Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2007, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2007 15
Sögulegar skáldsögur geta verið
heillandi, ekki síst þegar í þeim
leynast átök við fortíðina og hefð-
bundinn skilning okkar á henni,
ég tala nú ekki um þegar velt er
upp spurningum um merkingu
þess að skrifa um fortíðina frá
sjónarhorni nútímamanns. Þetta
er það sem Robert Löhr tekst að
mörgu leyti að framkvæma í
snjallri skáldsögu sinni, Skákt-
yrkjanum, sem nýverið kom út í
þýðingu Guðmundar Viðars Karls-
sonar, en þar er á athyglisverðan
máta brugðið á leik með tvöfalda
söguvitund og hún sviðsett í fram-
rás sögunnar.
Í grunnatriðum eru atburðir
bókarinnar byggðir á sögulegum
heimildum. Athafnaskáld við hirð
Austurrísk-ungverska keis-
aradæmisins á átjándu öld finnur
upp fyrstu skáktölvuna, gervi-
menni í mannslíki sem teflir líkt
og hugsandi vera og reynist ósigr-
andi. Uppfinningamaðurinn og
skáktyrkinn hans verða aðalnúm-
erið í skemmtanalífi keisaradæm-
isins, tækniundur sem þó þjónar
engum sérstökum tilgangi. Undir
yfirborðinu reynast þó brögð vera
í tafli. Gervimennið er aðeins líf-
laus brúða, falinn inni í gangverk-
inu er dvergur, hinn raunverulegi
skáksnillingur, en sögu þessa
spinnur Löhr áfram í ýmsar áttir,
morð og ástir blandast bak-
tjaldamakki hirðlífsins svo úr
verður spennandi frásögn.
Til hliðar við skemmtilega fléttu
gera þó ýmsar vangaveltur vart
við sig sem rétt er að staldra við
þar sem þar er söguleg vídd
skáldsögunnar gædd ákveðinni
dýpt, jafnvel samsvörun við sam-
tímann. Löhr fjallar um veröld þar
sem tæknin hefur í raun glatað
notagildi sínu í huga almennings,
tækniframfarir eru mældar á stiku
skemmtanagildis, veruleikinn vík-
ur fyrir fegurð tálsýnarinnar og
ímyndarinnar. Hjáveruleiki skákt-
yrkjans er svo gott sem raunveru-
legur vegna þess að fólk kýs að
falla í stafi og trúa því sem fyrir
augu ber, ekki vegna þess að það
sé frumstætt eða einfeldningslegt
heldur, þvert á móti, vegna þess
að það er svo þróað, fágað og nú-
tímalegt. Skákvélin er eins konar
falsmynd upplýsingarinnar, birt-
ing þess sem koma skal þegar
tæknin verður sjálfri sér næg og
óskiljanleg í mikilfengleika og til-
gangsleysi sínu.
Brögð í tafli
Robert Löhr Bregður á athyglisverðan máta á leik með tvöfalda söguvit-
und og sviðsetur hana í framrás sögunnar.
Björn Þór Vilhjálmsson
BÆKUR
Þýdd skáldsaga
Eftir Robert Löhr. Guðmundur Viðar Karls-
son þýddi. Mál og menning. Reykjavik.
2007. 368 bls.
Skáktyrkinn
Morgunblaðið/Ásdís
Gerður „Og jú, þetta reyndist frábær mynd, örugglega sú besta sem ég hef augum litið. Samt
hef ég oft séð eftir því að hafa farið á hana,“ segir Gerður um Lilju að eilífu eftir Moodyson.
Gláparinn
Svíinn Lukas Moodyson hefur gert nokkrarafbragðs kvikmyndir. Fyrst sá ég Fucking
Åmål (1998) sem fjallar um engar venjulegar
unglingsástir, heldur þau undur og stórmerki
þegar Agnes, einmana unglingsstelpa, verður
hrifin af töffaranum Elínu. Tillsammans (2000)
fannst mér enn betri en rétt eins og í Fucking
Åmål er þar fjallað um grafalvarlega atburði en
þó af húmor og hlýju. Þegar fréttist af nýrri
mynd, Lilju að eilífu, eftir Moodyson tveimur
árum síðar var ég því ekki í vafa um að von væri
á góðu. Ég las mér til um að myndin fjallaði um
mansal en þar sem Moodyson var leikstjórinn
var ég viss um að aldrei yrði gengið of langt og
myndin endaði örugglega með því að allir færu
saman í fótbolta undir dynjandi ABBA-tónlist.
Og jú, þetta reyndist frábær mynd, örugglega
sú besta sem ég hef augum litið. Samt hef ég oft
séð eftir því að hafa farið á hana. Enn finn ég
nefnilega fyrir ónotum þegar ég hugsa um líf
Lilju, enda er myndin byggð á ævi Dangoule
Rasalaite, 16 ára gamallar litháískrar stúlku,
sem göbbuð var til Svíþjóðar af vondum mönn-
um og neydd út í vændi. Dangoule þraukaði í
fjóra mánuði en svipti sig loks lífi með því að
fleygja sér fram af brúarhandriði í Malmö
heimaborg Moodyson. Fræg fréttamynd er til
af fótspori stúlkunnar á snævidrifnu handrið-
inu. Og auðvitað er Lilja 4-ever heldur ekki
bara saga Dangoule, heldur milljóna fullorð-
inna og barna út um allan heim. Fæst þeirra ná
einu sinni að skilja eftir sig fótspor áður en þau
eru látin hverfa.
Gerður Kristný rithöfundur.
