Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.2007, Blaðsíða 2

2 LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Verð-
mæti
UPPHRÓPUN
Eftir Sigtrygg Magnason
naiv@internet.is
Þ
að varð uppi fótur og fit fyrir
nokkru þegar Hómer nokkur
Simpson hóf upp raust sína á
íslensku. Ungmenni og aðdá-
endur lágu með sótthita eftir
þessa trámatísku lífsreynslu og
fóru margir mikinn á alnetinu. Eins og vant
er.
Mér varð hugsað til þessa úti á Spáni fyrir
skemmstu þegar ég kveikti á þarlendu sjón-
varpi og sá búta úr kvikmyndinni Scream á
spænsku. Hafi myndin verið vond á sínum
tíma hefur aldur og annað tungumál ekki
bætandi áhrif. Og við svona aðstæður rennur
upp fyrir manni hvað röddin er mikilvægur
hluti af persónum.
Það er alveg skiljanlegt að fólki sem hefur
drukkið í sig Simpsonþætti í sirka 18 seríur
eða svo, hafi fundist lítið koma til íslensku
talsetningarinnar. Það er líklega erfitt að
finna þátt sem hentar verr til talsetningar.
Við lifum á áhugaverðum tímum. Að öllum
líkindum mun eitís-kynslóðin horfa upp á
gjörbreytingu íslenskunnar. Tungumálið er
lifandi skepna og þjónar hugsunum okkar.
Tækninni fleygir fram og með öllum þeim
breytingum hefur heimur og hugsun fólks
breyst. Tungumálið lagar sig að SMS og
MSN og eftir því sem sá samskiptamáti
verður mikilvægari þá treystir sú íslenska
sem þar gildir sig í sessi. Og til að breyta því
aftur þarf að breyta hugsuninni og til þess
þarf svolítið að breyta heiminum.
Og hvað er heimurinn? Jú, heimurinn er
allt í kringum okkur en hann er ekki stór.
Mestan hluta hans fáum við til okkar í gegn-
um fjölmiðla, restina sjáum við um að lifa
sjálf. Upplifun okkar á stríðum í Afríku fer
væntanlega fram á vandaðri íslensku en ann-
að gildir þegar kemur að hremmingunum
sem Jói lenti í um verslunarmannahelgina,
LOL.
Vandamál íslenskunnar er vandamál sjón-
varpsins. Íslenskt leikið efni úr íslenskum
veruleika er sjaldgæft, hvað þá íslenskt leikið
efni fyrir ungt fólk. Það er alvarlegt mál ef
ungt fólk finnur sig ekki nema í amerískum
heimi á amerísku. Og það er ekki bara alvar-
legt mál fyrir íslenskuna heldur býður það
upp á alls konar flækjur og erfiðleika fyrir
þetta fólk með að sætta sig við samfélagið.
Þangað til það auðvitað breytist í amerísku
sápuna.
Þetta hefur lengi verið vitað og ekkert ver-
ið gert í því nema búa til lengri þætti um
dóp og kynferðislega misnotkun. Nú blasir
við nýr vandi. Ég held það megi halda því
fram að hægt sé að líta á meðvitað menntað
fólk sem verndara íslenskrar tungu. Það er
jú það sem horfir á vandaða leikna íslenska
efnið. En með gjörbreyttu tæknilegu um-
hverfi er mun auðveldara fyrir þetta fólk að
nálgast það besta sem er framleitt í sjón-
varpi og útvarpi í heiminum. Þetta er ný
staða, sérstaklega fyrir íslenskt útvarp sem
verður að bregðast við með aukinni áherslu á
podcast.
Fyrrnefndur hópur hefur líklega einnig
verið helsti stuðningshópur Ríkisútvarpsins
sem grundvallarstofnunar í íslenskri menn-
ingu. Það er einsýnt að þolinmæði hópsins
gagnvart Ríkissjónvarpinu mun minnka þeg-
ar þarfir hans eru uppfylltar á annan hátt –
og á annarri tungu. Þá er alveg eins gott að
selja batteríið.
Í mörg ár stóðu íslenskir listamenn við
inngang Sjónvarpsins og biðu eftir því að fá
eitthvað að gera. Dyrnar opnuðust og lok-
uðust og ekkert bauðst. Að lokum gafst þetta
fólk upp og fór að gera eitthvað annað. Og
þetta annað var útrás íslenskra listamanna.
Þeir fóru að búa til kvikmyndir sem vöktu
athygli utan landsteinanna. Má þar sér-
staklega nefna þrjá frá síðustu árum: Dag
Kára, Baltasar Kormák og nú síðast Ragnar
Bragason. Og hlýtur ekki að vera ofboðslega
súrt og sorglegt fyrir Sjónvarp allra lands-
manna að eiga ekki nokkurn þátt í því?
Gísli Örn Garðarsson hefur svo hafið útrás
leikhússins í einni helstu leikhúsborg heims-
ins, London. Sýningarnar sem hann setur
upp þar flytur hann heim til Íslands, svo við
þurfum ekki að fara til útlanda.
