Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.2007, Blaðsíða 13

vart prófanlegar og gildi slíkt hið sama um hag-
fræðikenningar almennt. Hagfræðingurinn
Mark Blaug segir ástæðuna fyrir þessu vera of-
urtrú á stærðfræðileg líkön sem hvergi snerti
veruleikann: „No reality please, we’re econom-
ists.“ Menn stundi hagfræði hagfræðinnar
vegna og verji jafnvel slíka iðju með póstmód-
ernískum frösum um að veruleikinn sé hvort eð
er ekki til. Hvað sem PM-isma líði þá hafi hag-
fræðingar ætlað sér að læra af eðlisfræðingum
hvað beitingu stærðfræði varðar en hegði sér
sem hreinstærðfræðingar væru. Hrein stærð-
fræði hefur ekkert með reynsluheiminn að gera
en hagfræði hlýtur að eiga að vera raunvísindi.
Blaug segir að frjáls markaður geti aldrei
orðið til og bætir við að þetta játi kreddu-
hagfræðingar með vörunum. Þeir telji sér trú
um að samkeppnin í raunheimum geti verið því
sem næst eins og hin fullkomna samkeppni í lík-
önunum en þeim láist að segja hve mikill munur
sé á raunheimum og líkani og hvernig mæla
megi muninn. Blaug gefur í skyn að þetta leiði
til þess að frjálshyggjuhagfræðin snerti hvergi
jörðina (Blaug (1998a) og Blaug (1998b)). Þetta
þýðir að sú kenning frjálshyggjumanna að
frjáls markaður sé besta tryggingin fyrir sæmi-
legum kjörum hinna efnaminnstu er einfaldlega
ekki prófanleg! Hið sama gildir um kenningar
þeirra um að frjáls markaður hljóti að skapa
efnalega kjörstöðu er til lengdar lætur.
Stiglitz segir að ekki sé hægt að tala um
frjálsan markað nema allir markaðsgerendur
hafi jafn miklar upplýsingar undir höndum en
svoleiðis lagað gerist aðeins í draumaheimum
líkana. Upplýsingar eru einatt ósamhverfar
(asymmetrískar), allir eru jafnir en sumir eru
jafnari en aðrir hvað upplýsingar varðar. Þeir
sem mestar upplýsingar hafi á tilteknu sviði
standi miklu betur að vígi á markaðnum en aðr-
ir. Og hvaða menn eru þetta? Hverjir nema hin-
ir auðugu og valdamiklu! (Houseman (2006): 52-
62 og Harvey (2005): 68). Kenning þessi kann að
vera skýringin á aukinni stéttaskiptingu vest-
anhafs, þeir sem mestar upplýsingar hafa geta
tryggt sér æ stærri hluta þjóðarkökunnar og
ýtt almúganum niður í ræsið.
Svo kann upplýsingahagfræði Stiglitz að vera
sama marki brennd og aðrar hagfræðikenn-
ingar, hún kann að vera illprófanleg. Slíkt hið
sama kann að gilda um gagnrýni Paul Krug-
mans á Milton Friedman. Hann segir að Fried-
man hafi vissulega verið firnasnjall hagfræð-
ingur. En peningamagnskenning hans sé ekki á
vetur setjandi enda hafi tilraunir til að beita
henni við hagstjórn ekki gefið góða raun. Hafi
ríkisstjórnir yfirleitt hætt að fara eftir for-
skriftum peningamagnshyggjunnar. Til að gera
illt verra hafi Friedman gert sig sekan um
óheiðarleika í vörn sinni fyrir kenningunni.
Krugman bætir því við að fyrir 1976 hafi enginn
hlustað á Friedman en á síðustu 30 árum hafa
hann og hans nótar haft mikil áhrif á hagstjórn
víða um lönd. Og afleiðingarnar? Minni hag-
vöxtur og litlu sem engu betri lífskjör en á
blómaskeiði ríkisafskipta! Krugman telur þetta
áfellisdóm yfir hinni friedmönsku hagstefnu
(Krugman (2007)).
