Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.2008, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Guy Ritchie var einn vinsælastileikstjóri Breta eftir aðeins
tvær myndir, Lock, Stock and Two
Smoking Barrels og Snatch. En þeg-
ar hann og söngkonan Madonna
rugluðu saman reytum sínum virtist
það eitthvað laska ferilinn, sér-
staklega þar sem sambandið leiddi
til hinnar arfaslöku Swept Away –
með frúnni í aðal-
hlutverki. Hann
hélt aftur á fornar
krimmaslóðir
með The Revol-
ver með takmörk-
uðum árangri en
næsta tilraun
hans til þess að
endurheimta
forna frægð er
RocknRolla og
þykir líkleg til að boða betri tíð.
Hugmyndin að myndinni segir Ritc-
hie spretta upp úr því hversu mikið
Lundúnaborg hafi breyst síðustu tvo
áratugi, peningarnir hafi flætt inn og
flest sé orðið alltof dýrt fyrir hinn
venjulega Breta.
Hann ýjar að því
að ein helsta
ástæðan sé innrás
rússnesku mafí-
unnar og þar-
lendra oligarcha
(olíubaróna), og
hvort sem það er
satt eða bara
samsæriskenning
Breta sem er illa
við rússneska fótboltaveldið Chelsea
þá er rússneska mafían alltaf góður
efniviður í krimma. Lítið er þó enn
vitað um plottið sjálft en það eru þau
Gerard Butler, Tom Wilkinson,
Thandie Newton, Jeremy Piven og
Bond-stúlkan væntanlega Gemma
Arterton sem fara með helstu hlut-
verk.
Í kjölfar RocknRolla mun Ritchie
hins vegar snúa sér að því að kvik-
mynda teiknisöguhetjur. Fyrst er
það Sgt. Rock,
um nánast ofur-
mannlega (og
skáldaða) hetju
úr seinni heims-
styrjöldinni sem
ásamt herdeild
sinni, East Comp-
any, barðist í nán-
ast öllum helstu
bardögum styrj-
aldarinnar. Síðan
mun Ritchie kvikmynda teiknisögu
sem hann sjálfur skapaði, The
Gamekeeper, og fjallar um skoskan
húsvörð og veiðimann í Hálöndunum
sem þarf að fara í framandlegt um-
hverfi stórborgarinnar til þess að
hafa uppi á morðingja sonar síns.
  
The Gamekeeper er hluti afteiknisöguseríunni Director’s
Cut, þar sem þekktir leikstjórar fá
tækifæri til þess að reyna sig í sköp-
un teiknisagna og ásamt Ritchie
hafa þeir Edward Burns, John Woo
og Shekar Kapur þegar spreytt sig
og talað er um að Terry Gilliam sé
næstur. Þá skapaði Jonathan Mo-
stow-teiknisöguna The Megas fyrir
seríuna, sem því miður fjallar ekki
um líf og tónlist meistarans sam-
nefnda, og hyggur nú þegar á kvik-
myndagerð sögunnar. Þetta er
nokkurskonar hvað-ef sagnfræði þar
sem Washington og aðrir landsfeður
Bandaríkjanna velja konungsveldi
fram yfir lýðveldi – og Megasarnir
eru hinn ameríski aðall. Svo má lengi
velta fyrir sér hver tengsl þeirra eru
við söngvaskáldið góða.
  
Virgin-fyrirtækið, sem gefur útseríuna, gefur Hollywood–
leikurum einnig tækifæri á að skapa
teiknisögur og þegar hafa þeir Nicol-
as Cage og Wolverine sjálfur, Hugh
Jackman, svarað kallinu – og þegar
er rætt um að saga Jackman, Now-
here Man, rati á hvíta tjaldið áður en
yfir lýkur, en hún fjallar um framtíð,
ekki svo fjarlæga, þar sem menn
hafa fórnað öllu sem heitir einkalíf í
skiptum fyrir meint öryggi.
KVIKMYNDIR
Guy Ritchie
Thandie Newton
Gerard Butler
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Gott gengi dægurlaga frá Austur–Evrópu í Eurovision–söngvakeppninnihefur vart farið framhjá þeim er áhorfðu. Það er vandasamt að lesa í þá
velgengni, og varla segir þessi keppni mikið um
stöðu dægurtónlistar í þessum löndum (ekki
fremur en hérlendis). Pólitískt séð er kosningin
auðvitað hin undarlegasta, því ekki er nóg með
að dekstrað sé við grannþjóðirnar (líkt og við
þekkjum auðvitað sjálf á Norðurlöndunum) held-
ur er gamla herraþjóðin Rússland hafin til
skýjanna – skriðdrekarnir löngu gleymdir. Og
varla er þessi sigur heldur til merkis um lífseigni
rússneskrar menningar enda söng fagurgalinn
Dima Bilan á ensku rétt eins og helstu keppi-
nautar hans frá Úkraínu og Grikklandi. Hví
þessi upprifjun á Eurovision–söngvakeppninni í
hefðbundnu kvikmyndaspjalli Lesbókarinnar?
