Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.2008, Qupperneq 5

» Þegar við komum Birtingi á
fót hér heima 1955 þá töluðu
Svíar mikið um að það væri
ekki til skáld og rithöfundur
heldur bara „kulturarbetare“.
Og þeim var líka illa við hugar-
flug og töluðu um „fantasiför-
bjud“. Það mátti ekkert standa
í bók sem lesandinn vissi ekki
fyrir. Það gæti farið í fínu
taugarnar. Þeir höfundar voru
bestir sem sögðu manni strax í
upphafi hvert þeir ætluðu í
bókinni.
Ég hitti tvo unga pilta í World Class um
daginn sem fóru að tala við mig um pólitík.
Ég sagði þeim að ég hefði aldrei verið í
stjórnmálaflokki og hefði alltaf þótt brýnast
að vera ekki háður boðum og bönnum. Í Há-
skólanum var ég reyndar í fimm manna
leyndarráði Félags vinstrisinnaðra stúdenta
sem stjórnaði öllu bak við tjöldin. Og í París
hélt ég mig löngum á vinstri bakkanum. Einu
sinni sem oftar var mér boðið yfir á hægri
bakkann af Pétri Benediktssyni, þá sendi-
herra í París, og eiginkonu hans, Mörtu, dótt-
ur móðurbróður míns, Ólafs Thors. Sendi-
ráðsbústaðurinn var á Vatnsstíg eða Avenue
de l’eau en þar var hæggengasta lyfta í París.
Þau voru sérstaklega skemmtileg hjón, Pétur
var stríðinn og fundvís á akkilesarhæla. Þetta
kvöld hitti hann á minn, og þá svaraði ég:
Þessi orð þín Pétur Benediktsson verðskulda
svar sem ég vil ekki hafa yfir í þínu húsi. Síð-
an rauk ég á dyr. Á eftir mér kom Marta og
settist hjá mér á tröppu til að sefa þennan
ólma frænda sinn. Þetta var mitt Sturm und
Drang. Seinna um kvöldið varð ég samferða
þaðan Kristjáni Albertssyni frænda mínum.
Hann sagði ekkert í lyftunni sem silaðist nið-
ur en þegar við stigum út úr henni þá
skammar hann mig: Þið þessir helvítis fellow
travelers, þið eruð ekkert skárri en hinir. Og
þegar út á götuna var komið hélt hann áfram:
Á milli okkar er víglína! Og svo hljóp hann
yfir á gangstéttina hinum megin.
Kristján var afskaplega skemmtilegur
maður, svona salonskáld.“
Að spinna vefinn
Það var líka mikið að gerast í íslenskum bók-
menntum á sjöunda áratugnum. Þú skrifaðir
bækur sem teljast marka tímamót. Þær hafa
verið kenndar við módernisma. Hvernig sérð
þú þessi skrif?
„Það var eitthvað innra með mér sem ég
vildi koma í orð. Ég vildi spinna þráðinn
þannig að mín skáldbygging stæði. Þarna
voru ýmsar víddir sem ég vildi láta ríma, vildi
binda þær saman.
Mér finnst það hafa lánast í þessum bók-
um, Fljótt fljótt sagði fuglinn, Ópi bjöllunnar
og Mánasigð. Og að búa til hugmyndatengsl,
stef. Ég gæli við þá von að menn geti bara
opnað þessar bækur, tekið sneið úr þeim og
haldið áfram. Menn segja að þetta séu erfiðar
bókmenntir en ég held að fyrirstaðan sé til
einhvers, það er til einhvers að vinna held ég.
Ég sigldi einhvern tímann frá Haugasundi
með skipstjóra sem sagði að gömlu bækurnar
dygðu sér best. Honum var ekkert vel við að
fá svona farþega. Hann var kvikur í hug-
anum. Hann sagði mér sögur af vitrum dýr-
um alla leiðina til Íslands. Og bauð mér
vodka. Og einn daginn kom til mín vélstjórinn
á skipinu og sagði: Heyrðu, ég var að reyna
að lesa bók eftir þig einu sinni, Komdu
komdu fugl. Ég sagðist vona að hann hefði
ekki hent henni í hausinn á einhverjum und-
irmanninum. Nei nei, svaraði hann, en áttu
ekki eitthvað léttara. Og þá var Folda að
koma út og Fuglaskottís sem ég benti honum
á.“
Tál getur notast til góðs
Tuttugasta öldin trúði á stórar afstrakt hug-
myndir um heiminn. Þú nefndir „fólkið“ áðan.
„Já, þetta voru svona alhæfingar.“
En á sjöunda áratugnum vildu menn hætta
við þessar alhæfingar.
„Já, en alhæfingar geta verið tál og tál get-
ur notast til góðs, sérstaklega í öngþveiti. Þá
getur það verið byrjun á einhverju. Þegar allt
er komið í þrot.“
Varstu uppreisnarmaður sjálfur? Manni
skilst það á skrifum um bækur þínar?
„Ég vona að það sjáist í bókum mínum og
skrifum hvort ég er uppreisnarmaður. Ég
held ég hafi ekki gert uppreisn uppreisnar-
innar vegna heldur vegna þess að mér fannst
við þurfa eitthvað nýtt. En það varð að vera
byggt á því sem hafði verið gert áður, hefð-
inni.“
Hvernig finnst þér annars sambúð þín og
gagnrýnenda hafa verið í gegnum tíðina?