Víkjum nú að öðru. Hannesi dettur ekki í hug
að menn kunni að vera fylgjandi efnalegum
jöfnuði vegna andúðar á því sem fornmenn
nefndu „ójöfnuð“, þ.e. yfirgang. Með öðrum
orðum: Hannes skilur ekki að jafnaðarmenn eru
einatt andsnúnir miklum efnalegum ójöfnuði
vegna þess að þeir óttast að slíkur ójöfnuður
skapi auðvald. Við höfum þegar séð að versn-
andi kjör fátækra bandarískra verkamanna
hafa gert þá að þrælum auðjöfranna. Hefði lífs-
gæðum verið jafnar skipt þar vestra þá hefði
samningsaðstaða þeirra gagnvart atvinnurek-
endum líklega verið mun skárri.
Svo virðist sem markaðsvæðing undangeng-
inna ára hafi leitt til samþjöppunar auðmagns,
ekki síst á ísa köldu landi, auðvaldsparadísinni
miklu. Sagt er að alþjóðleg risafyrirtæki hafi
ráð lýðræðisstjórna í hendi sér. Lúti lýðræð-
isríkin þeim ekki og bjóði þeim vildarkjör þá
flytji þau starfsemi sína einfaldlega til landa
sem bjóði betur (Martin og Schumann (1998)).
Satt best að segja held ég að stórfyrirtækin ís-
lensku hafi hreðjatak á landinu. Ef við breytum
ekki eins og þau vilja þá geta þau einfaldlega
hótað að flytja sig annað. Þess utan gætu þau
keypt stjórnmálaflokka eins og hverjar aðrar
sjoppur og þá yrði voðinn vís. Því er rétt að
stemma stigu við valdi þeirra og þar með fara
þriðju leið hinnar neikvæðu jafnaðarstefnu.
Ekki hvarflar að Hannesi að velta því fyrir
sér hvort mikill ójöfnuður geti ógnað grundvall-
arstoðum samfélagsins. Skilur hann að ekkert
samfélag fær staðist nema borgurunum finnist
þeir eiga eitthvað sameiginlegt og eiga þátt í
samfélaginu? En verði ginnungagap milli hinna
ríku og hinna fátæku þá er voðinn vís, ekki er
hægt að útiloka alvarleg átök í slíku samfélagi.
Ef fram heldur sem horfir verða tvær þjóðir á
Íslandi, auðþjóðin og restin. Andri Snær
Magnason dregur upp napra mynd af mögu-
legri framtíð þar sem auðjöfrarnir búa í víggirt-
um hverfum meðan strákaskríll úr fátækra-
hverfum reynir að brjótast inn og læsa klónum í
góssið (Andri Snær (2006)). Hinum örfátæku
finnst þeir ekki eiga þátt í samfélaginu og gefa
því reglum þess langt nef. Lausn vandans er sú
að fara fjórðu leið neikvæðrar jafnaðarstefnu,
jafna kjörin til að koma í veg fyrir sundrung og
úlfúð.
Lokaorð
Hvað um það, ekki verður séð að kjör manna
hljóti að batna bara ef markaðsfrelsið eykst.
Þeir verst stæðu búa vart við betri kjör í mark-
aðsfrjálsum samfélögum en í velferðarríkjum.
Það er heldur engin ástæða til að ætla að öfund
ein valdi því að menn fylgi jafnaðarstefnu, jafn-
aðarmenn vilja jafna kjörin, ekki metin.
Skynsamur jafnaðarmaður vill láta dreifa
lífsgæðum jafnar til að koma í veg fyrir vald-
níðslu hinna ofurríku. Hann vill þéttriðið vel-
ferðarnet til að koma í veg fyrir ónauðsynlegar
þjáningar. Hann veit að það er að öllu jöfnu rétt
að stuðla að efnahagslegum jöfnuði þótt fara
beri gætilega í sakirnar. Ofurjöfnuður getur
skaðað efnahagslífið og ekki er skárra að búa
við ríkisforsjá en auðvald. Bæði eru af hinu illa.
