Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.2008, Page 4

4 LAUGARDAGUR 24. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Arnar Eggert Thoroddsen
arnart@mbl.is
H
ugmyndin að tónleikunum er
ekki beint út í bláinn en í ár
eru liðin 100 ár frá fæðingu
Steins auk þess sem fimm-
tíu ár eru síðan þessi helsti
brautryðjandi íslenskrar nú-
tímaljóðlistar lést. En Jón er eldri en tvævet-
ur í Steins-bransanum.
„Fyrir tíu árum var mér falið að búa til
plötu fyrir Steinar Berg,“ rifjar Jón upp þar
sem við sitjum inni í heimahljóðveri hans og
súpum eins karlmannlega og okkur er unnt á
berjatei. Kaffivélin er biluð.
„Þetta er platan Heimurinn og ég. Þar voru
samin nokkur ný lög við kvæði Steins og ein-
hver eldri endurútgefin. Þar hóf ég að semja
við Stein Steinar og hann fór ekki svo glatt í
burtu. Fyrir tveimur árum gerði ég mér svo
grein fyrir því að hundrað ára afmælið nálg-
aðist óðfluga. Mér datt þá í hug að það gæti
verið gaman að setja upp tónleika með þess-
um lögum en Steinn er það ljóðskáld íslenskt
sem hefur oftast verið viðfang lagahöfunda.
Ég athugaði þetta einu sinni hjá STEF og
dæmi eru um sjö, átta lög við eitt og sama
kvæðið. Það er því ekki sérstaklega frumlegt
að vera að leggja sig eftir þessu en um leið er
einhver rík ástæða fyrir því að Steinn höfðar
svona sterkt til tónlistarmanna. Það er mikið
rokk í honum … þessir textar eru svo meitl-
aðir og kjarnyrtir, myndirnar svo flottar og
ljóðlistin eiginlega mjög músíkölsk.“
Bjólan
Jón ýtti verkefninu svo af alvöru úr vör fyrir
ári, sótti um styrki og slíkt.
„Ég hef ekki mikið nýtt mér þá sjóði sem
okkur tónlistarmönnum standa til boða en
bæði Glitnir og Baugur ákváðu síðan að
styrkja mig til góðra verka. Ég gat því ein-
hent mér í verkið og fór að semja fullt af lög-
um. Ég fékk Sigurð Bjólu með mér og hann
endaði á að leggja fjögur lög í púkkið og vinna
þetta með mér. Við vorum að vinna saman í
myndinni hans Baltasars, Brúðgumanum, auk
þess sem við þekkjumst frá fornu fari en hann
tók okkur í Nýdönsk upp í gamla daga. Ég
ber mikla virðingu fyrir honum og hans skoð-
unum.“
Platan kemur út í næstu viku á vegum út-
gáfunnar Sagna ehf. Eftir tónleikana í Óp-
erunni ætlar Jón svo út á land með sömu efn-
isskrá.
„Steinn Steinarr er til á hverju einasta ís-
lenska heimili og mér fannst bara eitthvað
„rétt“ við það að fara með þetta víðar. Þannig
að við erum á leiðinni til Ísafjarðar, Akureyr-
ar og Austfjarða. Það er samt rétt að taka það
fram að Sögur standa að þeim tónleikum,
Listahátíð sér um Reykjavíkurtónleikana og
ég fæ í rauninni leyfi frá hátíðinni til að halda
áfram með verkefnið. Auk þess er mikið fyr-
irtæki að fara með tólf manns út á land og allt
þetta ferli; samning laganna, plötuútgáfan og
meðfylgjandi tónleikar hefðu aldrei orðið að
veruleika ef ýmis fyrirtæki hefðu ekki komið
að þessu sem styrktaraðilar.“
Hópurinn sem fer með Jóni út á land og
tekur þátt í tónleikunum sem og plötugerð-
inni eru söngvararnir KK, Ellen Kristjáns-
dóttir, Helgi Björnsson, Þorsteinn Einarsson
(Steini í Hjálmum), Hildur Vala og Svavar
Knútur. Hljómsveitin er svo skipuð þeim Jóni,
Guðmundi Péturssyni, Helga Svavari Helga-
syni, Valdimari Kolbeini Sigurjónssyni,
Hrafnkeli Orra Egilssyni og Unu Sveinbjarn-
ardóttur.
