Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2007 11
lesbók
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Í bókinni Í felulitum – við frið-argæslu í Bosníu með breska
hernum veltir Hildur Helgadóttir
upp áleitnum spurningum um þátt-
töku Íslands í friðargæsluverk-
efnum en hún
starfaði um tíma-
bil sem hjúkr-
unarfræðingur í
heilsugæslusveit
breska hersins í
friðargæslusveit
NATO í Bosníu.
Hildur var
þangað send á
vegum íslenska
utanríkisráðu-
neytisins og hlaut þjálfun hjá
breska hernum. Frásögnin er
glettnisleg á köflum og gerir höf-
undur óspart grín að sjálfum sér í
framandi og stundum ógnandi að-
stæðum.
Hildur er með meistarapróf í
hjúkrun frá Háskólanum í Calgary í
Kanada og verkefnastjórnun frá
Háskóla Íslands. Hún hefur skrifað
fjölda greina um hjúkrunarfræði en
einnig hafa birst eftir hana smásög-
ur. JPV gefur bókina út.
  
Um þessar mundir streymabarnabækur í öllum stærðum
og gerðum frá forlögunum.
JPV útgáfa sendi nýverið frá sér
bókina Barba-
pabbi í langferð
eftir Annette Ti-
son og Talus
Taylor en Barba-
pabbi hefur fyrir
löngu slegið í
gegn hjá íslensk-
um börnum og
þarf vart að
kynna. Tryggða-
tröll eftir Steinar
Berg kemur sömuleiðis út hjá JPV
og segir frá samskiptum tröll-
astúlkunnar Drífu og bóndason-
arins Bergsteins.
Höfundurinn Steinar Berg er
einnig þekktur sem tónlistarútgef-
andi og ferðaþjónustubóndi í Borg-
arfirði sem er einmitt sögusvið bók-
arinnar.
Sagan er myndskreytt af Prian
Pilkington sem er að góðu kunnur
fyrir bókaskreytingar sínar, einkum
þar sem tröll koma við sögu.
Mál og Menning hefur sent frá
sér bókina Leyndarmálið hans
pabba eftir Þórarin Leifsson og hér
á ferðinni glettin spennusaga sem
segir meðal annars frá mannætu í
Hlíðunum, leynilögreglumanninum
Vidda nikótín og íþróttabrjál-
æðingnum Ívari bang-bang.
Þórarinn Leifsson hefur mynd-
skreytt bækur, bókakápur og
blaðagreinar en Leyndarmálið hans
pabba er fyrsta skáldsagan sem
hann skrifar handa börnum.
  
Ný þýðing Jóns Kalmans Stef-ánssonar á verki Knut Hams-
un er komin út hjá útgáfunni Upp-
heimar. Um er
að ræða skáld-
söguna Loft-
skeytamaðurinn
sem kom fyrst út
árið 1904, var svo
kvikmynduð níu-
tíu árum síðar og
vilja margir
meina að hún sé
skemmtilegasta
verk Hamsuns.
Stíllinn er skýr, launfyndinn og
geymir jafnframt ljóðrænan und-
irtón. Sagan segir frá loftskeyta-
manninum Ole Rolandsen sem er
sveimhugi, trúbador, drykkjusvoli
og viðkvæmur slagsmálahundur.
Uppheimar gefa sömuleiðis út
Öskudaga sem er fyrsta ljóðbók
Ara Jóhannesssonar og hlaut Bók-
menntaverðlaun Tómasar Guð-
mundssonar þetta árið. Ari starfar
sem læknir og fjalla mörg ljóðanna
í bókinni um læknisstörf og sam-
band læknis við sjúklinga sína. Í til-
kynningu segir að hér stígi fram
„einstaklega þroskað skáld“.
BÆKUR
Hildur Helgadóttir
Jón Kalman
Stefánsson
Steinar Berg
Eftir Rúnar Helga Vignisson
rhv@simnet.is
Um daginn undraðist háskólakennarieinn að ég skyldi leggja mig niðurvið að þýða setningarávarp og bók-arkafla eftir J. M. Coetzee fyrir
bókmenntahátíðina í Reykjavík. Er þetta eitt-
hvert prinsíp? spurði kennarinn og var helst á
honum að skilja að hann teldi þetta mikinn
óþarfa, enda sagðist hann vera orðinn vanur
því að enskan væri óþýdd.
