Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.2008, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 2008 15
lesbók
„BÚDDA er á Akureyri“ heitir sýn-
ing sem nú stendur yfir í Listasafn-
inu á Akureyri. En á sýningunni er
lögð áhersla á ýmsar birting-
armyndir búddismans og reyndar
birtingarmyndir Búddans sjálfs, þ.e.
hins vakandi manns.
Búddismi á rætur að rekja til Ind-
lands um fimm öldum fyrir Krist-
burð, þegar hinn konungborni
Siddhartha Gautama kom í heiminn
og vaknaði til fullrar vitundar 35 ára
gamall eftir að hafa setið undir
Bohditrénu í 49 sólarhringa án þess
að hverfa í eitt augnablik frá vitund
sinni.
Búdda er hinn vakandi maður og
því rétt er að gera greinarmun á
búddisma og Búdda. Búddismi er
byggður á kennslu (Siddhartha)
Gautama Búdda. Hann er ekki
trúarbrögð í sama skilningi og
kristni, eins og Sigurður Skúlason
kemur inn á í vel ígrundaðri grein
sinni um Búddisma, þar sem enginn
guð kemur við sögu. Þetta er allt
eins lífsspeki eða heimspeki. Engu
að síður eru ritúöl, bænir og skurð-
goð sem tengja hann trúarbrögðum,
auk vissrar stéttaskiptingar presta
og munka og því vandasamt að
hafna honum sem slíkum.
Búdda er hins vegar samheiti yfir
þá sem eru vakandi eða uppljómaðir
og hafa ótal „Búddar“ verið uppi síð-
an í tíð Gautama. Fjórir samtíma-
listamenn eiga verk á sýningunni,
þau Halldór Ásgeirsson, Erla Þór-
arinsdóttir, Finnbogi Pétursson og
Bill Viola og er þeim tvinnað saman
við muni sem tengjast búddisma.
Innsetning Halldórs Ásgeirssonar
er í anda zen-búddisma sem lista-
maðurinn hefur iðkað um árabil,
enda búsettur að hluta í Japan þar
sem zen er mikilvægur partur af
menningunni. Zen í listum snýst
sjaldnast um að búa til form eða
hluti, frekar að sýna hið tóma í
hlutnum, nokkuð sem vestræn list
hóf að rannsaka í afstraktlistinni,
súprematisma, mínimalisma og
sumt hvað í Fluxus, John Cage sem
dæmi.
Halldór rammar inn rýmið með
ábendingum á tómið. Plöntur raðast
meðfram veggnum sem hann fylgir
eftir með óræðum teikningum og
tákni fyrir tóminu. Symbólískir fán-
ar mynda svo hlið sem eru tóm sín á
milli. Í miðju rýminu er bátur fylltur
tómum flöskum og ljósi sem dofnar
og styrkist á víxl. Táknrænt virkar
báturinn á mig sem líkami sem ber
ljósið.
Erla Þórarinsdóttir sýnir mál-
verk, skúlptúr og ljósmyndir. Erla
hefur dvalið í Kína og orðið fyrir
áhrifum af austurlenskri list og
fræðum. Hún sýnir málverk, skúlp-
túr og ljósmyndir sem búa yfir mik-
illi efniskennd og tengjast lík-
amanum, eru þung og jarðtengjandi,
en táknmyndir eru goðsögulegar og
geyma í sér ríka merkingu sem verð-
ur sérlega áhrifamikil í þessu sam-
hengi.
Finnbogi Pétursson er kunnur
fyrir hljóðskúlptúra og innsetningar.
Fá verk hans nýja merkingu þegar
þau eru framsett í búddísku sam-
hengi. Verkið Teslatunes, sem áður
var í sýningarsal Orkuveitu Reykja-
víkur, virkar nú eins og tíbetskir
lúðrar eða horn, og upptaka á inn-
öndun Halldórs Laxness er kómískt
innlegg í þemað, og sérkenni Nób-
elskáldsins sem eru flestum Íslend-
ingum kunn verða sem staðbundið
þjóðfélagslegt minni um orsök og af-
leiðingu.
Bill Viola er bandarískur búddisti
og einn þekktasti vídeólistamaður
heims. Verk hans „Observance“ er
vel þekkt. Þetta er plasmaskjáverk
sem hangir á enda gangs. Mynd-
skeiðið er í hægagangi og sýnir fólk í
sorg sem birtist í raunstærð á skján-
um líkt og það sé að kveðja einhvern
náinn eftir hroðalegan atburð. Það
horfir niður og sem áhorfandi bein-
ist athygli manns að því tóma rými
sem er á milli manns sjálfs og mann-
eskjanna á skjánum. Þetta er magn-
að verk og fengur að fá það til lands-
ins.
Erfitt er að horfa framhjá fimmta
þátttakandanum á sýningunni,
ónafngreindum sem slíkum, Hann-
esi Sigurðssyni forstöðumanni lista-
safnsins. Hann hefur safnað antik
frá Austurlöndum og á sjálfur
munina á sýningunni. Eru fingraför
hans fyrirferðarmikil og gríðarlegur
áhugi hans og vilji til að skapa um-
ræðu og hreyfa við fólki virðing-
arverður en oft yfirgengilegur og
hætt við að sjálf listin lendi í öðru
sæti.
