Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.2008, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.2008, Blaðsíða 11
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2008 11 Eftir Þröst Helgason throstur@mbl.is JPV útgáfa sendir nú frá sérnýja spennusögu eftir Ray- mond Khoury, höfund Must- erisriddarans sem kom út á síð- asta ári. Bókin heitir Griðastaður og sem fyrr sækir Khoury efnivið aftur í aldir og vefur saman við at- burði úr nútím- anum. Bókin kemur út beint í kilju og það er Salka Guð- mundsdóttir sem þýðir. Napólí árið 1750. Í skjóli myrk- urs ryðjast þrír vopnaðir menn undir forystu prinsins af San Se- vero inn í höll eina og krefjast þess að íbúi hennar ljóstri upp leyndarmáli sem hann einn þekk- ir. En hann sleppur og eftir stendur prinsinn, heltekinn af trylltri löngun til að komast yfir leyndarmálið. Bagdad árið 2003. Í brennandi eyðimerkurhitanum rekst herfylki í eftirlitsferð á leynilega rann- sóknarstofu þar sem tugir karla, kvenna og barna hafa verið myrtir á hryllilegan hátt. Vísindamað- urinn sem ber ábyrgð á voðaverk- inu kemst undan en skilur eftir vísbendingu, dularfullt tákn sem virðist búa yfir ógnarmætti. Í Berút er fornleifafræðingnum Evelyn Bishop rænt og Mia dóttir hennar leggur upp í háskalega ferð til að finna hana og komast að leyndarmáli táknsins.    Lífsorð heitir ný ljóðabók eftirSteinþór Jóhannsson. Þetta er sjöunda ljóðabók höfundar. Bókin inniheldur 24 ljóð, eina smásögu og eina örsögu.    Meðal efnis í vorhefti Skírniser grein um hið svokallaða „stóra málverkafölsunarmál“, hug- leiðing Páls Skúlasonar um menn- ingu og markað þar sem Páll styðst við hugmyndir Sigurðar Nordals í gagnrýni sinni á þá taumlausu markaðshyggju, sem hann telur hafa verið ríkjandi hér- lendis undanfarin ár. Í Skírni er þess jafnframt minnst að 100 ár eru liðin frá fæðingu Steins Stein- arr og skrifar Kristín Þórarins- dóttir ítarlega um Tímann og vatnið, en hún byggist m.a. á óbirtu efni úr fórum frænku sinn- ar og ekkju Steins, Ásthildar Björnsdóttur. Jón Karl Helgason birtir ritgerð um Vikivaka, sér- stæðasta verk Gunnars Gunn- arssonar, og Ásta Kristín Bene- diktsdóttir skrifar um Dægurvísu Jakobínu Sigurðardóttur.    Í nýju hefti Tímarits Máls ogmenningar er leitað svara við eftirfarandi spurningum: Er menningararfurinn óhollur ef vel er að gáð? Bjargaði ungur Íslend- ingur pólitískum föngum á Spáni með séríslenskri fífldirfsku á 6. áratugnum? Er Brúðguminn verkið sem Tsjekhov ætlaði sér alltaf að skrifa? Það kom út bók handa börnum um mannát fyrir síðustu jól. Af hverju varð ekki allt vitlaust? Fjórtán hækur eftir Vilborgu Dagbjartsdóttur, ortar til heiðurs Helga Hálfdanarsyni, eru birtar í heftinu en Helgi færði Íslend- ingum þennan sjarmerandi brag- arhátt. Önnur ljóð eru eftir Sig- urð Ingólfsson, Guðrúnu Hannesdóttur, Ögmund Bjarna- son, Óttar M. Norðfjörð og Kára Pál Óskarsson. En smásagan að þessu sinni er angurvær stemning eftir Jón Atla Jónasson. BÆKUR Eftir Björn Þór Vilhjálmsson vilhjalmsson@wisc.edu Nokkuð er um liðið síðan menning-arspekingurinn franski Roland Bart-hes lýsti miðlægri stöðu höfundarinssem helstu tálsýn bókmenntaumræð- unnar og gekk þannig í stuttri ritgerð af rithöf- undastéttinni dauðri. Staða höfundarins var nú reyndar þegar tekin að veikjast mjög á þessum tíma og mætti því e.t.v. segja að Barthes hafi frek- ar ýtt við líkinu en drepið höfundinn, og það þá hrunið ofan í gröf