Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.2008, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. FEBRÚAR 2008 11
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Bandaríski metsöluhöfundurinnJames McBride gaf nýverið
út skáldsöguna Song Yet Sung þar
sem viðfangsefnið er þrælahaldið í
Bandaríkjunum um miðja næstsíð-
ustu öld. Sagt er
frá ambáttinni
Lip Spocott sem
án þess að átta
sig á því hvetur
nokkra þræla til
flótta úr haldi
alræmds þræla-
þjófs. Til að
komast hjá
hefnd þræla-
þjófsins leggur Lip sjálf á flótta
og í kjölfarið kemst hún í kynni
við ýmsar persónur; fyrrum þræla,
þrælakaupmenn, þrælaveiðara,
þrælahaldara og baráttufólk fyrir
frelsun þræla. Í bókinni kafar höf-
undur djúpt inn í sagnfræðilegan
heim þrælahaldsins sem að
margra mati er einn ljótasti blett-
ur bandarískrar sögu. James
McBride hefur áður sent frá sér
metsölubókina Color of Water.
  
Í handbókinni Sjortarar leitastbreski kynlífssérfræðingurinn
Tracey Cox við að aðstoða pör við
að efla ástarsambandið með ýmiss
konar kynlífsráðleggingum. Undir-
titill bókarinnar
er Kynlíf fyrir
önnum kafið fólk
og er hér sumsé
að finna margs
konar ráðlegg-
ingar sem eiga
að hressa upp á
kynlífið og koma
því sem oftast að
á annríkum degi.
Tracey Cox er heimsþekktur
sérfræðingur á þessu sviði og hef-
ur t.d. stjórnað ófáum sjónvarps-
þáttum í Bretlandi sem sýndir
hafa verið um víða veröld. Jafn-
framt hefur hún sent frá sér fjölda
bóka um kynlíf og sambönd. Á ís-
lensku hafa áður komið út eftir
hana Súpersex og Súperflört.
Sjortarar er gefin út af JPV-
útgáfu.
  
Ofarlega á metsölulistum vest-anhafs situr um þessar
mundir ný spennubók eftir James
Patterson. Sú ber titilinn 7th Hea-
ven suburban og segir frá auð-
ugum hjónum
sem láta lífið í
húsbruna í út-
hverfi í Kali-
forníu. Rann-
sóknarlöggan
Lindsay Boxer
og aðstoð-
armaður hennar
Rich Conklin
eru fengin til að
leysa málið. Áður en langt um líð-
ur kviknar í öðru húsi og brennur
þar inni annað ríkt par. Og svip-
uðum málum fjölgar skyndilega.
Hin dularfullu íkveikjumál virðast
jafnframt tengjast óleystu mann-
hvarfi.
  
Þetta árið verður bókaverð-launahátíðin The Man Booker
Prize haldin í fertugasta sinn og
af því tilefni verða veitt sérstök
verðlaun til eins af fyrri verð-
launahöfum. Sérstök dómnefnd til-
nefnir sex bækur sem áður hafa
unnið verðlaun á hátíðinni og svo
mun almenningur ákveða end-
anlegan sigurvegara. Árið 1993,
þegar hátíðin fagnaði tuttugu og
fimm ára afmæli sínu, hlaut bókin
Midnight’s Children eftir Salman
Rushdie svipuð verðlaun og tit-
ilinn „Booker of Bookers“. Þetta
árið munu verðlaunin heita „The
Best of the Booker Prize“ og verð-
ur sigurvegarinn tilkynntur á bók-
menntahátíðinni í London í júlí
næstkomandi. Almenningi gefst
kostur á að greiða sitt atkvæði á
vefsíðu Man Booker þegar tilnefn-
ingarnar verða afhjúpaðar í maí.
BÆKUR
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Helgafell er eitt þekktasta kennileiti íbókmenntasögu 20. aldar. Það er for-lagið sem gaf út heildarverk Laxnessum miðja síðustu öld og margt ann-
arra ágætra verka. Ragnar í Smára átti þetta á
sínum tíma með Kristjáni Jónssyni í Kiddabúð.
Helgafell rak líka samnefnda bókabúð, mjó-
slegna en þeim mun dýpri, ofarlega á Laugaveg-
inum við suðvesturhorn Snorrabrautarinnar. Á
árunum kringum 1960 bjó stelpa við þetta horn,
Snorrabrautarmegin. Það háttaði þannig til að úr
eldhúsglugganum sínum sá hún beint inn á lager
og kaffikrók Helgafells. Það var sérstakt við bak-
glugga bókabúðarinnar að fyrir þeim voru rimlar.
Leiðin í helgidóma Helgafells var þó greið inn
um aðaldyrnar Laugavegsmegin og þangað leitaði
stelpan oft, stundum með gömlum vini sem gætti
hennar á daginn og stöku sinnum ein. Það var
ekki amast við stelpum í þessari búð, svo fram-
arlega sem þær gerðu ekkert af sér, en þeim var
gefið auga, og það nokkuð þungt.
Það var kóngur í þessari búð, Búðarmaðurinn,
snaggaralegur náungi í gráum jakkafötum með
hárið greitt hátt upp af enninu. Hann hét Ingólfur
Jónsson. Hann var meiriháttar en búðarstúlk-
urnar sem stundum voru þar við afgreiðslustörf,
voru minniháttar. Þannig var það í augum stelp-
unnar, sem sá, að það var hann sem stýrði pen-
ingakassanum. En búðarstúlkurnar voru öfunds-
verðar, sérstaklega ein, sem af öðrum bar.
Draumar stelpunnar stóðu til þess að verða í
framtíðinni eins og þær og fá að eyða öllum dög-
um í að pakka inn bókum, rífa pappír af stórri
rúllu undir afgreiðsluborði og límband af lím-
bands-standara. Bækur voru einmitt svo vel til
þess fallnar að pakka þeim inn. Sléttar og felldar
og hvergi neinar misfellur. Í fimum handtökum
þessara kvenna við bækur og bleiktan mask-
ínupappír kviknaði þráin djúpa, að verða búð-
arkona.
Bókabúðin Helgafell var sérkennileg í laginu.
Hún var sem fyrr segir mjó og djúp, en hún var
eins og vaff, víðust fremst og mjókkaði eftir því
sem innar dró. Þetta var á margan hátt táknrænt.
Fremst í búðinni voru barnabækur og dönsku-
blöðin, og það sem nú yrði kallað bækur almenns
efnis, og var ekki jafnstór hluti þess sem í boði var
og er í dag. Þó voru þar afar merkilegar lista-
verkabækur, sem Helgafell gaf út. Bókin um Jó-
hannes Kjarval var sérstaklega falleg, og svo fór
að vinurinn gamli keypti bókina handa stelpunni.
Þá gerðist það að Ingólfur pakkaði sjálfur inn.
Þeir þekktust víst að austan.
Um miðbik verslunarinnar tók veröldin á sig
annan og alvarlegri blæ. Á hægri hönd þegar inn
var komið var Laxness og hin skáldin öll í löngum
röðum, andspænis löngu og mjóu afgreiðsluborð-
inu þar sem Ingólfur stóð við kassann.
Bak við borðið voru ritföng og spilastokkar,
dagatöl og möppur og svart og blátt blek fyrir
lindarpenna. Innst í djúpi búðarinnar voru
stærstu bækurnar sem vísast var að innihéldu
mestan fróðleikinn. Þar voru líka seldar skóla-
töskur á haustin. Á sérstöku borði stóðu staflar af
bókum sem voru sérkennilegri en aðrar, í ein-
hvers konar pappabandi, sennilega kiljur síns
tíma. Það var ryklykt af þeim og það var ekki
hægt að fletta þeim. Kaupandinn þurfti sjálfur að
gera á þeim uppskurð til að frelsa síðurnar úr örk-
inni. Þetta var spennandi inngangur að því að lesa
bók. Úr þessum stafla fékk stelpan Þjóðsagnasafn
Guðna Jónssonar.
