Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.2007, Blaðsíða 4

Eftir Fríðu Björk Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is
A
drian Searle er
án efa einn
þekktasti og
áhrifamesti
myndlist-
arskríbent í
heimi. Dómur
hans, sem vís-
að er til hér að ofan, vegur því
þungt. Og enn þyngra fyrir þá sök
að flestir sem eitthvað kveður að í
alþjóðlega myndlistarheiminum eru
honum sammála. Greinarhöfundur,
sem reyndar fór stóra-rúntinn að
listkaupstefnunni í Basel undan-
skilinni, þekkir það af eigin raun,
því í hans eyru sögðu margir helstu
sýningarstjórar Evrópu einfaldlega
að þeim Roger Beurgel, listrænum
stjórnanda Documenta, og Ruth
Noack sýningarstjóra hefði mis-
tekist hrapallega. Engu skipti
hvort þeir voru breskir, franskir
eða bandarískir; það var einna helst
að Þjóðverjum rynni blóðið til
skyldunnar með að vera jákvæðir.
Dómar nánast allra voru á sömu
lund; ruglingsleg sýning, vond sýn-
ingarstjórn og fyrst og fremst mik-
ið af listamönnum sem engu máli
skipta. Það eru blendnar tilfinn-
ingar sem bærast í brjósti sýning-
argests er hefur slíkan dóm í far-
teskinu.
Ekki er þó hægt annað en dást
að því hvernig borgaryfirvöld
standa með þessari stórsýningu
sinni: „Documenta-borgin Kassel“
stendur skýrum stöfum á öllum
skiltum er mæta fólki á leið inn í
borgina. Strax við komuna er því
ljóst hversu þýðingarmikil sýningin
er fyrir íbúa Kassel – hinni marg-
umræddu hliðarverkun risavaxinna
listverkefna er tekið fagnandi hvar
sem leið manns liggur í borginni.
Hvíta kassanum hafnað –
byggingarfræðileg tengsl
í sýningarrýmum
Það fyrsta sem þvælist fyrir sýning-
argestum á svæðinu er sú ákvörðun
Breugels og Noacks að afneita hinu
hefðbundna hvíta sýningarrými.
Þau segja það alls ekki jafn hefð-
bundið og flestir telja – ekki síst á
Vesturlöndum – og vildu að eigin
sögn brúa bilið á milli verkanna á
sýningunni og bygginganna sem þau
eru sýnd í. Í raun er hlutleysi „hvíta
kassans“ umdeilanlegt í þeirra aug-
um; þau segja reyndar auðvelt að
stýra birtuskilyrðum í hvítum her-
bergjum, en telja málverk og svart-
hvítar ljósmyndir til að mynda njóta
sín mun betur á lituðum veggjum.
Þess vegna hafa þau málað veggi
salarkynnanna sem hýsa sýninguna
bleika, dimmbláa, dökkgræna, rú-
strauða, gráa og þar fram eftir göt-
unum. Eins og við var að búast voru
margir listamannanna óánægðir
með þessa ákvörðun – ekki síst
Vesturlandabúarnir – en einstaka
reyndar mjög hrifnir. Eftir stendur
að í raun er þetta mjög ögrandi hug-
mynd – hvort sem mönnum líkar út-
koman eða ekki – en jafnframt vís
leið til að ala á óánægju og óþoli
gesta um leið og þeir koma inn á
sýningarsvæðið.
Annar þáttur sem vísar til bygg-
ingarlistarinnar sem umlykur sýn-
ingarnar er engu síðri staðfesting á
þessari tengingu við þátt bygging-
arlistarinnar í framsetningu lista.
Það er risastór uppblásinn skáli sem
gengur undir nafninu „Krist-
alshöllin“. Hún er einvörðungu reist
til að hýsa þann þátt sýningarinnar
er heitir Aue Pavillon og verður
uppblásinn strúktúrinn fjarlægður í
sýningarlok. Í þessari óvenjulegu
byggingu eru engir innri veggir og
þar með orðin til ný leið til að sýna
myndlist að sögn þeirra Beurgels og
Noacks; ný leið til að afhjúpa sam-
tímalist og breyta aðgengi áhorf-
enda að henni og sjónarhorni þeirra
um leið. Ætlunin var að búa til „al-
menningsrými/fólkvang“ – veggir
tilheyra jú yfirleitt einkarými – eins-
konar sýningarstað framtíðarinnar.
Sýningarstjórarnir höfðu m.ö.o. al-
gjört frelsi hvað uppsetningu varð-
aði, gátu sett upp veggi og eða skil-
rúm þar sem þeim sýndist, eða
sleppt því alfarið. Líkt og með lita-
gleðina á veggjum hefðbundnu sýn-
ingarsalanna, var mjög misjafnt
hvernig fólki líkaði við þetta upp-
blásna og tilraunakennda sýning-
arrými. Margir kvörtuðu yfir hávað-
anum í loftdælunum, en einnig
fannst fólki erfitt að njóta verka sem
raðað var á gólfin án þess að sjónlína
væri stöðvuð með vegg – líktu um-
hverfinu við vöruskemmu. Því sem
ætlað var að vísa til nýrra hug-
mynda í framsetningu listar á 21.
öldinni var m.ö.o. tekið með afar
blendnum tilfinningum.