sem þegar var búið að taka. En höfundurinn hefur átt erfitt uppdráttar á síðustu áratugum, og bókmenntirnar ekki síður, og mörg- um hefur þótt heppilegt að tengja víðtækar breyt- ingar í menningarframleiðslu og neyslu við grein- argerð Barthes, skrif þessa helsta táknfræðings samtímans hafa því öðlast miðlægt og afar tákn- rænt gildi. Hitt er svo annað en ekki óskylt mál að erfitt er að láta staðar numið þegar búið er að farga höfundinum og ætla mætti að röðin kæmi næst að lesandanum. Sú er líka raunin en í bók sinni Death of the Critic sem kom út nýverið lýsir Ronan McDonald, bókmenntaprófessor við ensk- an háskóla, yfir dauða ákveðinnar tegundar af les- endum, þ.e.a.s. gagnrýnendastéttarinnar. Þetta gerir McDonald að vísu ekki í meinfýsn- um tilgangi, ætlunin er að bregða birtu á veika stöðu gagnrýnandans í samfélaginu en að mati McDonalds hefur hún komið til vegna þess að há- skólafræðimenn hafa einangrast. Fræðimenn mynda grundvöll faglegrar umræðu um listir og vill McDonald meina að innkoma ‘teóríunnar’ svo- kölluðu í hugvísindadeildir víða um heim hafi haft afdrifaríkar afleiðingar. Hér ber að taka fram að með þessu hugtaki vísar McDonald til heim- spekiskotinnar listaumræðu sem fór að verða fyr- irferðarmikil á sjöunda áratug liðinnar aldar og má segja að gangi út á að spyrja nýrra spurninga. Ekki var talið nóg að spyrja hvort ljóðið væri gott og útskýra af hverju svo væri heldur var spurt um ástæður þess að við spyrjum svona spurninga. Að mati McDonalds kjarnast vandinn þarna. Ekki er lengur spurt um gæði, fræðimenn dæma ekki heldur greina og þegar umræða um gæði, sköp- unarmátt og dirfsku andans er gerð útlæg missir gagnýnandinn tilverurétt sinn. Hann er aðeins að tala við aðra gagnrýnendur. Meðan fræðimenn eru uppteknir af því að miðla nýjustu kenningunni til kollega sinna í tímaritum sem fáir lesa myndast að mati McDonalds tómarúm sem er síðan fyllt af bloggurum, sem er endanleg niðurlæging menn- ingarumræðunnar. Gagnrýnandinn talar tungu- mál sem enginn skilur, til að mynda lakönsku, og bloggarinn kemur heldur ekki óbrenglaðri setn- ingu frá sér, en af öðrum ástæðum. Gagnrýnand- inn er því dauður í þeim skilningi að hinn klassíski menningarviti sem á var hlustað er horfinn. Líkt og Nietzsche gerði þegar hann sakaði Evr- ípídes um að hafa myrt harmleikinn sviðsetur McDonald menningarlegt morðmál, og sam- kvæmt honum var gagnrýnandinn myrtur af menningarfræðingum heimsins. Þetta er ekki ný niðurstaða, og rökstuðningur McDonalds er að mörgu leyti kunnuglegur. Ástæðan fyrir því að bók hans hefur hlotið þá athygli sem raun ber vitni tengist frekar því að blikur eru á lofti varð- andi listaumræðu í fjölmiðlum en að meira þurfi að segja um menningarstríðin. Helstu dagblöð Bandaríkjanna eiga það til að mynda sameiginlegt að draga saman seglin í umfjöllun sinni um menn- ingu, hætt er með bókakálfa og ódýrara er að kaupa dóma af Reuters en hafa gagnrýnendur í vinnu. Umfjöllun styttist og stjörnugjöf færist í aukana. Ég held að í þessu samhengi sé full ástæða til að hafa áhyggjur af heilsufari gagnrýn- andans (og listamannsins) en rökvísin sem liggur þessari þróun að baki tengist póstmódernistum harla lítið. Dauði gagnrýnandans »Ekki er lengur spurt um gæði, fræðimenn dæma ekki heldur greina og þegar umræða um gæði, sköpunarmátt og dirfsku andans er gerð útlæg missir gagnýnandinn tilverurétt sinn. Hann er aðeins að tala við aðra