Hlustarinn
Tæplega níu ára sonur minn er í sínu prívatBítlaæði þessa mánuðina, við dælum lög-
um þeirra inn á ipodinn, hann hefur jafnvel
smitað fjögurra ára systur sína, þau syngja
saman hástöfum Ím the eggman, they are the
eggmen, Ím the walrus, googoogoo! The wal-
rus was Paul, söng Lennon á Hvíta albúminu.
Ég var McCartney maður hér í den en hef
ekki þorað að hlusta á hann í ein tuttugu ár,
óhemju snjall lagasmiður en grátlegur skort-
ur af sjálfsgagnrýni hefur skemmt fyrir hon-
um. Vinur minn lánaði mér á dögunum plötu
hans frá 2005, Chaos and Creation in the
Backyard, og þar blómstrar McCartney, How
Kind of You, At the Mercy, English Tea,
Certain Softness, þetta eru andskoti góð lög.
En er ipodinn kannski að breyta því hvernig
maður hlustar, eða þá hvar; ég er með ipodinn
þegar ég fer út að hlaupa, læt hann oft velja
fyrir mig og það er eitthvað í ætt við forrétt-
indi að draga að sér ferskt loftið, horfa á Esj-
una og heyra Möggu Stínu syngja Megas,
Chet Baker muldra og blása, Nick Cave
syngja um hina hægu nótt og Tom Waits um
nóvember og dautt tré, en Giuliano Carmig-
nola fær mann til að trúa á eitthvað göfugt
þegar hann spilar Vivaldi á fiðluna.
Jón Kalmann Stefánsson rithöfundur.
Morgunblaðið/Kristinn
Jón „Er ipodinn kannski að breyta því hvernig maður hlustar, eða þá hvar; ég er með ipodinn
þegar ég fer út að hlaupa, læt hann oft velja fyrir mig,“ segir Jón Kalman.
ÚT er komin bókin Síðasta þorska-
stríðið eftir Guðmund J. Guð-
mundsson. Eins og nafnið gefur til
kynna fjallar bókin um
útfærslu fiskveiði-
lögsögu Íslands í 200
mílur 1975 og barátt-
unni við Breta í kjölfar-
ið.
Höfundur leitast við
að segja frá lokaþætti
málsins og svara ýms-
um brennandi spurn-
ingum eins og hvers
vegna deilan hafi
hlaupið í eins harðan
hnút og raunin varð og
hvernig aðkoma NATO
og Bandaríkjanna að
málinu hafi verið. Mik-
ið af þessum upplýs-
ingum hefur reyndar
legið fyrir um tíma en á
þessu ári og því síðasta
voru flest opinber gögn brezkra
stjórnvalda vegna málsins opnuð al-
menningi og „því ekki eftir neinu
að bíða að hefja rannsóknir á þeim
og reyna að draga upp heildarmynd
af því sem gerðist,“ eins og höf-
undur segir í aðfaraorðum bók-
arinnar
Ekki er að sjá annað við lestur
bókarinnar en að höfundi hafi tek-
izt vel upp. Hann skýrir vel frá
gangi mála, baráttunni á miðunum,
á Alþingi og á alþjóðavettvangi.
Honum tekst vel að koma til skila
mikilvægi fiskveiða við Ísland fyrir
Breta, en segja má að tilvera
Grimsby, Hull og Fleetwood hafi
grundvallazt á þessum veiðum.
Verkamannaflokkurinn var við völd
í Bretlandi og stóð höllum fæti í
þessum bæjum. Þess vegna var það
mikilvægt fyrir hann að halda uppi
baráttunni. Það kemur svo reyndar
í ljós að líklega hafi barátta Breta í
máli sem var fyrirsjáanlega tapað
kostað þá mun meira en þeir höfðu
upp úr krafsinu.
Það er líka athyglisvert að lesa
um hina pólitísku baráttu sem átti
sér stað hér heima og
hvernig NATO og
Varnarliðið fléttuðust
inn í hana.
Bókin er þægileg af-
lestrar og skýrir margt
sem var í gangi á þess-
um tíma. Það er holl
lesning að rifja upp
þessa atburði úr sjálf-
stæðisbaráttu Íslend-
inga. Mönnum er hollt
að rifja það upp hve
verðmæt fiskimiðin eru
okkur og hve mikið við
vorum tilbúin að leggja
á okkur til að öðlast yf-
irráðin yfir þeim.
En höfundurinn er
reyndar ekki alls kost-
ar ánægður með það
sem á eftir kom, ofveiði og tap-
rekstur útgerðarinnar „Afleiðing-
arnar þekkja allir; nýtt tímabil
hófst í fiskveiðisögu landsins, tíma-
bil kvótakerfis, sægreifa, töskuút-
gerðar og byggðaröskunar. Í
þorskastríðunum hafði almenningur
barist fyrir óskoruðum yfirráðum
þjóðarinnar yfir fiskimiðunum. Nú
máttu menn hins vegar sjá á eftir
fiskistofnunum í hendur auðmanna,
sem fóru með þá eins og sína einka-
eign þótt svo væri látið heita á há-
tíðarstundum að auðæfi sjávar
væru sameign landsmanna.“
Var þá kannski til einskis barizt?
Var kannski til
einskis barizt
BÆKUR
Sagnfræði
Eftir Guðmund J. Guðmundsson.
Bókaútgáfan Hólar Reykjavík 2007
164 blaðsíður.
Síðasta þorskastríðið
Hjötur Gíslason
Guðmundur J.
Guðmundsson