þjóð-
arinnar.
Friðlandið í Þjórsárverum
Eftir Ingbjörgu Sólrúnu
Gísladóttur ’… eru það afar ánægju-leg tíðindi að Landsvirkjun
hyggist nú una niðurstöðu
héraðsdóms Reykjavíkur í
Þjórsárveramálinu …‘
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
Höfundur er formaður
Samfylkingarinnar.
á
það
a
afði
.
æti
mast
ar
r
á
ek-
rif-
s
ru
efa
m:
og
gt
r-
r
síð-
ustu öld, vaknaði hrifning Þjóð-
verja á Ítalíu að nýju. Þá voru það
reyndar ekki minnisvarðar „klass-
ískrar“ hámenningar sem gagn-
tóku hina germönsku hugi, heldur
heillandi sólarstrendur, þar sem
menn gátu flatmagað, á milli þess
sem þeir hámuðu í sig gómaglaðn-
ing á borð við pítsur og spaghettí.
Það þótti heldur ekki verra, ef
strandstaðirnir gátu boðið gestum
upp á þýskan bjór og feitar pylsur
í bland.
Fyrir utan þetta dálæti alþýð-
unnar á ítölskum ströndum – sem
þýski grínistinn Gerhart Polt
reisti á sínum tíma ódauðlegan
minnisvarða í kvikmyndinni „Hér
er töluð þýska“ – hafa ýmsir þýsk-
ir menntamenn seinni tíma fengið
mikið dálæti á ítölskum „lífsstíl“.
Í þeim hópi eru Ítalir gjarnan
taldir vera hlýlegir, frumkvæðir,
fjörugir og gæddir auðugu ímynd-
unarafli, jafnvel nokkuð listfengir í
bland. Og enginn matur er í aug-
um þessa hóps jafn gómsætur og
ljúffengur og ítalskur matur, eink-
um sá sem fram er borinn á dýrum
og fínum veitingastöðum í þýskum
borgum. Og marga þessara
menntamanna dreymir um að
eignast fallegan sumarbústað og
lítinn garð með villtum jurtum í
Toscanahéraðinu, þó að fæstir
þeirra geti veitt sér slíkan munað.
Telja Ítali óáreiðanlega
En þrátt fyrir allt þetta dálæti
Þjóðverja á lífsstíl og mat-
reiðslukúnstum Ítala fara þeir
sjaldnast í launkofa með þá skoð-
un sína að Ítalir séu fremur óá-
reiðanlegir og lítt á þá að treysta,
þegar kemur að „alvörumálum“.
Þeir eigi í stöðugum verkföllum og
vinnudeilum, séu gjarnir á að láta
greipar sópa, ekki síst þegar þýsk-
ir eðalvagnar eiga í hlut, og séu
þrátt fyrir allan suðrænan þokka
varhugaverðir í mörgu tilliti.
Allar þessar „klisjur“ lifa góðu
lífi í Þýskalandi og endrum og
sinnum geysast skriffinnar dag-
blaðanna fram á völlinn og gusa
þeim hráum yfir lesendur sína.
Á sama hátt og margir Þjóð-
verjar eru hrifnir af Ítölum fyrir
lífsgleði þeirra og hæfni til að
njóta, án þess þó að bera mikla
virðingu fyrir þeim, má segja að
Ítalir beri margir hverjir virðingu
fyrir Þjóðverjum, án þess þó að
vera ýkja hrifnir af þeim.
Í samtölum við Ítali sem eru bú-
settir hér í Þýskalandi kemur oft
fram að þeir virða Þjóðverja fyrir
dugnað þeirra og áreiðanleika.
Hins vegar finnst þeim Þjóð-
verjar oft vera bæði þrjóskir og
andlausir, auk þess sem þeir kunni
ekki að klæða sig, elda góðan mat
né njóta lífsins með öðrum hætti.
Þegar þessir útbreiddu „for-
dómar“ þjóðanna um hvor aðra
eru teknir með í reikninginn má
vera ljóst að margvíslegar tilfinn-
ingar kraumuðu undir yfirborð-
inu, þegar landslið þeirra beggja
áttust við á leikvanginum í Dort-
mund á þriðjudagskvöldið.
Á sama hátt og mörgum Þjóð-
verjum hefur að líkindum undir
niðri þótt það nokkuð súrt í brotið
að tapa fyrir hinum léttvægu „lífs-
kúnstnerum“ úr suðrinu, hafa
margir Ítalir án efa fundið fyrir
snert af þórðargleði yfir því, að
þeim skyldi enn einu sinni takast
að leggja hina traustu og tápmiklu
germönsku kappa að velli.
g suðræn kæti
Reuters
kvöld.
Höfundur fæst við ritstörf og
almannatengsl í Þýskalandi.
hefði hann hafið sinn þjálfaraferil með
ósigri. Það sama hefði verið uppi á ten-
ingnum þegar hann byrjaði að þjálfa Juven-
tus. Á landsliðsþjálfaraferli hans hefur
ítalska landsliðið einungis tapað tvisvar,
gegn Íslandi og Slóveníu.
Pizzur til heiðurs hetjunum
Í Þýskalandi mun verða boðið upp á pizzuna
„Del Piero-Grosso“ eða „Grosso-Del Piero“
til heiðurs markaskorurunum.
Þjóðverjar höfðu sett út á það að ítalska
landsliðið hefði ekki áhyggjur af spilling-
armálinu í ítölsku 1. deildinni, en landsliðs-
markvörðurinn Buffon og fyrirliðinn Can-
navaro voru yfirheyrðir vegna þess máls
áður en Heimsmeistaramótið hófst. Sem
betur fer reynir landsliðið að einbeita sér að
því að koma heim með Heimsmeistarabik-
arinn og reynir ítalska þjóðin að gleyma því
á meðan á Heimsmeistarmótinu stendur að
allavega Juventus, Milan og Fiorentina eigi
á hættu að leika ekki í 1. deild á næsta leik-
tímabili.
Þetta er í 6. skipti sem Ítalía leikur til úr-
slita í Heimsmeistarakeppninni en síðast
urðu Ítalir heimsmeistarar árið 1982.
Hér höldum við áfram að þjást vegna
hitabylgju og spennings fyrir því hvernig
leikurinn mun fara sunnudaginn 9. júlí
2006.
En það er ekki bara hérna sunnan Alpa-
fjalla sem spennan er að gera út af við fólk.
Faðir minn hélt að hann fengi hjartaáfall
yfir spenningnum við að horfa á leik Þýska-
lands Ítalíu.
Vonandi halda sem flestir Íslendingar
með Ítölum í úrslitaleiknum.
FORZA ITALIA!!!!
Lippi, þjálfari ítalska lands-
ist hafa sofið í tvo og hálfan
ftir að hafa horft á upptöku af
r leikslok. Marcello Lippi er
o, sem er við Versilia-
una í Toscana, og hefur það
n biðji vini sína í Viareggio um
nn hans í gang þá daga sem
og hafa þeir gert það fyrir
þessari Heimsmeistarakeppni.
um og Ítölum mun líklega
minni 1. vináttuleikur Marcel-
m landsliðsþjálfara þegar
2:0 fyrir Íslendingum á Laug-
um 18. ágúst 2004. Mörkin fyr-
oruðu Eiður Smári Guðjohnsen
u í fyrri hálfleik og Gylfi Ein-
nútum síðar. Svar Marcellos
ssum ósigri var að yfirleitt
Reuters
liðsins í fyrrakvöld.
Höfundur er fréttaritari
Morgunblaðsins á Ítalíu.