Það var einatt erill í Helgafelli. Það var ekki á
hreinu hvort Búðarmaðurinn eða bækurnar sköp-
uðu þennan eril, sennilega blanda af hvoru
tveggju. Það kom á daginn að Búðarmaðurinn
hafði sambönd á við mafíós og gat útvegað fólki
bækur um nánast hvað sem var svo framarlega
sem þær voru til. En hann var líka til viðræðu um
bækur og allt sem að þeim sneri og það voru
margir sem leituðu til hans. Mjög margir. Þeim
sem voru í sérstöku vinfengi við Búðarmanninn
Ingólf, eins og vini stelpunnar, var stundum boðið
inn í innsta helgidóminn, herbergið sem var bæði
lager og kaffistofa. Þar tók við spjall um allt ann-
að en bækur; dægurmálin, heimsmálin og nýjustu
fréttir að austan.
Það er eftirsjá að búðum eins og Helgafelli, sem
var samfélag bóka og fólks, samfélag þeirra sem
þangað sóttu. Höfuð samfélagsins var Búðarmað-
urinn Ingólfur sem kunni þá list að vera bóksali.
Helgafell
» Á sérstöku borði stóðu staflar
af bókum sem voru sérkenni-
legri en aðrar; í einhvers konar
pappabandi, sennilega kiljur síns
tíma. Það var ryklykt af þeim og
það var ekki hægt að fletta þeim.
Kaupandinn þurfti sjálfur að
gera á þeim uppskurð til að
frelsa síðurnar úr örkinni. Þetta
var spennandi inngangur að því
að lesa bók.
Erindi
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
H
öfundurinn Gunnar Karlsson
segir í inngangi að tilgangur
ritsins sé að vera „fróðleiks-
náma handa þeim sem vilja
hugsa um íslenska miðalda-
menningu, kanna hana hvort
sem er sjálfum sér til skemmtunar eða til að birta
um hana rannsóknir.“ Segir hann jafnframt að í
bókinni sé leitast við að skrifa þannig að hún geti
nýst „algerum byrjendum“.
Miðaldahugtakið
Þeir eru ábyggilega fáir sem búa yfir álíka
reynslu og Gunnar Karlsson við að miðla íslensk-
um miðaldafræðum en heilmikil skrif um efnið
liggja eftir hann. Mætti t.d. nefna námsbókina
Samband við miðaldir sem kom út árið 1989 og
auk þess hefur hann kennt fjölda áfanga um ís-
lenska miðaldasögu við Háskóla Íslands.
Í hinu nýútgefna bindi skoðar Gunnar ítarlega
hina fræðilegu umgjörð utan um viðfangsefnið og
fer t.d. ítarlega í miðaldarhugtakið sjálft. Fyrri
tímamörkin sem íslensk miðaldasaga hefur gjarn-
an verið miðuð við eru við lok þjóðveldistímans
(930-1262) og þau síðari tengjast siðaskiptunum
um miðja sextándu öld þegar Jón Arason og synir
voru hálshöggvnir. Þessi rammi er þó engan veg-
inn bindandi í riti Gunnars en yfirlitið nær allt aft-
ur til landnáms.
Samkvæmt grófgerðri áætlun höfundar, sem
hann útskýrir stuttlega í innganginum, er mein-
ingin að endanlegt yfirlitsritið telji í það heila sex
bindi. Samkvæmt þeirri áætlun á annað bindið að
fjalla um landnámið, það þriðja um samfélagsgerð
íslenskra miðaldamanna, fjórða um íslenska þjóð-
veldið og það fimmta um trú og kirkju. Sjötta og
síðasta tekur síðan fyrir stjórnkerfi og stjórnmál
eftir lok þjóðveldis.
Metnaðarfullt verkefni
Það er því ljóst að með þessu inngangsbindi hefur
Gunnar Karlsson lagt af stað með gífurlega metn-
aðarfullt verkefni sem vonandi verður fullkomnað.
Fyrsta bindið er í það minnsta sérlega ítarlegt og
mikið, alls 386 blaðsíður, og gefur vísan og góðan
inngang inn í íslensk miðaldafræði. Þarna er t.d.
vísað á leiðir til að finna rit um þetta viðfangsefni
og farið er yfir rannsóknarsögu og birt stutt yfirlit
yfir evrópska miðaldasögu. Megnið af bókinni fer
undir yfirlit um heimildir íslenskrar miðaldasögu
– fornleifar, sögur, lög, skjöl og annála. Loks er
gerð grein fyrir mælieiningum og tímatali mið-
aldafólks.
Þó svo að ritið heiti inngangsbindi að sex binda
yfirlitsriti er ljóst að höfundur hefur lagt áherslu
að það geti staðið eitt og sér. Bindið er jafnframt
frágengið þannig að það ætti að gagnast nem-
endum á framhaldsskólastigi, háskólanemum
jafnt sem sjálfstætt starfandi fræðimönnum og
áhugamönnum.
Gunnar hefur óneitanlega sterkar skoðanir á
söguritun og þeim aðferðum sem notast er við inn-
an fræðigreinarinnar. Í inngangi bókarinnar segir
höfundurinn að eiginleg og ánægjuleg sagnfræði
sé „ferðin frá heimildum til sögulegra ályktana,
hvorki hinar einstaklingsbundnu sögur sem fylla
heimildirnar né áfangastaðurinn að ferðinni lok-
inni.“ Slík söguritun hefur verið nefnd „opið form
sögu“ og eru það slík formerki sem Gunnar skrif-
ar sitt verk undir.
Myrkrið lýst upp
Ljósmyndin sem prýðir kápu bókarinnar, tekin af
Guðmundi J. Guðmundssyni, hentar efni hennar
mjög vel en þar getur að líta grjóthlaðinn göngu-
stíg sem leiðir að opnum dyrum miðaldarlegs torf-
bæjar. Þannig má líta á þennan grjóti hlaðna inn-
gang að torfbænum sem eiginlegan inngang að
íslenskum miðöldum og heildarritverki Gunnars
Handan við dyrnar sést ekkert nema myrkrið
svart en hugsanlega birtir þar eitthvað til við lest-
ur bókarinnar.
Í formála bókarinnar talar höfundur á gam-
ansömum nótum um ýmsa einstaklinga sem gefið
hafa út vegleg fyrstu bindi af ritverkum en fátæk
eða engin framhaldsrit. Segir hann svo í framhaldi
að hann fari sjálfur af stað með þetta fyrsta bindi í
„bjartsýnni von um að koma út framhaldi þess, en
enginn veit hvernig til kann að takast um það.“
Það er alla vega ljóst að Gunnar á mikið og göfugt
verk fyrir höndum en byrjunin lofar góðu.
Yfirlitsrit um íslenskar miðaldir
Lagt hefur verið af stað með fræðilegt yfirlitsrit
um íslenska miðaldasögu en inngangsbindið leit
nýverið dagsins ljós. Ber það einfaldlega heitið
Inngangur að miðöldum - Handbók í íslenskri
miðaldasögu I og það er Gunnar Karlsson,
kandídat í íslenskum fræðum og doktor frá
Heimspekideild Háskóla Íslands, sem er höf-
undur verksins. Útgáfan er í höndum Háskóla-
útgáfu en ætlunin er að endanlegt yfirlitsritið
telji í það heila sex bindi.
Morgunblaðið/Sverrir
Metnaður „Það er því ljóst að með þessu
inngangsbindi hefur Gunnar Karlsson lagt
af stað með gífurlega metnaðarfullt verkefni
sem vonandi verður fullkomnað,“ segir
greinarhöfundur.