Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.2008, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Gauta Kristmannsson
gautikri@hi.is
A
lkunna ljóðlínu
Snorra Hjart-
arsonar,
„[l]and, þjóð og
tunga, þrenning
sönn og ein“
henda menn oft
á lofti við hátíð-
leg tækifæri þegar þeir vilja mæra
íslenska tungu og þjóð og er það ekki
illa til fundið. Í aðeins örfáum orðum
bindur skáldið saman grunnþætti ís-
lensks þjóðernis, sem vitanlega verð-
ur að einhverju leyti heilagt með orð-
inu „þrenning“. En þetta margfræga
ljóð er eftirtektarvert fyrir fleira en
fyrstu ljóðlínuna því þegar nánar er
að gáð má sjá að bragarháttur kvæð-
isins er sonnetta, en uppruna þess
háttar má rekja til Ítalíu, nánar til-
tekið 14. aldar skáldsins Petrarca
sem stundum hefur verið kallað „fað-
ir húmanismans“. Ljóð Snorra er þó
rammíslenskt að því leyti að skáldið
heldur í stuðla og höfuðstafi og fylgir
þar með fordæmi listaskáldsins góða
sem fyrst var til að þýða þennan
bragarhátt inn í íslenska menningu
með fyrstu og þekktustu sonnettu ís-
lenskrar bókmenntasögu, „Ég bið að
heilsa“ og hefst á þeirri ekki minna
frægu ljóðlínu „Nú andar suðrið
sæla vindum þýðum“ og er ég ekki
frá því að vindarnir sælu og þýðu séu
ekki síður vísan til þeirra ítölsku
menningar sem Jónas er að flytja inn
í þá íslensku með því að beita þessum
fræga bragarhætti, sem einnig gerði
garðinn frægan í höndum Shake-
speares.
Ekki stendur til að fara í djúpa
bókmenntalega greiningu hér og nú
þótt það væri vafalaust spennandi
einnig þegar um er að ræða tvö svo
vel ort ljóð. Mér komu þau hins veg-
ar í hug þegar ég fór að velta fyrir
mér þýðingum og túlkun á vegum
ESB, svo ólíklega sem það kann að
láta í eyrum.
ESB og menningin
Mikið hefur verið skeggrætt um að
Íslendingar gangi hugsanlega inn í
Evrópusambandið á undanförnum
vikum. Reyndar hefur þetta verið
rætt töluvert undanfarin ár, en mikið
hefur einnig verið haft fyrir því að
ýta málinu út af dagskrá eins og
kunnugt er. Ég ætla ekki heldur að
fara út í þá sálma hér enda umræðu-
efnið annað. Það hefur þó vakið
furðu mína hversu þrönga sýn marg-
ir hafa á þetta mál. Gott dæmi um
það er grein eftir Jón Sigurðsson,
fyrrverandi formann Framsókn-
arflokksins, sem birtist í Morg-
unblaðinu á dögunum undir titlinum
„Tími umsóknar er kominn“. Þessi
grein er langt frá því að vera ein um
þetta, en hún tekur saman um-
ræðuna hingað til með mjög skýrum
hætti. Jón segir: „Full aðild Íslands
að ESB snertir fjögur svið sér-
staklega: landbúnað, sjávarútveg og
fiskveiðiauðlindina, peninga-
málastefnu og gjaldmiðilinn, og síð-
ast en ekki síst fullveldi Íslands“
(29.04.08, 22).
Þetta er örlítið jarðbundnara en
hinir skáldlegu óðir (þið fyrirgefið
vonandi þessa nýju fleirtölumynd),
en að mínum dómi sýna þessi fjögur
svið, sem Jón tiltekur, gapandi holu í
allri umræðunni um hugsanlega að-
ild Íslands að ESB, en það eru menn-
ingarmálin almennt og ekki síst hlut-
ur íslenskrar tungu, en segja má að
hún sé grundvöllurinn að því menn-
ingarlega fullveldi sem við öðl-
uðumst löngu áður en hið lagalega
fullveldi fékkst viðurkennt. Vel má
færa rök fyrir því að án tungunnar
og menningararfsins hefði baráttan
fyrir lagalega fullveldinu orðið miklu
erfiðari en annars.