gagnrýnendur. ERINDI Eftir Björn Þór Vilhjálmsson vilhjalmsson@wisc.edu B andaríski sakamálahöfundurinn Patricia Cornwell er þekkt fyrir bókaröð sína um réttarmeina- fræðinginn Kay Scarpetta en fyrstu fjórar bækurnar hafa kom- ið út á íslensku. Nú nýverið bætt- ist sú fimmta við, Dauðrabýlið (The Body Farm), í þýðingu Atla Magnússonar. Ýmislegt við Cornwell vekur athygli og á köfl- um er sem lífshlaup hennar eigi sitthvað sameig- inlegt með skáldskapnum. Þannig blandaðist hún fyrir nokkrum árum inn í alvarlegt glæpamál þar sem starfsmaður Alríkislögreglunnar var ákærð- ur fyrir að leggja á ráðin um mannrán. Fyr- irhugað fórnarlamb var eiginkona alríkislögreglu- mannsins og var hann að lokum dæmdur í ríflega 20 ára fangelsi. Þegar nánar var grafist fyrir um málavöxtu kom í ljós að eiginkonan hafði átt í ást- arsambandi við Cornwell, og eiginmaðurinn tryllst af afbrýðisemi. Þessu máli var mikið haldið á lofti í fjölmiðlum á sínum tíma og Cornwell var stundum framsett sem eins konar tálkvendi, hættulegt femme fatale, og er því óhætt að segja að höfundarímynd hennar hafi tekið ýmsum breytingum í gegnum tíðina. Árið 2002 sendi hún svo frá sér bók um Jack the Ripper, eða Kobba kviðristu, þar sem viðruð er ný kenning um hver morðinginn hafi í raun verið. Cornwell bendir á myndlistarmanninn Walter Sickert en bókinni var almennt fálega tekið. Við lifum á gervihnattaöld Fimmta Scarpetta-bókin er sem sagt komin út á íslensku en segja má að þýðing sjálfrar seríunnar sé langt á eftir áætlun. Cornwell er duglegur rit- höfundur og nýjasta Scarpetta-bókin kom út í fyrra. Dauðrabýlið er hins vegar frá 1994 og síðan þá hafa tíu bækur bæst við. Undir venjulegum kringumstæðum ætti tímamismunurinn milli út- gáfu og íslenskrar þýðingar ekki að skipta neinu máli, bókmenntir eldast jú furðu vel. Skáldsögur Cornwell falla þó ekki í flokk tímaheldinna skáld- verka og er þar að nokkru leyti um að kenna því sem sumir vilja meina að sé helsti styrkleiki höf- undar, tækniþekkingin. Cornwell byggir saka- málasögur sínar á grunni tæknilegrar úrvinnslu sakamála, aðalpersónan er vísindamaður og „nýju“ bókinni, Dauðrabýlinu, er einkar umhugað um tölvukerfi Alríkislögreglunnar bandarísku. Í ljósi þess að um er að ræða bók sem rituð er fyrir 14 árum, og tölvur og tölvukerfi úreldast hratt, er viðbúið að lesandi þýðingarinnar velti stundum vöngum yfir því hvernig notkun nútímalegrar upplýsingatækni sem valdtækis hefur tekið stakkaskiptum á liðnum árum. Á tímum Bush og hans kumpána er tölvukerfið sem hér er kynnt til sögunnar hreinn og klár forngripur. Þegar að sér- sviði aðalpersónunnar, réttarmeinafræðingsins Scarpetta, kemur á bókin vafalaust við samskonar vandamál að stríða. Í því tilviki hef ég hins vegar hvorki þekkingu né áhuga á raunveruleikaeftirlík- ingunni til að dæma um útkomuna. Þó er málið ekki útkljáð með því að segja að Cornwell sé óskáldlegt skáld. Samkvæmt nýjustu bókinni á hún að vísu erfitt með að skrifa sennilegar sam- ræður milli fólks og því nánara sem fólkið á að vera þeim mun ósennilegri verða samræðurnar. Þá gengur henni illa að skapa spennu, eða áhuga, á söguþræðinum og enn ver gengur henni að búa til persónur sem ekki orka fjandsamlega á les- anda. Höfundur nær flugi þegar fjallað er um tæknilegt umhverfi atburða og glæpa en, eins og áður segir, er skáldverkið á íslensku tæpum tveimur áratugum á eftir kúrfunni á því sviði. Miklu sniðugra væri að þýða nýjustu