 Andri Snær Magnason (2006): Draumalandið. Sjálfs-
hjálparbók handa hræddri þjóð. Reykjavík: Mál og menning.
Jo Blanden, Paul Gregg og Stephen Machin (2005): Int-
ergenerational Mobility in Europe and North America. Lond-
on: Centre for Economic Performance.
Mark Blaug (1998a): „Disturbing Currents in Modern Econo-
mics“, Challenge, maí/júní.
Mark Blaug (1998b): „The Problems with Formalism. Int-
erview with Mark Blaug“, Challenge, maí/júní.
Greg J. Duncan og fleiri (1997): „No Pain, No Gain? Inequa-
lity and Economic Mobility in the United States, Canada and
Europe“, í N. Keilmann J. Lyngdstad, H. Bjer og I. Thomsen:
Poverty and Economic Inequality in Industrialized Western
Societies. Oslo: Scandinavian University Press.
Barbara Ehrenreich (2001): Nickled and Dimed. On (not)
getting by in America. New York: Metropolitian Books.
Anthony Giddens (1998): The Third Way. The Renewal of
Social Democracy. London: Polity Press.
David Harvey (2005): A Brief History of Neoliberalism. Ox-
ford: Oxford University Press.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson (2007a): „Baráttumál frjáls-
hyggjunnar: Jöfnuður“, Lesbók Morgunblaðsins, 24, mars.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson (2007b): Réttlæti, jöfnuður
og öfund. Skírnir, vor.
Gerald Houseman (2006): „Joseph Stiglitz and the Critique of
Free Market Analysis Challenge“, Vol. 49, No. 2, mars/apríl
2006.
John Kay (2000): dálkur án heitis í The Financial Times, 30.
ágúst.
Paul Krugman (2005): „Losing Our Country“, New York Tim-
es, 10. júní.
Paul Krugman (2007): „Who was Milton Friedman?“, New
York Review of Books, 15. febrúar.
Hans-Peter Martin og Harald Schumann (1998): Globaliser-
ingsfellen (þýðing úr þýsku), Ósló: Gyldendal.
Óþekktur (2006): „The Rich, the Poor and the Growing Gap
Between Them“, The Economist, 17. júní.
Karl Popper (1962): The Open Society and its Enemies. Vol-
ume II. Princeton, N.J: Princeton University Press.
J.J.C. Smart (1973): „An Outline of a System of Utilitarian Et-
hics“, í Smart og Bernard Williams: Utilitarianism: For and
Against. Cambridge: Cambridge University Press.
Joseph Stiglitz (2002): Globalization and its Discontents.
Harmondsworth: Penguin Books.
Charles Taylor (1996): „Why Democracy needs Patriotism“,
Cohen og Nussbaum (ritstjórar): For Love of Country. Boston:
Beacon Press.
Wieland Wagner, Andreas Lorenz (2007): „Die Rotchina
A.G.“, Der Spiegel , nr. 3, 15/1.
Þorvaldur Gylfason (2007): „Evrópa: Minni vinna, meiri
vöxtur“, Skírnir, vor.
http://en.wikipedia.org/wiki/List of countries by infant morta-
lity rate (2005).
jafna metin
Reuters
»En jafnvel þótt allt væri í himnalagi með hagvaxtarmælingar
þá bjargar það ekki tilgátu Hannesar um að hagvöxtur aukist
að öllu jöfnu í réttu hlutfalli við aukið markaðsfrelsi. Sú kenning
skýrir ekki hvers vegna Suður-Kórea hinna miklu ríkisafskipta
iðnvæddist hraðar en nokkuð annað land í sögunni.
Höfundur er prófessor í heimspeki.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. JÚNÍ 2007 13