Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Hollywood er fljót að gleyma ogþví hefur Ben Affleck fundið
fyrir. Fyrir áratug skrifaði hann
ásamt Matt Damon handritið sem
kom þeim í hóp stjarnanna, Good Will
Hunting, og síðan þá hefur stjarna
Damons skinið örlitlu skærar með
hverju árinu sem líður á meðan
draumaverksmiðjan
virtist hafa spýtt Af-
fleck út um leið og
hún var búinn að
kreista eins margar
ómerkilegar hasar-
myndir út úr honum
og mögulegt var. En
eftir handritið ósk-
arsverðlaunaða virt-
ist Affleck ætla að láta sér duga að
leika í bíómyndum – þangað til um
síðustu helgi en þá var frumsýnt
fyrsta leikstjórastykki pilts í fullri
lengd, Gone Baby Gone. Titil myndar-
innar ber að skilja bókstaflega, hún
fjallar um barnsrán og var raunar
hætt við að sýna hana á kvikmyndahá-
tíðinni í London sökum þess hve lík-
indin þóttu mikil við alræmt hvarf
Madeleine McCann. En í Bandaríkj-
unum hafa fáar myndir á þessu hausti
hlotið jafn mikið lof gagnrýnenda. Af-
fleck leikur ekki sjálfur í myndinni en
hins vegar er yngri bróðir hans, Ca-
sey, í aðalhlutverki ásamt Morgan
Freeman. Niðurstaða gagnrýnenda
virðast vera nánast einróma; hér hafa
báðir bræðurnir fundið fjölina sína,
Ben sé vel geymdur bak við mynda-
vélina en Casey sanni hins vegar að
hann sé langbesti leikarinn í fjölskyld-
unni. Eina umkvörtunarefnið er að tit-
illinn á myndinni nær ekki sömu hæð-
um listrænnar fullkomnunar og
frumraun Bens á leikstjórasviðinu,
stuttmyndin „I Killed My Lesbian
Wife, Hung Her on a Meat Hook, and
Now I Have a Three-Picture Deal at
Disney“ sem fór því miður fram hjá
flestum þegar hún var frumsýnd árið
1993 enda erfitt að fá góðar stutt-
myndir sýndar eins og íslenskir kvik-
myndagerðamenn vita manna best.
  
Talandi um bræður þá er verið aðendurgera hina dönsku Brødre
sem Brothers og hvað sem mönnum
annars mun finnast um endurgerðina
er ekki hægt að neita því að vel virðist
valið í hlutverk, bræðurna leika þeir
Tobey Maguire og Jake Gyllenhaal,
leikarar sem kemur alltaf jafnmikið á
óvart að séu óskyldir. Svo líkir eru
þeir að það olli jafnvel smámunasöm-
ustu aðdáendum Köngulóarmannsins
litlum áhyggjum þegar útlit var fyrir
að Gyllenhaal tæki við vefaranum
mikla af Maguire, þegar sá síðar-
nefndi þjáðist af bakverkjum eftir allt
vefspriklið í fyrstu myndinni. Annar
bræðranna er sendur til friðargæslu-
starfa í Afganistan og er talinn af, en
þegar hann kemur heim hefur bróðir-
inn tekið að sér að hugga hina meintu
ekkju. Konan sem kemur upp á milli
bræðranna er Natalie Portman, en í
dönsku útgáfunni var raunar Holly-
wood-smástirna í því hlutverki, Con-
nie Nielsen sem margir muna úr Gla-
diator. Annars virðist leikstýran
danska Susanne Bier vera í miklum
metum í vesturheimi um þessar
mundir. Í vor var hún tilnefnd til ósk-
arsverðlauna fyrir bestu erlendu
mynd, Efter Brylluppet, og auk
Brødre er einnig verið að endurgera
Elsker dig for evigt uppá ensku sem
Open Hearts – og ætti hún vera í
öruggum höndum Zach Braff sem átti
einhverja bestu leikstjórafrumraun
síðari ára með Garden State. Loks er
nýbúið að frumsýna frumraun Bier
sjálfrar uppá engilsaxnesku, Things
We Lost in the Fire, þar sem Halle
Berry leikur unga ekkju sem leitar
huggunar hjá besta vini hins látna eig-
inmanns.