Það er ekki úr vegi að velta fyrir
sér muninum á hinu menningarlega
og lagalega fullveldi eins og það birt-
ist í táknkerfi þjóðarinnar og yf-
irvalda. Segja má að hvort tveggja
fullveldið eigi sér sérstakan hátíð-
isdag, fullveldisdaginn 1. desember
og 16. nóvember, Dag íslenskrar
tungu. Formlega er 1. desember
miklu mikilvægari dagur, hann er
t.d. frídagur í skólum, en ekki Dagur
íslenskrar tungu. Táknrænt er sá
síðarnefndi þó miklu mikilvægari; ég
þekki það af muninum á hátíðahöld-
unum í kringum báða þessa daga. 1.
desember ár hvert mætir í Hátíðasal
stjórn stúdentaráðs og kannski tíu
hræður til viðbótar og það eru haldn-
ar nokkrar mjög svo gleymanlegar
ræður. 16. nóvember eru hins vegar
hátíðahöld í skólum landsins, alls
kyns verkefni eru kynnt, það eru
málþing víða um borg og land, verð-
laun afhent og svo mætti lengi telja.
Menningarlegur kraftur Dags ís-
lenskrar tungu er margfaldur á við
fullveldisdaginn, kannski vegna þess
að hið menningarlega fullveldi er
hreinlega mikilvægara en það full-
veldi sem menn skilgreindu í lögum
árið 1918 og hefur gengið sér gjör-
samlega til húðar heilli heimsstyrj-
öld og einu köldu stríði síðar.
En menningarmálin eru víðtækari
en svo að þau snerti aðeins hátíða-
höld til að fagna tilvist íslenskrar
tungu; kannski tala menn ekki eins
mikið um þau í tengslum við ESB að-
ild vegna þess að við erum að miklu
leyti fullgildir aðilar að ESB í menn-
ingar- og menntamálum. Skólakerfið
allt og ekki síst háskólarnir njóta
nánast til fulls allra þeirra kosta sem
fylgja því að starfa innan ESB og hef
ég stundum heyrt því fleygt að þeir
sem til þekkja hér á landi vilji helst
ekki tala um hversu mikill hreinn
peningalegur gróði er af því sam-
starfi hjá háskólunum a.m.k., svo
ekki sé minnst á þann þekkingarlega
hag sem við höfum af samstarfsverk-
efnum með evrópskum háskólum,
þar sem íslenskir fræðimenn standa
jafnfætis öðrum í Evrópu við styrk-
umsóknir og njóta jafnvel sérstakrar
velvildar, vegna þess að íslenska er
eitt af „minna útbreiddum tungu-
málum“ í Evrópu og það getur jafn-
vel verið til bóta við umsókn um sam-
starf í kennilegri eðlisfræði. Þessu
öllu hefur EES samstarfið skilað
okkur og því er kannski minni þrýst-
ingur frá menningargeira samfélags-
ins að gerast aðilar að Evrópusam-
bandinu en annars væri.
„Lýðræðishallinn“ og
tungumálin
En við stöndum þó ekki menning-
arlega að fullu jafnfætis grönnum
okkar í Evrópu í þessu tilliti og það
er einmitt á sviði tungumálsins sem
nánast aldrei er talað um. Það teng-
ist á vissan hátt einhverju sem kallað
hefur verið „lýðræðishalli“ ESB, tré
sem mikið er veifað af andstæð-
ingum ESB aðildar og notað er til að
gefa í skyn að „fullveldismissirinn“
við fulla aðild felist í því að lýðræð-
islega kjörnir fulltrúar Íslands hafi
ekkert lengur um örlög landsmanna
að segja. Hinir benda á að við tökum
upp mikið af lögum og reglum ESB
nú þegar án þess hafa nokkuð um
Íslensk tunga og ESB
Eftir að hafa kynnt sér málstefnu Evrópusambandsins vandlega segir
greinarhöfundur að aðild að sambandinu myndi hafa mikil áhrif á stöðu ís-
lenskrar tungu til hins betra og þannig myndi menningarlegt fullveldi
þjóðarinnar verða enn sterkara en áður.
„Land, þjóð og tunga“