Ég hef t.d. efasemdir um hvort ít-
arleg kynning á indverska meist-
aranum Osho (Bhagwan Sri Raj-
neesh) sé viðeigandi í samhengi við
samspil búddisma og samtímalist, að
honum sé ofaukið, því þótt Osho hafi
tileinkað sér margt úr zen að þá er
hætt við að nærvera hans taki at-
hygli frá hinum fornu búddísku gild-
um, enda Osho „popúlisti“ í húð og
hár og eins ólíkur Gautama í aðferð-
um og hugsast getur.
Þá þykir mér Hannes fara yfir
strikið með endurskírn á verki Bills
Viola, „Lostalotning“ að því er virð-
ist til að samræma listaverkið eigin
texta í skránni um „tantrabúdd-
isma“. Enska heiti verksins „Ob-
servance“ merkir „að horfa á eitt-
hvað með lotningu“ og getur vel
tengst helgiathöfn, en það að eitt-
hvert tantraritúal fari fram á meðal
dauðra kemur varla verki Viola við
og tengingin gefur kolranga nálgun.
Hins vegar á heitið „Observance“
mun fremur við hugmyndir búdd-
ismans um vitnið sem er innra.
Í þessu má samt ekki gleyma
að„sensationalismi“ er helsta kenni-
merki Hannesar sem stjórnanda
listasafns og kemur mér enginn í
hug sem mundi ráðast í gerð sýn-
ingar af þessu tagi og færa innhverf
andleg gildi í úthverfan búning
„sensationalisma“, og með slagorð-
inu „Oft var zen en nú er nauðzen“.
Er sýningin mjög vel framsett og
áhrifarík og framtakið tímabært.
Hvet ég alla sem eiga kost á að
leggja leið sína norður og upplifa þar
austrænar hefðir í vestrænum bún-
ingi.
Austrænar hefðir í vestrænum búningi
Árvakur/Skapti Hallgrímsson
Innsetning Halldórs .„Táknrænt virkar báturinn á mig sem líkami sem ber ljósið.“ Segir í umfjöllun.
Jón B. K. Ransu
Listasafnið á Akureyri
Opið alla daga nema mánudaga frá 12–
17. Sýningu lýkur 9. mars. Aðgangseyrir
400 kr. Frítt á fimmtudögum.
Búdda er á Akureyri – Erla Þórarinsdóttir,
Finnbogi Pétursson, Halldór Ásgeirsson
og Bill Viola
bbbbm
MYNDLIST
Haraldur Hann mælir með Till The Sun Turns Black með bandaríska söngvaskáldinu Ray La-
montagne sem hann segir ljúfa, innilega og lausa við tilgerð.
Hlustarinn
Ég myndi gjarnan vilja mæla með plöt-unni Till The Sun Turns Black með
bandaríska söngvaskáldinu Ray Lamon-
tagne. Platan er önnur plata listamannsins
og er frá árinu 2006, en ég keypti hana í
fyrra og kolféll fyrir henni. Tónlistin á plöt-
unni er ljúf, innileg og laus við tilgerð;
hljóðfæraskipan er oftar en ekki einföld og
rám rödd Lamontagne fellur vel að lög-
unum sem oftar en ekki sækja innblástur í
sálartónlist sjöunda áratugsins. Hún fer
oftast á fóninn hjá mér eftir langan vinnu-
dag. Sérstaklega bendi ég á eina ósungna
lag plötunnar Truly, Madly, Deeply sem er
byggt á ákaflega einföldu gítarstefi, en
hjálpar jafnvel þeim allra stressuðustu að
slaka á.
Www.raylamontagne.com
Www.myspace.com/raylamontagne
Haraldur V. Sveinbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri Myrkra músíkdaga.
Gláparinn
Ég hef verið að horfa á þrjá lúða afgreiðabensín um nótt. Einn segist vera með
fimm háskólagráður (FIMM), annar skilur
ekki að stafsetning ræður merkingu orða (að
„sólin“ er annað en „sólinn“) og heldur að Níg-
eríumennirnir ætli að gefa HONUM peninga
af því að hann vann í skreið, og sá þriðji gafst
upp á læknisfræðinni og stendur tæpt, and-
lega séð. Í sælgætislúgunni situr stúlka og
brosir, tyggur tyggjó og ýtir kollinum ofurlítið
fram þegar hún talar (ekki virðist margt fara í
gegnum þann koll). Annað er eftir þessu.
Hvers vegna misheppnast Næturvaktin ekki,
svo einföld og klisjukennd sem hún er? Ein
ástæða er vafalítið persóna Daníels (og leikur
Jörundar Ragnarssonar). Án hans væru Ólaf-
ur Ragnar og Georg (báðir í sjálfu sér frábær-
lega túlkaðir af góðum leikurum) ótrúverð-
ugar skrípafígúrur. Daníel er heilsteyptur,
gáfaður og vel gerður en í tímabundinni lægð,
og við upplifum félaga hans að hluta til í gegn-
um hugarþel hans sem einkennist af vináttu
og virðingu. Og Næturvaktin svæfir ekki: hún
vekur hugsun. Einfaldleikinn kveikir ítrekað
yfirvegun um sömu áleitnu efnin (að vera ut-
angarðs, hraðann í samfélaginu, lifa í ímynd-
uðum heimi, fjölmenningu o.s.frv.).
Róbert H. Haraldsson, dósent í
heimspeki við Háskóla Íslands.
Róbert Ein ástæðan fyrir því að Næturvaktin misheppnast ekki er persóna Daníels.