Töff
Jón sagðist hafa eyrnamerkt Listahátíð sem
samstarfsaðila strax í upphafi.
„Mér fannst þetta vera eitthvað sem ætti
heima þar. Steinn Steinarr. Ný íslensk tónlist
o.s.frv. Ég vildi líka halda þetta í Óperunni,
mér finnst það virka vel sem tónleikahús.“
Hin fræga mynd af Steini Steinari, sem Jón
Kaldal tók, sýnir skarpeygðan grafalvarlegan
mann, hálfpartinn sorgmæddan. En auk þess
er töffarabragur yfir myndinni, það er ein-
hver einarðleiki í gangi og maðurinn á mynd-
inni var efalaust skeytingarlaus um álit ann-
arra á eigin kveðskap – þótt það hafi kannski
reynt á.
„Steinn átti fremur erfitt líf og varð ekki
gamall,“ segir Jón. „Hann er oft bitur í kvæð-
unum. En þegar rýnt er í kvæðin sjá menn
fljótt hvað þetta er „töff“ hjá honum. Svo þeg-
ar tónlist er sett við orðin er það eitthvað svo
eðlilegt. Menn eru ekkert að hoppa um með
orf og ljá í ljóðunum hans, það eru engir
þrestir að syngja. Það er hins vegar auðvelt
að heimfæra kvæðin yfir á nútímann og auð-
velt að samsama sig þeim á ýmsa vegu.“
Jón talar um hversu mikið rokk sé í Steini í
þessu samhengi, og það er í annað skipti sem
hann nefnir þann eiginleika. En hvernig þá
rokk?
„Það er bara einhver djús í orðavalinu og
frösunum sem kveikir í manni einhverja gleði.
Þetta eru bara töff línur og sumir eru bara
með þetta og sumir ekki. Hann er t.d. aldrei
væminn þótt hann sé að yrkja um sínar
dýpstu tilfinningar. Svona orkar þetta á mig í
öllu falli. Svo er hann svo opinskár, á auðvelt
með að leggja sál sína á borðið og segja:
„Svona er ég.“ Í „Hudson Bay“ notar hann
t.d. orð eins og „ókey“ sem hefur sjálfsagt far-
ið fyrir brjóstið á mörgum þegar kvæðið kom
út (Ég byggði mér hús við hafið/og hafið sagði
ókey). Þetta er eins og Megas, sem slettir í
textunum sínum en enginn myndi nokkurn
tíma efast um að hann kunni íslensku.“
Enginn Trójuhestur
Jón hefur nú unnið að tveimur plötum með
Stein Steinar sem viðfang og útkoman er æði
misjöfn.
„Núna er allt efni nýtt, samið af tveimur
mönnum. Síðast leitaði ég til ýmissa lagahöf-
unda. Svo fór ég ekki jafnvarfærnum höndum
um kvæðin í þetta sinnið. Fyrir tíu árum réð
óttablandin virðing ríkjum hjá mér. Þannig að
sú plata er vissulega áheyrileg en sennilega
án nokkurrar áhættu. Í þetta skipti sleppti ég
öllu slíku og kýldi bara á hlutina. Lét kvæðin
ráða för. Ég nálgaðist þessa plötu með „rétt-
ara“ hugarfari að mér finnst. Ég hef t.d. tekið
inn í þetta verkefni fólk sem ég hef lítið sem
ekkert unnið með áður. Það var partur af því
plani mínu að mér myndi ekki líða of vel eða
vera of öruggur í vinnunni. Það varð að vera
einhver ögrun til staðar.“
Áferð laganna er á köflum angurvær, nokk-
uð sem Jón fellst á. Það er línuleg stemning
allt í gegn, hljómur er til að mynda einkar
hlýr og sterkur en lögin fá síðan sérkenni sín í
gegnum hina mismunandi söngvara.
