Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.2008, Síða 2

2 LAUGARDAGUR 24. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Biðlund
án tafar!
Eftir Gunnar Hersvein
gunnars@hi.is
!
Er biðlund lofsverð dyggð í
eirðarlausum heimi? Bið er oft
flokkuð með ókostum sem ráð
þarf að finna til að eyða. Skipu-
lag í vestrænum borgum snýst
um greiðari samgöngur og
hraðari þjónustu. Tæknin snýst
um að þurrka út biðina og að
fullnægja óskum fólks umsvifalaust. Tími
biðarinnar styttist því sífellt.
Fyrstur kemur, fyrstur fær. Uppeldi
barna felst oft í því að kenna þeim dugn-
að í harðri samkeppni: grípa gæsina með-
an hún gefst því sitjandi kráka er sögð
svelta. Markmið Vesturlanda snýst um
hraða samhliða hinni víðkunnu framþró-
un. Biðstöðum er eytt og biðstofum fækk-
að. Biðsalir eru einungis í flugstöðvum:
bið eftir næsta flugi.
Þrátt fyrir það er biðlund ennþá
dyggð.
Bið er hvorki góð né vond, því tími
hennar er háður aðstæðum. Bið eftir
brúðkaupsdegi er full væntinga, bið eftir
einkunn úr prófi er kvíðablandin. Bið eft-
ir lausn úr fangelsi er af allt öðrum toga:
hún felst í eftirsjá og væntingum eftir
þátttöku í lífinu utan veggja en innan
veggja er biðin lífið sjálft. Bið á biðlista
eftir aðgerð á sjúkrahúsi er ekki góð.
Biðlund er kostur, hvort sem biðin er
kvíðvænleg eða full væntinga. Hún er
þolgæði einstaklings gagnvart hindr-
unum, áskorunum, töfum og framvindu.
Allt hefur sinn tíma, sumir hlutir gerast
of seint, aðrir of hægt, enn aðrir of fljótt
eða hratt ... en það þarf iðulega biðlund til
að meta aðstæður, tíma og viðbrögð.
Biðlund er takmörk sett. Mörk hennar
virðast þó hafa færst til með tímanum,
jafnvel horfið. Biðin er á undanhaldi. Fáir
bíða eftir skrifuðu bréfi í viku eða ganga á
milli byggðarlaga. Stafræn og rafræn
samskipti þurrka út biðina, þar er allt
umsvifalaust: núna!
„Oftast rénar reiðin í biðum,“ segir
málshátturinn og hefur reynst vel. Bið er
rúm til að íhuga, endurmeta, sefa reiði og
kanna þolgæði. Allt þarf sinn tíma, jafn-
vel reiðin – en hefur biðin eitthvert rúm?
Er gert ráð fyrir henni á færibandi fram-
tíðar?
Biðlund bjargar, því hún felur í sér ró-
semd hjartans. Óþreyjan kvelur, því hún
býr ekki yfir aga. Hinn óþreyjufulli getur
ekki safnað til mögru áranna, heldur tek-
ur hann lán til framtíðar. Hann hefur
ekki þolinmæði til að kanna kring-
umstæður, heldur veður af stað.
Sá sem býr ekki yfir biðlund missir tök
á sjálfum sér, hann keppist við að ná
þeim markmiðum sem aðrir setja honum
og gefur sér ekki rúm til að finna sína
eigin stefnu. Sá sem býr ekki yfir biðlund
skýst á milli staða en veit ekki hvert ferð-
inni er heitið. Hann tapar sjálfum sér á
hlaupum og finnur sig að lokum á heilsu-
hæli í meðferð við streitu.
Biðlund er eftirsóknarverð og dýrmæt
en hún er fáséð. Biðlund er lærður mann-
kostur, en hvernig og hvar má nema hana
í hraðasamfélginu? Hver umbunar fyrir
biðlund? Sá sem býr yfir biðlund bíður
ekki með hendur í skauti heldur starfar
án strits. Hann gefur sér tíma og leggur
fram hugmyndir og verk sín. Hinn
óþreyjufulli stekkur umhugsunarlaust af
stað en úthaldið er lítið. Hinn þrautgóði
getur unnið árum saman að markmiðum
sínum.