KVIKMYNDIR
Ben Affleck
Jake Gyllenhaal Tobey Maguire
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Íupphafssenu Tirez sur le pianiste hleyp-ur karl nokkur á flótta undan bifreið eft-ir myrkum strætum Parísarborgar.Götumyndin, rökkrið og örvilnunin kall-
ast á við þær bandarísku glæpamyndir sem
Frakkar sjálfir skírðu film noir. Myndin er jú
að einhverju leyti óður leikstjórans François
Truffaut til þessarar hefðar, en handritið skrif-
aði hann (ásamt Marcel Moussy) eftir reyfara
sem var gefinn út í Frakklandi sem hluti af
Série noir ritröðinni sem lagði rökkurmynd-
unum einmitt til nafn sitt. Þetta var bók David
Goodis Down There sem í dag er reyndar alla-
jafna nefnd eftir myndinni Skjóttu píanóleik-
arann.
Líkt og í skáldsögunni hleypur karlinn á
ljósastaur og fellur vankaður í jörðina. Í frá-
sögn Goodis tekst honum að hafa sig á lappir
og flýja inn á knæpu píanóleikarans sem vísað
er til í titlinum og reynist vera bróðir hans.
Þetta gerist á aðeins fyrstu tveimur síðunum,
en í mynd Truffaut sem annars fylgir eftir lýs-
ingu Goodis af óvenjulegri nákvæmni á sér
stað langur og merkilegur útúrdúr. Vegfarandi
nokkur hjálpar manninum á fætur og þeir taka
tal saman. Vegfarandinn er með stóran blóm-
vönd handa eiginkonu sinni og þessir ókunnu
menn ræða nú kosti og galla hjónabandsins og
sá gifti lýsir því hvernig hann kynntist eig-
inkonu sinni en varð ekki ástfanginn af henni
fyrr en þau höfðu eignast saman barn tveimur
árum eftir að hafa gift sig. Þetta er kostuleg
sena í ljósi þess sem á undan er gengið – ein-
kennist bæði af grallaraskap og einlægni. Jafn-
skjótt og þeir hafa kvaðst heldur karlinn
hlaupunum áfram þar til hann finnur knæpu
bróður síns.
Ég taldi þennan óvænta fund tvímenningana
alltaf hreina og klára viðbót frá hendi Truf-
faut. Það var svo fyrir skemmstu að ég las
skáldsögu Goodis Nightfall og varð heldur bet-
ur hissa þegar ég rakst þar á senuna því sem
næst óbreytta – samræðurnar þær sömu að því
frátöldu að þær voru á ensku í stað frönsku: „I
think I really fell in love with her about two
years after the marriage. She was in the ho-
spital then.We were having our first kid. I
remember standing there at the bed, and
there she was, and there was a baby, and I got
all choked up. That was it, I guess. That was
the real beginning.“
Við fyrstu sýn virðist fundur tvímenning-
anna líka jafn tilviljanakenndur og í Skjóttu
píanóleikarann en brátt kemur í ljós að
vegfarandinn er lögreglumaður að rannsaka
glæp sem viðmælandi hans er grunaður um.
Hvað varðar frásagnaruppbyggingu hefur
senan því allt annað hlutverk í bók og mynd. Í
Nightfall eiga tvímenningarnir eftir að verða
lykilpersónur og ólíkar vitundamiðjur
skáldsögunnar, en í Skjóttu píanóleikarann er
þætti vegfarandans lokið er hann hverfur á vit
ástkærrar eiginkonu sinnar. Þannig að þótt
Truffaut endurskapi senuna nokkuð nákvæm-
lega hefur þessi tilfærsla hennar yfir í
frásagnarsamhengi Down There umbylt inn-
taki hennar. Í stað þess að leggja grunn að
frásögn brýtur hún upp hefðbundið frá-
sagnamynstur, og skiptir þá minna flóttinn
sem truflaður er í miðjum klíðum en hvernig
grafið er undan væntingum áhorfenda um
frekari kynni af vegfarandum sem hefur
verið kynntur svo rækilega til sögunnar. Sem
slíkt er atriðið í takt við sjálfhverfan leik
Truffaut með hefðina í myndinni – samræða
sem er ekki síður einlæg en tal tvímenning-
anna.