Ég er ekki viss um að þessi þróun sé nei-
kvæð en ég held hún sé staðreynd. Þjóðerni
og tungumál eru að þynnast út. Þess vegna
langar mig bara að segja við þá sem hafa
áhyggjur af íslenskri tungu: verið hrædd.
Verið mjög hrædd. Núna. Áður en það verð-
ur of seint.
Verri íslenskaður? „Það er alveg skiljanlegt að fólk sem hefur drukkið í sig Simpsonþætti í sirka 18 seríur eða svo, hafi fundist lítið koma til ís-
lensku talsetningarinnar. Það er líklega erfitt að finna þátt sem hentar verr til talsetningar.“
Verið hrædd. Mjög hrædd
» Þeir fóru að búa til kvik-
myndir sem vöktu athygli
utan landsteinanna. Má þar
sérstaklega nefna þrjá frá síð-
ustu árum: Dag Kára, Baltasar
Kormák og nú síðast Ragnar
Bragason. Og hlýtur ekki að
vera ofboðslega súrt og sorg-
legt fyrir Sjónvarp allra lands-
manna að eiga ekki nokkurn
þátt í því?
FJÖLMIÐLAR
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Eystein Björnsson
eystb@ismennt.is
!
Vonandi verður þess ekki
langt að bíða að ráðamenn
átti sig á því sem ýmsir vita
nú þegar. Að mikilsverðustu
störfin sem unnin eru í sam-
félaginu séu umönnun barna
og unglinga. Feðraorlofið er
örlítið spor í rétta átt og að
mínum dómi það gleðilegasta sem
gerst hefur í íslensku samfélagi um
langa hríð.
Til skamms tíma hugsuðu mæðurnar
um börnin. Karlmennirnir tóku við
unglingunum úti í atvinnulífinu og
kenndu þeim handtökin. – Ég er nú
bara húsmóðir, sögðu konur stundum
þegar þær fóru í auknum mæli út á
vinnumarkaðinn. Þær sem heima voru
og sáu um börnin gerðu það nefnilega
kauplaust, þess vegna lítilsvirðandi at-
viksorðið bara. Og enn er það – bara,
bara – að hlúa að börnum, veita þeim
öryggi og hlýju í faðmi ástvina og síð-
ar undir handleiðslu hjartahlýrra og
vel menntaðra starfskrafta. Enn fá
mæðurnar svo til engin laun. Eitthvað
er til sem nefnist barnabætur, en svo
smánarlegt að engu tali tekur. Kenn-
arar í leikskólum og grunnskóla eru
láglaunastéttir, upp til hópa konur.
Enda feðraveldið enn við lýði á Ís-
landi.
Það er grátbroslegt til þess að vita
að fjöldi Íslendinga telji sig þess um-
kominn að fyrirlíta og fordæma við-
horf íslamskra karlmanna til kvenna.
Þótt ýmislegt megi að því fyrir-
komulagi finna er mér stórlega til efs
að konur og störf kvenna njóti meiri
virðingar á Íslandi en í ríkjum
múslíma. Nei, kauplaust skal það vera
að ganga með barn, fæða það í
heiminn og fóstra fyrstu árin. Ekki
mun það fyrir þær sakir að starfið sé
svo létt og löðurmannlegt. Það vita
allir sem gætt hafa barna fyrstu árin í
hverju það felst. Ég hef talað við
heljarmenni og togarajaxla sem
segjast aldrei hafa komist í hann
krappari en í þau skipti sem þeir
neyddust til að taka að sér börn sín
vegna veikinda móður. Því mæðurnar
gefast aldrei upp meðan þær geta
staðið á fótunum.
Ef ráðamenn á Íslandi bæru snefil
af virðingu fyrir konum sínum og
störfum þeirra myndu þeir á auga-
bragði sjá svo um að strax við getnað
færi verðandi móðir á hæstu laun í
samfélaginu. Því með leyfi að spyrja:
Hvar er ábyrgðin meiri? Í hvaða starfi
varðar það þjóðarheill meira að vel
eða illa takist til? Ef aðeins er litið til
efnahagslega þáttarins ætti það að
liggja í augum uppi hvort það borgar
sig eða ekki að leggja allt í sölurnar
við uppeldi barna. Það vita allir sem
nenna að hugsa heila hugsun til enda
að þar er grundvöllur samfélagsins
lagður. Hvorki meira né minna. Heil-
brigðir einstaklingar til sálar og lík-
ama skapa ómæld auðævi en óheil-
brigðir milljarða tjón. Það er
hörmulegt að á tuttugustu og fyrstu
öldinni skuli upplýsingin og menntunin
ekki vera á hærra stigi meðal
ráðamanna, hagfræðinga, viðskipta-
fræðinga og lögspekinga. Sannast þar
að löng skólaganga og ábúðarmiklir
titlar og gráður tryggja ekki góða
menntun og skýra hugsun. Hvað
varðar glámskyggni á mikilvægi
uppeldis gæti maður freistast til að
halda hið gagnstæða. Og að þrátt
fyrir skólagöngu á æðri stigum séu
embættismenn og valdhafar enn í
viðjum þess feðraveldis sem lengst
af hélt konur sínar sem þræla og
húsdýr.