Jú, það mætti nefnilega halda því fram að kvik-
myndagerð í austurhluta álfunnar sé á full-
komnlega öndverðum meiði við þá yfirborðs-
glansmynd er líta mátti í Belgrað um síðustu
helgi. Undarlegt nokk höfðu kvikmyndagerð-
armenn í kommúnistaríkjunum þrátt fyrir að
búa við pólitíska ritskoðun um margt miklu
meira frelsi en starfsbræður þeirra á Vest-
urlöndum í listsköpun sinni enda ekki bundnir
markaðslögmálunum með sama hætti. Þau voru
ófá ríkin í Austur–Evrópu sem voru leiðandi í
kvikmyndagerð og áttu sín gullaldarár á tímum
járntjaldsins og mætti hér tína til Pólland, Júgó-
slavíu, Ungverjaland og Tékkóslóvakíu – og
meira að segja í Sovétríkjunum gerðu leikstjórar
sem Andrei Tarkovskí kvikmyndir sem aldrei
hefðu fengist fjármagnaðar í landi frelsisins. Það
óttuðust því margir kvikmyndaunnendur um
framgang kvikmyndalistarinnar í Austur–
Evrópu þegar gömlu Sovétríkin liðuðust í sundur
og kommúnistar misstu tangarhald sitt á austur
hluta álfunnar. Enda kom það á daginn að í sum-
um ríkjum, jafnvel þar sem umskiptin voru frið-
samleg líkt og í Búlgaríu, lagðist innlend kvik-
myndaframleiðsla því sem næst af og
kvikmyndahúsum fækkaði stórum, en Holly-
wood–myndir lögðu undir sig tjöld þeirra sem
eftir tórðu. Og fyrstu árin voru hasarmyndir
með áherslu á vafasamt stórborgarlíf áberandi í
kvikmyndagerð austan járntjaldsins, líkt og
frelsið fælist í því að apa eftir formúlum Holly-
wood. En á undanförnum árum – eigum við að
segja á nýrri öld – hefur kvikmyndagerð í mörg-
um fyrrverandi kommúnistaríkjunum (eða brot-
um þeirra) tekið að blómstrað. Þótt erfitt sé að
alhæfa má a.m.k. segja að hún fjarlægi sig ekki
síður vestrinu en gamla austrinu. Hún glímir oft
við sársaukafulla fortíð en uppgjörið einkennist
af fagurfræðilegri spennu, krafti og dýnamík. Og
hún getur verið miskunnarlaus með eindæmum,
sbr. rúmensku myndina 4 mánuðir, 3 vikur og 2
dagar (2007, Cristian Mungiu) sem sigraði á
Cannes í fyrra. Hvert kvikmyndatímaritið á fæt-
ur öðru hefur nýverið hampað þessari endur-
lífgun og er nýjasta dæmið um það forsíðugrein
júni–heftis breska kvikmyndatímaritsins Sight
& Sound sem nefnist “Cinema of the New
Europe.“ Það “nýja“ í stað “austur“ er auðvitað
til marks um breytta pólitíska stöðu álfunnar
sem og fjölmörg ný ríki hennar (þótt sumum
kunni heitið að bera of mikinn keim af áróðri
Bandaríkjanna í aðdraganda Írakstríðsins þar
sem þeir stilltu upp nýrri Evrópu gagnvart
þeirri gömlu), en kristallar einnig nýjabrum
þeirrar kvikmyndagerðar sem um er fjallað í
greininni. Ekki skyldu þó afskrifuð tengslin við
fortíðina enda hafa nýlega verið frumsýndar
kvikmyndir eftir gullaldarleikstjórana Andrzej
Wajda, Jirí Menzel og Miklós Jancsó, og kannski
má líta á leikstjóra sem Bela Tarr sem nokkurs
konar brú á milli þeirra og ungu leikstjóranna
sem hafa farið svo mikinn á undanförnum árum.