Goodis, Truffaut og píanóleikarinn
SJÓNARHORN » Við fyrstu sýn virðist fundur tvímenninganna líka jafn tilvilj-
anakenndur og í Skjóttu píanóleikarann en brátt kemur í ljós að
vegfarandinn er lögreglumaður að rannsaka glæp sem viðmælandi
hans er grunaður um. Hvað varðar frásagnaruppbyggingu hefur sen-
an því allt annað hlutverk í bók og mynd.
Eftir Sæbjörn Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is
Á
meðan rithöfundurinn Philip K.
Dick lifði hafði hann það skítt og
hefði aldrei órað fyrir því að
þungmeltar og illseljanlegar
fantasíur hans um tortryggilega
framtíðarveröld yrðu eftirsótt
söluvara og nafn hans skráð stórum stöfum í vís-
indabókmennta- og kvikmyndasöguna.
Dick, sem átti erfitt einkalíf, stóð í áralangri
baráttu við geðræn vandamál og eitur-
lyfjaneyslu, lifði það ekki að vera viðstaddur
frumsýningu Blade Runner, fyrstu bíómynd-
arinnar sem byggð er á bókum hans. Hann féll
frá aðeins fjórum mánuðum fyrir frumsýn-
inguna árið 1982, dánarorsökin var heilablóðfall.
Isolde Hackett, dóttir hans, hefur sagt að hún
hafi farið á sýninguna með móður sinni í þeirri
von að myndin gæti hugsanlega haldið nafni föð-
ur hennar á lofti. Hún var aðeins 15 ára og voru
sárafáir mættir á staðinn aðrir en þær mæðgur
og ljósin í sýningarsalnum voru kveikt áður en
kreditlistinn byrjaði að rúlla. Hún sá því aldrei
nafnið hans á tjaldinu, í ofanálag kolféll myndin
hvað aðsókn snerti.
Blade Runner
fékk lítil viðbrögð
Eftir uppákomuna í bíóinu og daufar viðtökur
almennings afskrifaði fjölskyldan möguleikann
á að bækur Dicks ættu minnsta möguleika í
kvikmyndaheiminum. Það hefði orðið enn ein
viðbótin við raunasögu skáldsins, sem átti fimm
mislukkuð hjónabönd að baki, skrifaði flestar
bækurnar í amfetamínvímu og upplifði sjálfan
sig jafnan sem utangarðsmann, í sínum myrka
bölsýnisheimi, þar sem ofsóknaræði og trúar-
kreddur réðu ríkjum.
Þrátt fyrir að Philip Kindred Dick væri van-
sæll einfari í lifanda lífi hafa hugmyndir hans
reynst, að honum löngu látnum, sannkallaðir
gullmolar á tímum stafrænna bíógaldra. Eftir
allt varð Dick „eins manns verksmiðja“ í kvik-
myndaiðnaðinum og hafa 8 myndir litið dagsins
ljós eftir að Blade Runner skipti ekki sköpum
fyrir aldarfjórðungi. Á meðal mynda byggðra á
bókum Dicks má nefna Minority Report eftir
Steven Spielberg; Total Recall, gerða af Paul
Verhoeven og Paycheck, sem var stjórnað af
John Woo. Fyrr á árinu var frumsýnd nýjasta
Dick-myndin, Next, með Nicolas Cage, og er ný-
komin út á mynddiski.
Blade Runner frumsýnd í annað sinn
Í millitíðinni hefur hagur Blade Runner vænkast
heldur betur, hún flaug upp á frægðarhimininn,
löngu komin í hóp bestu vísindaskáldsögulegra
kvikmynda sögunnar, frá því að vera lítt kunn og
vanmetin. Í mánuðinum verður Blade Runner
„frumsýnd“ í annað skipti vestan hafs, að þessu
sinni í tilefni aldarfjórðungsafmælisins. Í end-
urvinnslunni, sem var viðruð á Feneyjahátíðinni
fyrir skömmu, bætir leikstjórinn, Ridley Scott,
við bútum og heilum atriðum sem voru felld niður
á sínum tíma. Fyrir bragðið verður Blade Run-
ner: The Final Cut, nokkru lengri en frum-
útgáfan. Enginn vafi er á að fjölmargir aðdá-
endur um allan heim, taka hátíðarútgáfunni
fagnandi, hérlendis verður hún gefin út á mynd-
diski og hugsamlega sýnd í Sambíóunum – ef að-
sóknin verður umtalsverð vestan hafs.
Viðbrigði fyrir fjölskylduna
Umskiptin hafa breytt miklu fyrir fjölskyldu van-
sæls höfundar, sem sá framtíðina fyrir sér eins
og bíógestir vilja hafa hana. Dick er umdeildur
sem fyrr, en farið að ræða hann í sömu andrá og
penna á borð við Isaac Asimov, Robert Heinlein,
Arthur C. Clarke og Ray Bradbury. Isa Hackett
var viðstödd hátíðarsýninguna í Feneyjum sem
var geysivel tekið og bætti upp grámyglulega
minninguna um frumsýninguna sem fór fram
aldarfjórðungi áður. Hackett er driffjöðrin,
ásamt systur sinni Lauru Leslie, í Electric Shep-
herd, kvikmyndaframleiðslufyrirtæki erfingja
skáldsins. Það var stofnað árið 2005, að hluta til
vegna vonbrigða með geldingslega Hollywood-
meðhöndlun Screamers og Paycheck. Afkomend-
urnir eru ekki í vafa um að styrkari hendur verða
að koma að verkum Dicks í framtíðinni.
Um þessar mundir eru í uppsiglingu kvik-
myndagerðir sex bóka Dicks, af þeim er Ubik
komin lengst á veg, en fróðir menn telja hana
besta framlag höfundarins til vísindaskáldsög-
unnar. Hollywood hefur daðrað meira við Ubik,
frá því hún kom út árið 1969, en nokkurt annarra
verka hans. Bókin, sem fjallar um átök milli
manna gæddra fjarskynjunargáfu, sat á lista sem
birtist í Time árið 2003, yfir 100 mikilvægustu
skáldsögur á enskri tungu á öldinni sem leið. Í bí-
gerð er framleiðsla á tölvuleikjum byggðum á
hugmyndum Dicks, teiknimyndasögur og smá-
sögur hans allar með tölu eru væntanlegar í
hljóðbókarformi að ári. William Hyter (X-Men
þrennan), er að vinna í handriti sjónvarpsþátta
sem styðjast við nokkrar smásagnanna.
Sjálfsævisöguleg mynd á leiðinni
Kvikmyndagerðin sem tengist Dick og beðið er
með hvað mestri eftirvæntingu, er ekki byggð á
einhverju verka hans heldur mun hún fjalla um
stórdularfullt lífshlaup skáldsins. Tony Grisoni
(Fear and Loathing in Las Vegas), er að skrifa
handritið og aðalhlutverkið er ekki í síður örugg-
um höndum, það er sjálfur Paul Giamatti sem
kemur til með að leika skáldið, en myndin er hug-
arfóstur þessa sérstæða og mikilhæfa leikara
sem sagður er dyggur aðdáandi Dicks. Grissoni
fléttar óbirtu, síðasta verki höfundarins, The Owl
in Daylight, í handritið, sem er um það bil fullbú-
ið.
Sem fyrr segir var Dick marggiftur er hann
féll frá, aðeins 53 ára að aldri og skildi eftir sig
þrjú börn með jafn mörgum konum. Isa (Isolde),
var annað barnið í röðinni, Nancy móðir hennar,
skildi við Dick árið 1972, eftir sex, stormasöm ár.
Hún kynntist föður sínum hvað best allra, var í
nánu sambandi við hann og hafði lag á að um-
gangast hann í kvíðaköstum sem sóttu á hann og
hömluðu því að hann gæti átt eðlileg samskipti
við annað fólk. En verkin munu halda minningu
hans á lofti.
Vansæll en vinsæll
Vísindaskáldsögur Philips K. Dick hafa aldrei
verið eftirsóttari til kvikmyndagerðar en í dag,
25 árum eftir fráfall hans.
Philip K. Dick Hann stóð í áralangri baráttu við
geðræn vandamál og eiturlyfjaneyslu, lifði það
ekki að vera viðstaddur frumsýningu Blade
Runner.