bækurnar fyrst, sýnist mér, og bíða með gömlu innslögin þar til síðast. Hetjan og höfundurinn Myrkur vetur eftir breska rithöfundinn Andy McNab sem nýlega kom út í þýðingu Brynjars Arnarsonar á það svo sameiginlegt með Dauðra- býlinu að vera umhugað mjög um nútímalega tækni, möguleikana sem felast í henni og ógnina. Hér segir frá sérsveitarmanninum Nick Stone sem fær það hlutverk ásamt samstarfskonu að koma í veg fyrir hryðjuverkaárás en illmenni bók- arinnar hyggjast hleypa af stað sjúkdómsfaraldri í London með því að dreifa lungnabólgubakteríu. Nick Stone er harðsvíraður leigumorðingi á veg- um ríkisins en inn í frásögnina blandast persónu- leg vandamál og bókin kemur stundum á óvart hvað tilþrif á þessu síðara sviði varðar. Höfundur leitast við að skapa spennu með því að stilla upp togstreitu milli persónulegrar ábyrgðar aðal- persónunnar á ungum skjólstæðingi sínum og nauðsyn þess að hugsa um stóra samfélags- samhengið. Leynilegt starf Stones þvælist með öðrum orðum fyrir skyldum hans í einkalífinu. Þetta er ekki frumleg uppstilling en McNab setur hana ágætlega fram í fyrstu, eða fram á bls. 63. Þar leikur McNab af sér með slíkum stæl að ómögulegt reynist í framhaldinu að hafa samúð eða áhuga á Stone, og þar með missir bókin flugið. Athyglisvert er að kynna sér bakgrunn höfund- arins. Andy McNab er kynntur til leiks eins og hann sé sögupersóna úr einni af bókunum sínum. Á Wikipedia-síðu tileinkaðri honum kemur m.a. fram að McNab sé fyrrum sérsveitarmaður og hafi verið heiðraður fyrir störf sín í ríkari mæli en dæmi eru um. Þá er McNab dulnefni og enginn veit hvað höfundurinn í raun heitir. Því er lýst hvernig McNab komi ávallt fram skyggður í sjón- varpsviðtölum, svo ekki sé hægt að greina andlits- drætti. Ástæðan er sú að fjölmörg hryðjuverka- samtök vilja hann feigan. Þekking hans á innviðum leyniþjónustuheimsins á einnig að vera slík að varnarmálaráðuneytið í Bretlandi krefst þess að fá að sjá allt sem hann skrifar áður en það er gefið út svo hægt sé að ganga úr skugga um að ekki sé óvart verið að ljóstra upp ríkisleynd- armálum. Á síðunni er herþjónustu McNabs einn- ig lýst með miklum tilþrifum. Allt er þetta hluti af ímyndarsköpun og miðast við að gefa fjarstæðu- kenndum skáldskapnum veruleikatryggingu, Andy veit um hvað hann talar þegar hann skrifar sínar síð-Bond sögur. Jafnvel er hægt að ímynda sér að þegar Nick Stone setjist í helgan stein taki hann upp þá iðju að skrifa skáldsögur. Og þær verði þá ansi líkar þeim sem McNab skrifar. Einnig er ljóst að Stone mun þurfa að taka sér dulnefni sem myndi þá vafalaust svipa eitthvað til nafnsins Andy McNab, o.s.frv. Hér er sem sagt skemmtilega langt gengið í því að búa til sniðuga höfundarímynd og hægt er að bera virðingu fyrir því hversu vel hefur tekist til, þótt ætla megi að afrekaskráin hér að ofan sé verulega orðum auk- in. Í kröppum dansi Tvær spennusögur hafa komið út nýverið, Dauðrabýlið eftir Patricia Cornwell og Myrkur vetur eftir Andy McNab, sem báðar fjalla um möguleika og ógnir nútímalegrar tækni. Þetta eru bækur sem leitast við að skemmta lesendum en athyglisvert er að þegar að viðtökum þeirra kemur er persóna höfundarins í báðum tilvikum fyrirferðarmikil. Andy McNab Hylur andlit sitt því að fjölmörg hryðjuverkasamtök vilja hann feigan. Patricia Cornwell „Höfundur nær flugi þegar fjallað er um tæknilegt umhverfi atburða.“

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.