Barn er oft án biðlundar. Dyggðin lær-
ist með menntun og reynslu og hún kem-
ur með aldrinum. Hún segir fólki að taka
eitt skref í einu og feta sig áfram stíginn
hægt og sígandi. „Engan asa,“ segir hún
og burt með ys og þys. Biðlund er and-
hverf hraðaviðskiptum samtímans. Hún
myndi ekki kosta öllu til að eiga mögu-
leika á meiru. Biðlund er ekki nútíma-
dyggð eða dyggð hnattvæðingar!
Þrátt fyrir það er hún eftirsóknarverð í
eirðarlausum heimi.
Eftir Kristján B. Jónasson
kbjonasson@gmail.com
Þ
að er segin saga að detti mað-
ur út úr íslensku fréttahring-
ekjunni í þó ekki sé nema fá-
eina daga líður manni eins og
útskrifuðum úr afvötnun þeg-
ar maður snýr aftur til sam-
félagsins. Maður er núllstilltur. Megnið af
því sem sagt er frá í íslenskum fjölmiðlum
virðist fullkomlega tilgangslaust smotterí.
Svo óendanlega ómerkilegt þegar það er
borið saman við hinar raunverulegu stóru
sögur samtímans hvort sem það er deil-
urnar fyrir botni Miðjarðarhafs, sú gríð-
arlega kúgun og yfirgangur sem þjóðir allt-
of margra landa verða að þola af sínum
ráðandi stéttum, skortur á kolvetnum,
prótíni, hráefnum og orku í heiminum og
þar fram eftir götunum.
En þegar búið er að sigta frá stórfréttir
um úðara í miðbænum eða árekstra á Húsa-
vík auk frásagna af örlögum dýranna í Hús-
dýragarðinum sést að við erum öll perlur á
hinu mikla talnabandi. Flestar íslenskar
fréttir eru bergmál, spegilmyndir eða brot
af stórum alþjóðlegum straumum sem koma
öllum jarðarbúum við.
Undanfarið hafa nokkur slík mál verið í
deiglunni og það á mjög ólíkum forsendum.
Listahátíð var sett í Reykjavík í síðustu
viku. Áherslan á myndlist þetta árið setur
íslenska menningu í alþjóðlegt samhengi,
alþjóðlegra kannski en margir ímynduðu
sér og dregur um leið línu á milli þeirrar
myndlistar sem á erindi í samræðu við er-
lenda samtímalist og þeirrar sem er ann-
aðhvort maklega eða ómaklega utan hrings-
ins. Íslenskir fjölmiðlar hafa ekki enn
fundið taktinn til að segja frá þessu. Enn er
umfjöllun um listviðburði í íslenskum fjöl-
miðlum oftast byggð á hetjusögum á borð
við þær sem við sögðum eitt sinn af Erró
en segjum nú af Ólafi Elíassyni. Hins vegar
byggist umfjöllunin á því að spyrja sig
hvort íslenskir listamenn hafi öðlast við-
urkenningu annarra. Fyrir hinn almenna
fjölmiðlaviðtakanda er niðurstaðan að þrátt
fyrir gríðarlegt andlegt atgervi þjóðarinnar
og mikinn sköpunarkraft sé ekki hægt að
leggja mat á þessar stærðir nema með al-
þjóðlegum samanburði. Þannig er það auð-
vitað í eðli sínu. Ekkert öðlast vægi sitt í
heiminum nema í samanburði, en und-
irliggjandi er þó stöðugt hárfínn varnartónn
sem segir að list geti ekki haft gildi í sjálfu
sér. Hið alþjóðlega er hér notað sem
skálkaskjól fyrir að vantreysta erindi list-
arinnar til mannfólksins. Er aðeins hægt að
njóta listar vegna þess að aðrir hafa sagt
okkur að hún sé góð?