Öðrum finnst eðlilegast að lesa allar erlend-
ar bækur á ensku, hvort sem íslensk þýðing er
til eða ekki. Enn öðrum þykir eðlilegast að all-
ar kvikmyndir beri ensk nöfn, líka þær sem
koma af öðrum tungumálasvæðum.
Enskan er greinilega mál málanna hjá mörg-
um, rétt eins og hún sé eins konar föðurmál
heimsins.
Í framhaldi af þessu virðist nauðsynlegt að
spyrja sig þeirrar grundvallarspurningar hvers
vegna við þýðum úr ensku eða úr nokkru öðru
máli fyrst mörg okkar treysta enskunni svona
vel.
Það mætti tína til ýmis svör við þessari
spurningu en það veigamesta lýtur að móð-
urmálinu og sérstöðu þess. Að mínu mati er
reginmunur á því að lesa á tillærðu máli og á
móðurmáli. Við það að flytja texta af tillærðu
máli yfir á móðurmál færist hann nær okkur,
inn í okkur, og um leið gerist eitthvað sem er
svo djúpt í vitundinni, svo heilagt og svo ná-
lægt kvikunni í okkur, að það markar alla upp-
lifun af textanum. Það felur í sér allt í senn: að
koma heim, að hvíla í traustum móðurfaðmi, að
njóta ástkonu sinnar. Þetta helgast m.a. af
þeirri sjálfvirkni tungumálsins og skilningsins
sem móðurmálið kemur í kring.
Þessi eðlisbreyting á upplifun lesandans er
ein sterkasta röksemdin fyrir ástundun þýð-
inga. Texti á tillærðu máli getur aldrei keppt
við móðurmálstexta, því hann verður alltaf les-
inn með hreimi, hvort sem er í huga eða á
tungu, enda á tillært tungumál sér önnur heim-
kynni í mannssálinni en móðurmálið. Aftur á
móti getur þýddi textinn verið lykill að upp-
lifun sem er skyldari lestrarreynslu þess sem
las frumtextann á móðurmáli sínu. Þótt eitt-
hvað tapist í þýðingu, eins og oft er sagt, er
ávinningurinn þess vegna þeim mun meiri, ekki
síst þegar þýddir eru textar eftir höfunda á
borð við J. M. Coetzee.
Hvers vegna þýðum við úr ensku?
» Við það að flytja texta af til-
lærðu máli yfir á móðurmál
færist hann nær okkur, inn í okk-
ur, og um leið gerist eitthvað sem
er svo djúpt í vitundinni, svo heil-
agt og svo nálægt kvikunni í okk-
ur, að það markar alla upplifun af
textanum.
ERINDI
Eftir Friðrik Rafnsson
fridrik.rafnsson@reykjavik.is
Í
bókinni L’aube le soir ou la nuit greinir
Yasmina Reza frá ári í lífi þáverandi for-
setaframbjóðanda og núverandi forseta
Frakklands, Nicolas Sarkozys, og bar-
áttu hans og stuðningsmanna hans fyrir
forsetaembættinu. Bókin spannar um
það bil ár, allt frá undirbúningi kosningabarátt-
unnar, valdabaráttunni og til þess hvernig valda-
maðurinn myndast og tekur við embætti.
Þar sem Reza er sjálfstætt þenkjandi rithöf-
undur en ekki auðsveipur blaðamaður fer hún sér-
staka og afar áhugaverða leið í bókinni, er í senn
gagnrýnin fluga á vegg og hugsuður sem er að
velta fyrir sér hegðun fyrirbærisins stjórnmála-
manns og þeim lögmálum sem gilda þegar stefnt
er að kjöri í einu valdamesta embætti heimsins, að
verða forseti Frakklands.