„Ég vænti þess að þeir vinni sína vinnu
eins og ég reyni að vinna mína og virði þá
þess.“
Bókmenntir til ævinota
Voru viðtökur Grámosans að þínu mati ólíkar
þeim sem önnur verk þín hafa fengið?
„Ég hef ekki stundað slíkan samanburð en
einn franskur gagnrýnandi sagði að þetta
væri bókmenntir til ævinota – écrivain pour
la vie.“
En hvað með skáldskapinn?Það er augljós
samfella í verkum þínum en hvernig finnst
þér hann hafa þróast?
„Vona í rétta átt að svara kalli tímans
hverju sinni, og þá til frambúðar.“
lpa fólki að dreyma
Morgunblaðið/Kristinn
Thor Vilhjálmsson „En þegar ég er alveg
tómur þá reynist mér vel að hlusta á Bach.
Hann er mikill sáluhjálpari. Þá er líka gott að
berjast við berserki í Júdófélaginu.“
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 2008 5
Grámosinn glóir kom nýlega út íspænskri þýðingu og hafa umsagn-ir verið afar jákvæðar. Hér birtast
brot úr nokkrum þeirra:
,,Sumir halda því fram að rithöfundar
geti ekki skrifað bókmenntagagnrýni
vegna þess að þeir hafi tilhneigingu til að
draga taum þeirra verka sem þeir telja að
innihaldi bókmenntalega kosti og galla
eigin verka. Aðrir vilja aftur á móti meina
að einungis rithöfundar búi yfir nægu
næmi til að skynja umhleypinga sköp-
unarstarfsins. Með bókum eins og Grá-
mosinn glóir missa slíkar deilur marks,
gagnrýninn lesandi bókarinnar skilur
raunverulega merkingu hugtaksins hug-
hrif og gagnrýninn rithöfundur fyllist öf-
und. Að minnsta kosti hef ég fundið fyrir
öfundarsting milli augnanna: þetta er bók
sem ég hefði viljað skrifa, í heild hennar
og einbeitni, í ásetningi, hrynjandi, litum,
málfari öllu, hverja eina og einustu síðu.“
Marta Sanz/ La tormenta en un vaso
Þróttmiklar og yfirvegaðar bók-
menntir
,,Grámosinn glóir eftir Íslendinginn Thor
Vilhjálmsson er dæmi um þróttmiklar og
yfirvegaðar bókmenntir ... sannarlega
hægt að mæla með henni.
... Í sögu Thors Vilhjálssonar end-
urspeglast tilfinning Íslendingsins fyrir
landinu umhverfis hann sem stundum er
honum ógn, stundum fyrirheit. Og hér er
vert að minnast á stórfenglega þýðingu
Enrique Bernárdez.“
Sra. Castro/ Solodelibros
Fagur og stormasamur heimur
Alfonso Vázquez hjá La opinión de
Málaga lýkur lofi á yfirvegaðan styrk bók-
arinnar og segir hana minna á kvikmyndir
Dreyers og Bergmans. Hann lofar einnig
framúrskarandi þýðingu Enriques Bern-
árdez og endar greinina á þessum orðum:
,,Thor Vilhjálmsson notar íhugulan en
um leið ljóðrænan prósa með fjölmörgum
tilvitnunum í Íslendingasögurnar. ... Les-
andinn stendur frammi fyrir sama vanda
og í sálfræðidrama Bergmans: ef hann kýs
að halda inn í þennan fagra og storma-
sama heim verður hann að taka öllum
þeim afleiðingum sem því fylgja. Það gæti
verið þess virði.“
Alfonso Vázquez /La opinión de Málaga
Maður og nafn til að minnast
,,Thor Vilhjálsson er sannur listamaður og
bók hans sýnir framúrskarandi starf rit-
smiðs sem af seiglu og staðfestu leitar
uppi viðeigandi orð, lýsingarorð við hæfi,
sníður setninguna þannig að hún segi ekki
meira en það sem henni ber, byggir hægt
og ákveðið upp frásögn sem heltekur
hjarta lesandans, af sömu gaumgæfni og
íslensku sjómennirnir, með staðfestu þess
sem trúir umfram allt á starf sitt og nær
því takmarki sem hann hafði að leið-
arljósi: að segja skelfilega sögu – rekja
frásögn um ást milli systkina á nítjándu
öld ...
Grámosinn glóir: orð sem tíminn hefur
fangað. Gjöf til góðs lesanda.
Thor Vilhjálmsson: maður og nafn til að
minnast.“
Maria Aixa Sanz /Literaturas.com
Seglbátur
Estibaliz Ezkerra hjá baskneska dag-
blaðinu Gara notaði tækifærið til að rifja
upp sín fyrstu kynni af Thor en það var á
upplestri með Thor og Ted Hughes í
London 1996. Hún lýsir aðdáun breska
skáldsins á verkum Thors og tekur undir
með honum þegar hann segir að verk
Thors séu eins og seglbátur sem siglir
milli stranda goðsagna – brota eða rústa
siðmenningar okkar – og samtímans.
Spænskar umsagnir
um Grámosann