Þónokkur fjöldi af myndum þeirra hefur verið
sýndir á Alþjóðlegu kvikmyndahátíðinni í
Reykjavík og mætti nefna hér sérstaklega alla
þrjá vinningshafa verðlauna hátíðarinnar “Upp-
götvun ársins“ frá því að þau voru fyrst veitt ár-
ið 2005: Dauði Hr. Lazarescu (2005, Cristi Puiu,
Rúmenía), Grbavica (2006, Jasmila Zbanic, Bosn-
ía–Herzegovína) og Ferð Isku (2007, Csaba Bol-
lók, Ungverjaland). Í þessum kvikmyndum birt-
ist fullkomin andhverfa glansmyndar þeirrar
nýju Evrópu er bar fyrir augum í Eurovision–
keppninni nú um síðustu helgi.
SJÓNARHORN » Í þessum kvikmyndum birtist fullkomin andhverfa glans-
myndar þeirrar nýju Evrópu er bar fyrir augum í Euro-
vision–keppninni nú um síðustu helgi.
Kvikmyndagerð Evrópu hinnar nýju
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
Í
talska kvikmyndin Bróðir minn er
einkabarn (Mio fratello e figlio unico)
hefur vakið talsverða athygli á kvik-
myndhátíðum og í listabíóum en hún
leitast við að varpa ljósi á pólitískan
umbrotatíma á Ítalíu á sjöunda og átt-
unda áratug síðustu aldar í gegnum litríka fjöl-
skyldusögu. Myndin var tilnefnd til Evrópsku
kvikmyndaverðlaunanna í fyrra, en í henni gefur
að líta hugleiðingu um fjölskyldulíf, ítalska þjóð-
arsál og átakamikla fortíð í leikandi og ljóðrænni
framsetningu leikstjórans Daniele Luchetti.
Myndarinnar var beðið með nokkurri eft-
irvæntingu þegar hún var sýnd á Cannes í fyrra,
en hún fylgir að mörgu leyti í kjölfar kvikmynd-
arinnar Rjómi æskunnar (La Meglio gioventù)
sem varð eitt af umtalaðri verkum kvik-
myndahátíðarinnar í Cannes árið 2003, og vann
þar Un Certain Regard-verðlaunin. Rjómi æsk-
unnar er skrifuð af sömu handritshöfundum og
standa að Bróðir minn er einkabarn, þeim
Sandro Petraglia og Stefano Rulli, en fyrr-
nefnda kvikmyndin er um sex klukkutíma löng,
djúptæk umfjöllun um hugmyndafræðileg og
persónuleg umbrot í lífi ítalskra bræðra sem
spannar tímabilið frá árinu 1963 fram til sam-
tímans.
Hið persónulega og hið pólitíska
Bróðir minn er einkabarn er að mörgu leyti til-
brigði við Rjóma æskunnar, en þar koma fyrir
áþekk frásagnarminni. Sögð er saga tveggja
bræðra úr verkamannafjölskyldu í borginni Lat-
ina, þeirra Manrico (Luca Zingaretti) og Accio
Benassi (Elio Germano), sem lenda á öndverðum
meiði í pólitískri afstöðu. Manrico er meðlimur í
hreyfingu róttækra kommúnista á meðan Accio
hneigist til fasima og lendir í slagtogi með flokki
ungra fasískra hægrimanna sem horfa með
söknuði aftur til reglu- og agastjórnar Mussol-
inis. Bræðurnir eru engu að síður nánir og
tengjast þeir ekki síst í gegnum ást á sömu kon-
unni, yfirstéttarstúlkunni Francescu sem hefur
gengið í raðir ungliðahreyfingar kommúnista og
er yfir sig ástfangin af eldhuganum og fríðleiks-
piltinum Manrico. Systir þeirra bræðra, Vio-
letta, er einnig í ungliðahreyfingunni, og má
e.t.v. segja að daður Accios við fasisma sé nokk-
urs konar uppreisn yngsta barnsins í fjölskyld-
unni gagnvart ofurvaldi eldri systkina. Þannig
gera eldri systkinin allt hvað þau geta til þess að
tuska litla bróður til og berja vitleysuna út úr
honum, en hann herðist aðeins fyrir vikið.
Accio er raunar aðalsögupersóna mynd-
arinnar, en samfélagslegum átakapólum sög-
unnar er miðlað í gegnum þroska- og uppvaxt-
arsögu hans. Þannig má segja að aðstandendur
myndarinnar forðist markvisst að framsetja
pólitísk umfjöllunarefni myndarinnar á beinan
hátt, hinu pólitíska er þess í stað miðlað í gegn-
um hið persónulega. Atriði á borð við það sem
sýnir Accio grúfa sig yfir alúðlega útbúna máls-
verði í eldhúsi móður sinnar meðan uppreisnir
’68 kynslóðarinnar fylla
fréttatímana í sjónvarpinu, er dæmi um þessa
nálgun.