Yasmina Reza
Yasmina Reza fæddist í París árið 1959. For-
eldrar hennar voru bæði af gyðingaættum, móðir
hennar er ungverskur fiðluleikari og faðir hennar
verkfræðingur að mennt, hálfur Rússi og hálfur
Írani. Reza er því alin upp í heimsborgaralegu
andrúmslofti vel stæðra gyðinga frá Mið-Evrópu
sem flúðu til Parísar undan sóvétkommúnism-
anum. Hún stundaði háskólanám í París, en jafn-
hliða því gældi hún við drauma um að verða leik-
kona, sótti tíma í leiklistarskóla Jacques Lecoqs í
París og starfaði um skeið sem leikkona.
Hún hefur skrifað nokkur leikrit, Conversa-
tions après un enterrement (Samtöl að lokinni
jarðarför, hlaut Molièreverðlaunin fyrir það árið
1987 sem besta leikskáldið), hún gerði franska
leikgerð af leikgerð Stephens Berkoffs á Ham-
skiptum Kafka, La Traversée de l’hiver (Vetr-
arferð, 1989), Art (Listaverkið, 1994) sem náði
feikimiklum vinsældum, m.a. hér á Íslandi,
L’Homme du hasard (Maður tilviljunarinnar),
Trois versions de la vie (Þrjú tilbrigði við lífið,
2000) og Le dieu du carnage (Vígaguðinn, 2007).
Árið 1997 birti hún safn sjálfsævisögulegra
þátta, Hammerklavier, sem mest fjalla um föður
hennar sem þá var nýlátinn. Fyrstu skáldsögu
sína, Désolation (Harmur), nokkurs konar eintal,
sendi hún frá sér árið 1999. Verk hennar hafa ver-
ið þýdd á meira en 35 tungumál og hún hefur hlot-
ið margvíslegar viðurkenningar fyrir ritstörf sín,
þar á meðal ein virtustu leiklistarverðlaun Breta,
Laurence Olivier Award.
Merkileg tilraun
Það er í rauninni stórmerkilegt að þáverandi for-
setaframbjóðandi, Nicolas Sarkozy, skuli hafa
hleypt rithöfundinum svo nærri sér, ekki síst
vegna þess að Reza er afar gagnrýnin á hann.
Kannski einmitt þess vegna er útkoman stór-
merkur vitnisburður um tilurð valdamanns og
heimspekileg hugleiðing um valdið sem slíkt.
Sagan segir að Reza hafi í rauninni tekist hið
fullkomna með þessari bók; fá bæði pólitíska and-
stæðinga og stuðningsmenn Sarkozys upp á móti
sér. Andstæðingar hans, vinstrimenn, segja hana
hafa lagst kylliflata fyrir honum og dragi upp
hetju- og glansmynd, en stuðningsmenn hans,
hægrimenn, eru algerlega á öndverðum meiði og
finnst hún allt of gagnrýnin og nærgöngul.
Hvað sem því líður er bókin talin útgáfu-
viðburður haustsins, rokselst og er aðal-
umræðuefnið á kaffihúsum og veitingastöðum um
allan hinn frönskumælandi heim. Og raunar mun
sá hópur stækka enn á næstunni, því nú er verið
að þýða bókina á fjölmörg tungumál, enda hefur
hún skírskotun langt út fyrir þessa tilteknu kosn-
ingabáráttu. Þetta er lýsing á því hvernig hin
merka dýrategund sem Aristóteles talaði um á
sínum tíma, stjórnmáladýr (fr. l’animal politique),
verður til í vestrænum samtíma, með tilheyrandi
auglýsingamennsku og fjölmiðlasirkus.
Leikskáld baksviðs í stjórnmálunum
Það er sennilega engin tilviljun að rithöfundur, og
það eitt helsta leikskáld samtímans, skuli hafa
áhuga á því að fá að skyggnast á bak við tjöldin á
sviði stjórnmálanna í orðsins fyllstu merkingu,
enda sýnir hún mög vel fram á það hversu stutt er
milli nútímastjórnmála og leiksýninga, en langt
milli sýndar og reyndar, orða og athafna. Hún
tekur líkinguna um svið stjórnmála og leikhúss
alla leið.
Yasmina Reza dregur upp sannfærandi mynd
af Sarkozy, lýsir honum sem fremur lágvöxnum
manni sem gengur örlítið haltur og er alltaf að
stinga einhverju smáræði upp í sig, þolir ekki að
fara út á land, gengur í jakkafötum frá Dior, er
með sólgleraugu frá Ray-Ban. Fram kemur að
hann elski konuna sína (en var þó að skilja við
hana þegar þetta greinarkorn er skrifað) og börn-
in, að hann er bæði hjátrúarfullur og sannkristinn,
og nýtur mikillar kvenhylli. Hann talar við löggur
eins og hann sé lögga sjálfur, enda yfirmaður
þeirra um skeið, en virðist líka geta heillað fólk
upp úr skónum með svolítið álkulegum persónu-
töfrum. Hann þolir ekki fundi, og þaðan af síður
fjölmiðlafólk sem ekki hugsar um annað en „að
hampa sjálfum sér“. Fastur liður í kosningabar-
áttu sem þessari í Frakklandi er að frambjóðand-
inn skrifi bók, og hann var þar engin undantekn-
ing, en í bók Reza kemur fram að hann krefjist
þess að fá daglegar sölutölur.
Þannig tínir Reza til aragrúa af smáatriðum úr
kosningabaráttunni sem smám saman verða að
mynd af manni sem er kröfuharður, hrokafullur,
getur stokkið heiftarlega upp á nef sér, en líka
mynd af manni sem einangrar sig oft, dregur sig
inn í dularfulla þagnarskel og verður barnslegur
aftur strax og sviðsljósið hættir að beinast að hon-
um.
Í lokin fáum við svo lýsingu á nýkjörnum for-
seta í Elysée-forsetahöllinni sem virðist hálf-
leiðast, það er eins og hann sé órólegur og vanti
eitthvað enn stærra og meira til að kljást við …
Hverfult og hættulegt vald
Bókin er að mörgu leyti merkileg og snaggaralega
skrifuð formtilraun þar sem höfundurinn stekkur
átakalaust og lipurlega frá hárnákvæmum lýs-
ingum á fundum, ráðabruggi og samtölum yfir í
spaklegar og frjálslegar vangaveltur um valdið og
eilífðarmálin.
Eftir stendur sterk tilfinning lesandans fyrir
því að hafa fengið að skyggnast inn í hinn grimmi-
lega heim pólitískrar valdabaráttu, þar sem per-
sónur og leikendur gera sér misvel grein fyrir því
hvort þeir eru persónur og leikendur, gerendur
eða þolendur. Bókin er því undarleg blanda af
skráningu atburða, nánast rannsóknarblaða-
mennsku í æðra veldi (eða and-blaðamennsku) og
gullfallegum og skörpum hugleiðingum um valdið,
það hverfula og hættulega fyrirbæri, og lífið sjálft.
Íhugul fluga á vegg í
dýragarði stjórnmálanna
„Einvera er draumsýn. Við höldum að þeir séu
einir, en þeir eru bara að þykjast vera einir. Það
er tóm blekking. Þeir eru kallaðir villidýr, en
villidýrin eru einfarar. Þeir eru eflaust villidýr
þegar þeir eru komnir í hringleikahúsið, en ann-
ars staðar eru þeir bara gæludýr.“ Með þessum
orðum hefst ein umtalaðasta og mest selda bók
þessa hausts í Frakklandi, nýjasta bók leik-
skáldsins og skáldsagnahöfundarins Yasminu
Reza, L’aube le soir ou la nuit (Dagrenning kvöld
eða nótt), en í henni segir frá ári í lífi Nicolas
Sarkozys Frakklandsforseta.
Reza og Sarkozy Reza fylgdi Sarkozy í heilt ár. Andstæð-
ingar hans, vinstrimenn, segja hana hafa lagst kylliflata fyrir
honum og dragi upp hetju- og glansmynd, en stuðningsmenn
hans, hægrimenn, eru algerlega á öndverðum meiði og finnst
hún allt of gagnrýnin og nærgöngul. Myndin var tekin í mars.