Tilraun um samtímann
sem margir voru búnir að
sjá áður – í Feneyjum 2003
Ef vikið er frá umgjörð Documenta
12 og að innihaldinu, er ljóst að mik-
ið hefur verið lagt í hugmynda- og
listfræðilega vinnu. Aue Pavillon, er
t.d. ætlað að takast á við samtímann;
nýlendustefnu, iðnvæðingu, upp-
byggingu og afbyggingu, hnattvæð-
ingu og umhverfismál. Það er þó erf-
itt að horfa framhjá því að
sýningarstjórar Utopia Station í
Feneyjum 2003, þau Hans Ulrich
Obrist, Daniel Birnbaum og Molly
Nesbitt, voru fyrri til að kasta þess-
um spurningum um samtímann
fram í sýningu. Og þótt sú sýning
hafi reyndar verið afar umdeild á
sínum tíma er ljóst að eftir heim-
sókn í Aue Pavillon verður að telja
Utopia Station bæði djarfari og bet-
ur heppnaða tilraun en þá sem verið
er að gera í Kassel.
Þó vitaskuld séu góð verk í Aue
Pavillon er erfitt annað en að álykta
sem svo að þar hafi eitthvað mistek-
ist við framsetninguna. Einstök
verk njóta sín hvergi nærri nógu vel
og erfitt er að greina samhengið í
sýningunni. Ef henni var ætlað að
gefa tvístraða mynd af tvístruðum
samtímanum, þá hefur það ekki
heldur tekist því mörg bestu verk-
anna í þessum óhefðbundnu sal-
arkynnum eru komin nokkuð við
aldur; til að mynda verk Charlotte
Posenenske, frá miðbiki sjöunda
áratugarins, sem vísa sterkt til
byggingarlistar. Þau voru róttæk þá
og standa fyllilega fyrir sínu sem
listaverk á slíkri sýningu, en spurn-
ingarnar sem þau kalla fram eru
börn þess tíma er skóp þau en ekki
samtíma 21. aldarinnar.
Markviss andstaða við
markaðsöflin – fanga leitað
í öllum heimsálfum
Það sem vekur aðdáun á Documenta
12 er sú staðreynd að þar er unnið
markvisst að því að setja á laggirnar
sýningu sem horfir framhjá þeim
þáttum er tilheyra listmarkaði
heimsins. Auðvitað njóta þeir sem
valdir eru til að sýna ætíð góðs af því
að sýna á jafn viðurkenndum stað og
í Kassel því þeir komast inn á heims-
markaðinn. En það breytir þó ekki
þeirri staðreynd að fagteymið sem
sá um að leita verðuga listamenn
uppi undir stjórn Beurgel verður
seint sakað um að hafa ekki unnið
vinnuna sína við að leita nýrra
fanga. Fólk á hans vegum hefur ver-
ið á þeytingi um allar heimsins álfur
í ríflega þrjú ár. Og augljóslega
forðast að éta upp af öðrum listsýn-
ingum hugmyndir um hverjir séu
„heitir“ og „góðir“. Til marks um
það er sú staðreynd að mjög lítil
skörun er á milli þeirra hópa lista-
manna sem sýna á Documenta og í
Feneyjum í ár, þótt skörunin á milli
Feneyja og skúlptúrsýningarinnar í
Münster sé töluverð.
Til að finna raunhæf og áhuga-
verð viðmið um hvers ætti að leita á
sviði myndlistar var einnig sett sam-
an fagráð í Kasselborg sem hafði
það hlutverk að vera ráðgefandi
varðandi þarfir samfélagsins og þær
kröfur sem ætti að gera til sýningar
með svo háleit markmið sem Docu-
menta. Í þessu fagráði áttu m.a. sæti
fræðimenn, kennarar, listamenn og
stjórnmálamenn. Því má nefnilega
ekki gleyma að stórsýning sem þessi
er ekki einungis áhrifavaldur í
þröngum heimi sýningar- og safn-
stjóra, myndlistarmanna og safnara.
Henni er líka ætlað að skilja eftir sig
nýja arfleifð; uppfræða almenning
og afhjúpa gildi listarinnar í víðu
samfélagslegu samhengi. Því hlut-
verki hefur Beurgel verið trúr.
Morgunblaðið/Fríða Björk Ingvarsdóttir
Documenta Halle Bjartlitir veggir og enginn skilrúm á milli verka.
Handvömm eða h
„100 daga handvömm“, var fyrirsögnin á grein Adrian Searle um Docu-
menta í Guardian, nokkrum dögum eftir að hún var opnuð hinn 16. júní síð-
astliðinn. Óneitanlega harður dómur um þá sýningu í heiminum sem mest-
ar vonir eru bundnar við. Jafnvel á ári stóra-rúntsins, eins og ferðalag
myndlistarfagfólks síðastliðinn mánuð hefur verið uppnefnt. Sá rúntur
hófst í Feneyjum, en hélt síðan áfram til Basel á listkaupstefnuna, til Kassel
þar sem Documenta stendur yfir og lokst til Münster á skúlptúrsýninguna
þar. Um hana verður fjallað í næstu Lesbók.
Margir hafa […] gagnrýnt Beurgel og Noack harðlega fyrir aðferðafræði
virðingu. Þau hafi einfaldlega fórnað listrænni framvindu, einkennum og
Uppgræðsla loforðanna Í verki Ines Doujak er sáð fyrir sáttmálum heimsins í frjóan jarðveg. Skuggateikning Í verki Trishu Brown er vísað til skúlptúrs og teikningar dansara
4 LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók