Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2007, Blaðsíða 4

4 LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Auði Jónsdóttur
audur@jonsdottir.com
E
r bókamessan í Frankfurt ekki
eins og gamla Heimilissýn-
ingin?“ spyr Hermann Stef-
ánsson rithöfundur þar sem
við sitjum fjórir kollegar á
katalónskum matsölustað og
skeggræðum möguleikann á að Ísland verði
gestaþjóð á bókamessunni árið 2011. Hann
hnippir í mig sem fór á síðustu bókamessuna
ásamt hinum tveimur rithöfundunum, Óttari
M. Norðfjörð og Þórarni Leifssyni.
Til Frankfurt fórum við viðbúin vonbrigðum
og því kom bókamessan þægilega á óvart. Í
stað þess að minnast viðvarana um að höfund-
ar lyppuðust niður þarna og útgefendum þætti
vera þeirra álíka óþægileg og mannpaddan
Gregor þótti í húsi fjölskyldu sinnar, þá hrist-
um við fljótlega af okkur sjokkið við að mæta
hundruðum þúsunda útgefenda og umboðs-
manna. Um stund fann ég þó til samkenndar
með stráknum sem faldi sig á nornaþingi í sög-
unni Nornirnar eftir Roald Dahl – en sem bet-
ur fer breyttumst við ekki í mýs eins og hann
heldur þræddum hnarreist gangana.
Kannski er nær lagi að líkja bókamessunni
við tískuhátíð en heimilissýningu því þar eru
augsýnilega trend í gangi sem útgefendur
skima eftir eins og gráðug hjarðdýr: Hvar er
heitasta spennusagan í ár? Hvar er nýi Potter-
inn? Hvaða stjarna gaf út safaríkustu ævisög-
una?
Þó er tískulíkingin heldur mikil einföldun
því þarna má einnig finna útgefendur sem lifa
á því að brjóta lögmálin fyrir utan alla þá far-
sælu forleggjara sem daðra jafnt við hjarðlífi
og fagurkerafýsn.
Svo nú byrja ég að svara Hermanni: Auðvit-
að er bókamessan í Frankfurt á sinn hátt
heimilissýning, enda takmark útgefenda að
koma sem flestum bókum inn á sem flest
heimili – rétt eins og húsgagnaframleiðendur
reyna að selja allt frá Lazyboy-stólum að egg-
inu hans Arne Jakobsen. Á móti kemur að
bækur eru líkari fólki en stólar – skapaðar úr
hugmyndum, fræðum, draumum, vonum,
gagnrýni, tilfinningum, hugsjónum og leik – og
því ógjörningur að afgreiða á nóinu þennan
undarlega stað, einna líkastan flugvelli, þar
sem árlega er vílað og dílað með það sem hæst
skal bera í bóka- og heimsumræðunni. Í raun-
inni er bókamessan frekar heili alþjóða-
samfélagsins en heimilissýning.
Í innviðum heilans
Téður alþjóðaheili minnir um margt á atriði úr
kvikmyndinni All you wanted to know about
sex eftir Woody Allen þar sem sýnd er starf-
semi í stjórnstöð heilans til að undirbúa
óþekktan náunga undir kynmök. Þarna eru
veggirnir hvítir. Óendanlega langir gangar
með beinum rúllustigum liggja á milli gígan-
tískra álma sem hafa að geyma mismunandi
lönd, málsvæði og heimsálfur í líki bása. Á
göngunum og í básunum minnir fólkið á synd-
andi heilafrumur þar sem það geysist áfram í
svarbláum jakkafötum til samráðs um hvaða
sæðisfruma sé vænlegust til að synda áfram að
egginu og springa út sem metsöluhöfundur.
Hins vegar þóttumst við fljótlega uppgötva að
þrátt fyrir vísindaskáldsögulegar umbúðirnar
væru líflegheit í mannlegum samskiptum væn-
legust til vinnings, líkt og á öðrum markaðs-
torgum.
Þannig fór Óttar M. Norðfjörð ekki erindis-
leysu með bókina sína, Hnífur Abrahams. „Að
fara til Frankfurt var í senn það besta og
versta sem ég hef gert á rithöfundarferlinum,“
segir hann. „Stundum er betra að skrifa bara í
litla kjallaranum heima á Íslandi, óafvitandi af
samkeppninni úti í heimi. Á hinn bóginn hafði
ég lúmskt gaman af að tala um bækur í þrjá
daga, ekki út frá fagurfræðilegu gildi heldur
fjölda prentaðra eintaka, blaðsíðutali og um-
fjöllunarefni í hnotskurn, enda er þetta ekki
staðurinn til að njóta bóka. Kannski er óðs
manns æði að fara til Frankfurt í von um að
selja óútkomna bók. En það er samt mögu-
leiki, það er á hreinu. Maður þarf bara að þora
að gera sig að fífli, enda ætlunin jú að pranga
bókinni sinni upp á aðra. Þannig samskipti eru
til grundvallar á hátíðinni – að selja og kaupa.
Ég bjóst ekki við neinu, enda svartsýnn að eðl-
isfari. En í lokin voru þrjú forlög í Skandinavíu
mjög áhugasöm um bókina; í þessum töluðu
orðum eru þau með hana í frekari lestri. Þá
fékk ég mjög góð viðbrögð frá finnsku forlagi
og öðru þýsku – og heyri vonandi frá þeim síð-
ar. Mér gekk því betur en ég þorði að vona,
nokkuð sem sýnir að rithöfundur getur vel
fengið eitthvað út úr því að mæta á messuna.“
Í sama streng tekur Þórarinn Leifsson sem
kom barnabókinni sinni, Leyndarmálið hans
pabba, til frekari skoðunar hjá forlögum í
Bandaríkjunum, Kanada og Skandinavíu með
því að svífa á forleggjara og bjóða þeim lag-
legan bækling. Nokkuð sem er stór þáttur í
bókamessunni: Að fá erlenda forleggjara til að
kynna sér sem flestar bækur.
Samhugur og undirbúningsvinna
Kynningargildið fyrir gestaþjóð felst að
stórum hluta í athyglinni sem hún hlýtur inni á
sjálfri messunni. Á svæði Katalóníu, sem var
gestaþjóðin í ár, voru stöðugir blaðamanna-
fundir, þrátt fyrir að innbyrðis væringar fyrir
messuna hafi skaðað getuna til að nýta hlut-
verkið til fullnustu. Við rithöfundarnir fjórir
erum svo hungraðir í upplýsingar um þetta að
við gleymum matnum þegar ég fiska farsíma
upp úr kvenveskinu og hringi í Hólmfríði
Matthíasdóttur, útgáfustjóra Máls og menn-
ingar, sem starfaði lengi hjá forlaginu RBA í
Barcelona og hefur mikla reynslu af erlendri
réttindasölu.
Hún uppfræðir okkur fúslega og segir ein-
drægni mikilvæga í þessu samhengi: „Ef Ís-
land verður gestaþjóð ættum við að sameinast
öll sem að þessu komum – rithöfundar, ráða-
menn, útgefendur og aðrir – um að nýta okkur
þetta tækifæri eftir bestu getu til að koma
bókmenntum okkar og menningu á framfæri.
Katalóníumenn flöskuðu á því að láta innanrík-
isdeilur sínar varpa skugga á hátíðina þegar
þeir fóru að þrasa um hvort spænskumælandi
rithöfundar Katalóníu ættu að vera með eður
ei; við getum lært af þeirra mistökum og sýnt
samhug í undirbúningi og allri þátttöku í þess-
ari kynningu,“ segir hún.
Næst er bjallað í Halldór Guðmundsson í
öðrum farsíma svo ég hef þau Hólmfríði hvort
í sínu eyranu. Halldór hefur oftsinnis farið á
bókamessuna, bæði sem útgefandi og rithöf-
undur, og segir árangurinn velta mikið á und-
irbúningnum: „Þetta má ekki bara snúast um
viðburði á messunni sjálfri, heldur um góðan
aðdraganda þar sem mikil áhersla er lögð á
þýðingar og útgáfur, því það eru bækurnar
sem blífa. Jafnframt er þetta einstakt tækifæri
til kynningar á íslenskum listum, ekki síst
sjónlistum og tónlist, með margvíslegum við-
burðum áður en á sýninguna er komið og auð-
vitað í sýningarhöllinni sjálfri.“
Halldór bendir á að góð samvinna útgef-
enda, höfunda, þýðenda og áhugasamra er-
lendra útgefenda sé lykillinn að góðum ár-
angri: „Reynslan hefur sýnt að það er hægt að
gera þetta bæði vel og illa. Katalóníumönnum
tókst til dæmis ekki alveg nógu vel upp í ár, af
ýmsum ástæðum. Í mínum huga eru Hollend-
ingar, sem voru heiðursgestir fyrir röskum
áratug, góð fyrirmynd – því framganga þeirra
varð til þess að koma af stað öflugri þýðinga-
bylgju þar sem hollenskir höfundar og bók-
menntir frá Niðurlöndum eignuðust góða út-
gefendur víða um heim.“
Menningarútrás
Kynningin sem gestaþjóðin fær hlýtur að vera
fengur fyrir þjóðir sem hafa fámennt mál-
svæði að kynna, líkt og Ísland og Katalónía.
Hólmfríður tekur undir það: „Sýningin í
Frankfurt var sérstaklega mikilvæg fyrir
Katalóníubúa sem liður í viðleitni þeirra til að
koma Katalóníu á kortið og sérstakri menn-
ingu hennar sem hefur aldalanga sögu, bók-
menntahefð og eigið mál. Þeir vildu aðskilja
Katalóníu frá Spáni í huga almennings. Segja
má að það hafi tekist. Katalónskar bókmenntir
hafa fengið sérstaka kynningu í bókabúðum
um allt Þýskaland og búið var að þýða á sjötta
tug katalónskra bóka áður en bókasýningin
hófst. Eins hafa nokkur þýsk forlög gefið út
eigin bækur um bókmenntir, sögu og menn-
ingu Katalóníu.“
En hvaða gildi hefur gestaþjóðarhlutverkið
almennt?
„Það er ómetanleg kynning fyrir menningu
viðkomandi lands, ekki einungis í Þýskalandi
heldur á alþjóðlegum vettvangi,“ segir Hólm-
fríður. „Tíu þúsund blaðamenn sækja sýn-
inguna og fjallað er um hana á menningar-
síðum allra helstu fjölmiðla heims. Íslendingar
fengju með þessu einstakt tækifæri til að
kynna sig sem skapandi og kraftmikla menn-
ingarþjóð; þjóð sem þrátt fyrir smæð hefur af
ýmsu að miðla.
Svo ber að hafa í huga að Þýskaland er mik-
ilvægt fyrir útrás íslenskra bókmennta. Það er
Til hvers að vera í brenni
Bókamessan í Frankfurt er ekki staðurinn til
að njóta bóka heldur kaupa þær og selja. Er
mikilvægt fyrir Íslendinga að hljóta þann
sess að vera gestaþjóð árið 2011? spyr grein-
arhöfundur um leið og hún lýsir upplifun rit-
höfunda af bókamessunni.
» „Þegar bókmenntir eiga í hlut eru hvorki til stórþjóðir né
smáþjóðir. Sjálfstraustið skiptir mestu bæði fyrir höfunda
og þýðendur,“ segir Halldór. „Ég minni á hin sígildu orð
Thors Vilhjálmssonar þegar hann var spurður hversu margir
byggju eiginlega í Reykjavík: Svona um það bil jafnmargir
og í Flórens á tímum Dantes. Við eigum alls kostar á messunni
ef þetta er viðhorfið.“
Íslenski básinn „Allt frá árinu 1995 hefur áhugi á norrænum bókmenntum aukist mjög á messunni og fjölmargir af þeim hundruðum útgáfu-
samninga sem gerðir hafa verið fyrir hönd íslenskra höfunda síðasta áratuginn eiga rætur að rekja til starfs sem þar er unnið,“ segir Halldór.