Accio má að mörgu leyti líkja við Stein Elliða í
Vefaranum mikla frá Kasmír. Hann er leitandi
gáfnaljós sem týnir sér í og strandar á hverju
trúar- og hugmyndakerfinu á fætur öðru. Sem
unglingur sýnir Accio klassískum fræðum
óheyrilegan áhuga, áður en hann ákveður að
ganga í klaustur, bróður sínum Manrico til mik-
illar fyrirlitningar. Það tímabil tekur þó skjótt
enda þegar erfðasyndin reynist óviðráðanleg og
það eru kynni Accio af sannfæringarmanninum
Mario sem koma honum í kynni við fasismann.
Rótlaus heimur
Áhugi Accio á klassískri fagurfræði er e.t.v. rót-
in að daðri hans við fasískt trúboð, og þá ekki
síst undirliggjandi þrá eftir því að flýja óreiðu
fjölskylduheimilisins. Fjölskyldan býr við
þröngan kost í þriggja herbergja íbúð í húsi þar
sem sprungnir veggirnir eru að hruni komnir, en
Benassi-fjölskyldunni er gert að búa áfram í nið-
urníddu húsinu, vegna spillingar húsnæðisyf-
irvalda sem neita að afhenda þegnum sínum
lykla að nýjum verkamannabústöðum sem þeir
eiga rétt á, til þess eins að geta krafið fólkið um
reglulegar mútugreiðslur. Accio les sér til um
neo-klassíska byggingarlist fasista og kann
skyndilega að meta Latina, borgina sem hann
býr í, en hún var byggð upp snemma á fjórða
áratugnum á tímum fasistastjórnarinnar. Kvik-
myndin fer með áhorfandann í sjónrænt ferða-
lag um byggingararfleifð fasismans í Latina, í
atriði sem tjáir jafnframt þrá Accios eftir rök-
legri festu og húsum sem ekki eru að liðast í
sundur, þrá eftir röklegri umgjörð í rótlausum
heimi.
Manrico reynist hins vegar sá af bræðrunum
tveimur sem verður ósveigjanlegur í hug-
myndafræðilegu afstöðu sinni, því eftir því sem
Accio þroskast snýr hann baki við ofbeldi og yf-
irvaldsdýrkun félaga sinna í fasistaklíkunni.
Manrico gengur hins vegar sífellt lengra í þeirri
sannfæringu sinni að tilgangurinn helgi meðalið
og brátt tekur hann að feta vafasamar brautir
sem yngri bróðirinn horfir á gagnrýnum augum.
Óvænt bylting gegn kerfinu sem á sér stað undir
lok myndarinnar er síðan áhugaverður hápunkt-
ur þeirrar spurningar sem liggur eins og rauður
þráður í gegnum myndina, þ.e. hver sé rétta að-
ferðin til þess að umbylta kerfisbundnu órétt-
læti.
Auk þess að varpa ljósi á umrótatíma í ítölsku
samfélagi og þá óuppgerðu fortíð sem fasista-
tímabilið og síðari heimsstyrjöldin skildu eftir
sig má segja að Bróðir minn er einkabarn vísi
ekki síður til samtímans. Spillt stjórnvöld,
stjórn- og samfélagskerfi sem er á mörkum þess
að virka, og óuppgerð fortíð eru vandamál sem
blasa við Ítölum í dag. Þar kallast myndin enn
og aftur á við Rjóma æskunnar sem leitast við að
draga upp samfellu milli eftirstríðskynslóð-
arinnar á Ítalíu og samtímans. En þó svo að
gagnrýnendur séu tregir til þess að líkja Bróðir
minn er einkabarn saman við hina lofuðu Rjómi
æskunnar þykja myndirnar báðar dæmi um
kraftinn sem einkennir ítalska kvikmyndagerð
um þessar mundir.
Hús að hruni komið
Í ítölsku kvikmyndinni Bróðir minn er einkabarn
gefur að líta hugleiðingu um fjölskyldulíf,
ítalska þjóðarsál og átakamikla fortíð í leikandi
og ljóðrænni framsetningu.
Bræðurnir Manrico er í hreyfingu róttækra
kommúnista á meðan Accio hneigist til fasima.