„Það er vissulega munur á milli kvæða en
það er sannarlega lítið um gamanvísur. Yf-
irbragðið allt er að því leytinu til ljúfsárt. Svo
notum við selló og fiðlu með rokkbandinu og
það gefur lögunum melankólískan blæ. Þá
hugmynd fékk ég eftir að hafa hlustað nokkuð
rækilega á Antony and the Johnsons. Ég lagði
líka áherslu á að fá söngvara sem eru ekki
dæmigerðir poppsöngvarar, flestir a.m.k., og
ég passaði mig líka á breiddinni, þannig að
það væri hægt að dýrka upp mismunandi
stemningu á milli laga. Og svo varð þetta líka
að vera fólk sem væri skemmtilegt að hanga
með úti á landi!“
Jón, hvers heimahagar eru popp- og rokk-
tónlist, lítur ekki á sig sem einhvern Tróju-
hest gagnvart Listahátíð.
„Maður er ekki að sleikja sig upp við hinar
háu listir eða eitthvað svoleiðis eða að sækjast
eftir hanastélum. Ég á heldur ekki mikið af
jakkafötum inni í skáp … nei nei … það er alls
ekki þannig og þvert á móti sýna þessir tón-
leikar hversu opin og fordómalaus þessi
listahátíð er orðin. Ég mun nálgast þetta eins
og hverja aðra rokktónleika – það verður jafn-
hátt í gítarmagnaranum og á öðrum tón-
leikum. Helsta breytingin er kannski sú að
maður er óvanur því að sjá minnst svona oft á
atburð sem maður er að fara að halda í fjöl-
miðlum.“
Haugur af tónlist
Jón segir þetta tiltekna verkefni standa nokk-
uð utan við önnur „hefðbundnari“ verkefni
sem hann hefur sinnt í gegnum tíðina.
„Þetta er gott dæmi um verkefni sem mað-
ur fer í af hreinum áhuga, frekar en eitthvað
annað. Ég hugsaði „hvað langar mig til að
gera?“ og svo þegar hugmyndin fæðist þarf að
koma henni í einhvern farveg, selja hana, svo
maður geti komið henni í verk. Ef maður er
ekki duglegur að kokka eitthvað svona upp
sjálfur þá stendur maður endalaust við færi-
bandið. Verkefni sem eru, jú, allt í lagi … salt
í grautinn og allt það … en slíkt tekur eðlilega
tíma frá gæluverkefnum eins og þessu. Eftir
að ég fór að gera þessar sólóplötur mínar
ákvað ég að einbeita mér að svona vinnulagi,
vera fyrri til með hugmyndir í stað þess að
sitja og bíða eftir verkefnunum. Og þannig er
að síðan 2003 ca. er ég búinn að semja haug af
tónlist og það er auðvitað það sem stendur
hjarta mínu næst.“
Morgunblaðið/G.Rúnar
Djús í Steini „Það er bara einhver djús í orðavalinu og frösunum sem kveikir í manni einhverja gleði,“ segir Jón Ólafsson um Stein Steinarr.
Í næstu viku, fimmtudag og föstudag, fara
fram tónleikar í Íslensku óperunni þar sem
kvæði Steins Steinars verða til grundvallar.
Yfirskriftin er Ferð án fyrirheits, en það var
og nafn á dulúðugri ljóðabók sem Steinn
sendi frá sér árið 1942. Listahátíð í Reykjavík
stendur að tónleikunum en hugmyndasmiður
er Jón Ólafsson, sem hefur jafnframt unnið
að samnefndri plötu í félagi við Sigurð Bjólu.
Blaðamaður ræddi við Jón um rokkarann
Stein og ástæður þess að dægurtónlist-
armenn hafa sótt grimmt í smiðju hans í
gegnum tíðina – og gera greinilega enn.
» „Svo þegar tónlist er sett
við orðin er það eitthvað svo
eðlilegt. Menn eru ekkert að
hoppa um með orf og ljá í ljóð-
unum hans, það eru engir
þrestir að syngja. Það er hins
vegar auðvelt að heimfæra
kvæðin yfir á nútímann og auð-
velt að samsama sig þeim ein-
hvern veginn.“
„Það er mikið rokk í honum …“