Hins vegar er ákvörðun sjávarútvegs-
ráðherra um að gefa út hrefnuveiðikvóta al-
þjóðleg frétt. Hvað sem líður öllum rökum
um sjálfsákvörðunarrétt þjóðarinnar og yf-
irráð hennar yfir fiskimiðum sínum sem og
hvort nóg sé til af hrefnu í hafinu eða ekki
er þessi ákvörðun á skjön við stöðu mála í
alþjóðlegri umræðu um dýravernd. Nú
stendur yfir í Bonn í Þýskalandi 9. ráð-
stefna Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega
fjölbreytni og þar vilja menn setja háleit
markmið um að draga úr fjölda þeirra teg-
unda sem deyja út hvert ár. Sigmar Gabr-
iel, umhverfisráðherra Þjóðverja, minntist
sérstaklega á fiskveiðar við upphaf ráð-
stefnunnar og sagði þar berum orðum að
taka yrði til hendinni, enda eru rán-
yrkjuþjóðir nú með ryksuguskip að störfum
á fiskimiðum við Afríku og í Suður-Íshafi og
allir vita um ástand fiskistofna í Norðursjó
eða á Miklabanka. Íslenskir fjölmiðlar hafa
nálgast eilífðarmálið um hrefnuna sem ut-
anríkispólitískt ímyndarmál eftir að Kristín
A. Árnadóttir, stjórnandi framboðs Íslands
til öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna, lýsti
því yfir að veiðarnar væru ekki heppilegar
til að styrkja stöðu landsins í utanrík-
ispólitísku tilliti. Að því leyti var slegið
takttilbrigði við þetta gamla stef sem nú er
búið að hljóma í nærri aldarfjórðung. En
hins vegar er eðlilegt að maður spyrji sig
og þá fjölmiðlana líka: Af hverju hrefnu-
veiðar? Helst sýnist sem ákvörðunin um
þær sé pólitískt útspil sem sé ætlað að
skapa vígstöðu sem Ísland geti notað við
samninga framtíðarinnar um takmarkanir á
veiðum með botnvörpu, algerri friðun nytja-
stofna og aukinnar alþjóðlegrar stjórnunar
á fiskveiðimálum. Á þessu sviði virðist vera
uppi mjög þröng hráefnisbarátta þar sem
lögð er natni við stækan átakakúltúr. Fjöl-
miðlar munu á næstu vikum birta eina yf-
irlýsinguna á fætur annarri frá ýmsum rík-
isstjórnum og félagasamtökum um
hrefnuveiðarnar og þeim mun verða svarað
fullum hálsi.
En á meðan spyr maður sig. Af hverju
þarf listin alþjóðlega viðurkenningu til að
öðlast gildi en stefnan í málefnum sjáv-
arspendýra ekki? Hrefnuveiðimálið opinber-
ar að innan íslenskrar umræðu og stjórn-
mála eru uppi viðhorf gagnvart nýtingu
náttúruauðlinda sem byggjast á hug-
myndafræði yfirráða, átaka og ýtrustu
hagsmunabaráttu í trássi við sátt heimsins.
Sögulega séð dugaði þessi hugsun Íslandi
vel í þorskastríðunum. En öfugt við mörg
önnur nýfrjáls lönd eftirstríðsáranna eru
Íslendingar nú betur í stakk búnir til að
tala við heiminn á fjölbreyttari forsendum
en þeim einum að þeim beri réttur til að
nýta náttúruna sama hvað aðrir segi. Við
höfum á undanförnum mánuðum orðið vitni
að skipbroti alþjóðlega fjármálakerfisins.
Fjárhagskreppan helst í hendur við þá gild-
iskreppu sem opinberast þegar öllum verð-
ur allt í einu ljóst að þar innaborðs ber eng-
inn ábyrgð á samfélögum og örlögum fólks.
Það tókst næstum því að knésetja íslenskt
bankakerfi og setja íslenskt efnahagslíf á
hliðina í því skyni að græða á því. Það skýr-
ir kannski þörfina á að sýna umheiminum
fulla hörku en stóra spurningin ekki aðeins
í fjármálalífinu, heldur á flestum öðrum
sviðum, er nú hvernig hægt er að bera al-
þjóðlega ábyrgð. Þrátt fyrir að stundum
virðist sem árekstur á Húsavík komi engum
við utan eyjarinnar eru viðfangsefni okkar
öll alþjóðleg. Fyrir vikið verður ábyrgðin á
gerðum okkar líka að vera það og sýn okk-
ar að ná lengra en sem nemur brúninni á
okkar eigin súpuskál.
Samtal við heiminn
Morgunblaðið/Alfons
Sama hvað aðrir segja „En öfugt við mörg önnur nýfrjáls lönd eftirstríðsáranna eru Íslend-
ingar nú betur í stakk búnir til að tala við heiminn á fjölbreyttari forsendum en þeim einum að
þeim beri réttur til að nýta náttúruna sama hvað aðrir segi.“
FJÖLMIÐLAR
» Af hverju þarf listin
alþjóðlega viðurkenn-
ingu til að öðlast gildi en
stefnan í málefnum sjáv-
arspendýra ekki?
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins