Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.2008, Blaðsíða 11

» Það er í sjálfu sér ekkert
nýtt að halda því fram að
Snorri hafi haft áhrif á bók-
menntir nítjándu aldarinnar. Þó
hafa íslenskir fræðimenn verið
feimnir við að halda því fram að
Snorri hafi haft mikil áhrif á
evrópska vísu.
Snorri, Gamla testa-
mentið og Hómer
lensku og norrænu samhengi.
Halldór Blöndal, þáverandi forseti Alþingis,
liggur hins vegar ekki á skoðunum sínum og
segir í formálsorðum: „Snorri Sturluson er með-
al fremstu sagnfræðinga, sem uppi hafa verið.“
Bók Aarnes er ein af þremur sem Vid-
arforlaget í Ósló gaf út í vikunni um Snorra
Sturluson og verk hans. Ein bókin inniheldur
greinar um ævi og verk Snorra og heitir Høvd-
ingen. Ritstjórar eru John Ole Askedal og
Klaus Johan Myrvoll. Þrettán fræðimenn nálg-
ast Snorra frá ýmsum hliðum. Þeirra á meðal
eru Vésteinn Ólason, sem fjallar um samtíma
Snorra, manninn og verk hans, og Steingrímur
Njálsson, sem segir í greininni Snorri í skól-
anum að hann hafi haft metnað til þess að kenna
samtíð sinni og eftirkomendum eitthvað mik-
ilvægt en sömuleiðis til þess að ráða og ríkja á
þeim sviðum sem hann athafnaði sig, bæði í
heimi bókmennta og pólitíkur. Hann skrifar um
stjórnmálasögu en gefur eftirkomendum einnig
ráð um það hvað þeir skuli gera og hvað ekki.
Þriðja bókin er norsk þýðing Anne Holts-
mark á Eddu Snorra Sturlusonar í útgáfu As-
bjørns Aarnes. Þýðingin kom fyrst út árið 1950
en það er systir hennar sem myndskreytti.
Þessi áhugi Norðmanna á Snorra er merki-
legur í ljósi þess að hann er íslenskur. En Norð-
menn eru kannski fyrir vikið ekki með neina
minnimáttarkennd gagnvart honum. Getum við
lært eitthvað af því?
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Norræn rómantík á öll rætur sínar íSnorra Sturlusyni en verk hans vorugerð aðgengileg fyrir stærri les-endahóp í Evrópu með þýðingu
Svisslendingsins Paul-Henri Mallet á frönsku
árið 1756. Á grundvelli þess hversu mikilvægur
Snorri er fyrir rómantíkina má halda því fram
að hann sé einn af þremur stoðum nútímabók-
menningar á Vesturlöndum. Hinar tvær eru
Gamla testamentið, sem hefur verið kallað
hetjuljóð gyðinga, og Hómer, sem inngangur að
grískrómverskum fornbókmenntum.
Þetta eru ekki mín orð heldur gróf þýðing á
káputexta nýrrar bókar Asbjørns Aarnes, pró-
fessors í evrópskum bókmenntum við Óslóarhá-
skóla, Lyset i nord – Et Snorre-album.
Íslendingur myndi seint ef nokkurn tímann
kynna Snorra með þessum stórkarlalega hætti.
Erfitt er að segja af hverju. Það er ólíklegt að
okkur skorti sjálfstraust. Kannski erum við
bara lítil í okkur þegar kemur að stóra sam-
henginu.
Í bókinni sýnir Aarnes fram á áhrif verka
Snorra á norræna og evrópska rómantík. Hann
veltir einnig fyrir sér túlkun norrænna goð-
sagna og segir að það megi ekki aðeins finna
áherslu á styrk, mátt og æru í verkum Snorra
heldur og andstæður þeirra.
Það er í sjálfu sér ekkert nýtt að halda því
fram að Snorri hafi haft áhrif á bókmenntir
nítjándu aldarinnar. Þó hafa íslenskir fræði-
menn verið feimnir við að halda því fram að
Snorri hafi haft mikil áhrif á evrópska vísu. Að
segja hann einn af þremur stoðum nútímabók-
menningar á Vesturlöndum er staðhæfing sem
sennilega hljómar sem oflof í eyrum íslenskra
fræðimanna.
Til samanburðar má skoða hvernig Snorri er
kynntur í Ritsafni Snorra Sturlusonar sem kom
út hjá Máli og menningu árið 2002 með tilstyrk
Alþingis Íslendinga. Vésteinn Ólason skrifar ít-
arlegan inngang að verkinu. Hann fjallar meðal
annars um áhrif Snorra en fyrst og fremst í ís-
ERINDI
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JÚNÍ 2008 11
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
JPV hefur gefið út bókina Dexterdáðadrengur eftir Jeff Lindsay í
þýðingu Ísaks Harðarsonar. Bókin
er önnur í röðinni um hjartagóða
raðmorðingjann Dexter Morgan.
Hann ætti að vera
flestum kunnugur
af skjánum en
sjónvarpsþættir
hafa verið gerðir
um raunir hans.
Blóðslettufræð-
ingurinn og rað-
morðinginn Dex-
ter þarf nú að
takast á við annan
morðingja. Sá er sálsjúkur og með
fullkomið handbragð og skilur eftir
sig slóð fórnarlamba í Miami. Fljót-
lega verður ljóst að þörf er á
ófreskju til að sigrast á ófreskjunni.
Á meðan Dexter eltist við morðingj-
ann verða hinar dökku hliðar að
haldast leyndar fyrir kærustunni og
samstarfsfólki. Mun Dexter ná
morðingjanum eða verður hann á
undan að finna Dexter?
Jeff Lindsay hefur á ógleyman-
legan hátt tekist að koma hinu
margbrotna eðli raðmorðingjans til
skila. En um leið gerir hann lesand-
ann ábyrgan þátttakanda í frásögn-
inni.
  
Brennholtsútgáfan hefur sent frásér bókina DADA Collage and
Memoirs, æviminningabrot Franks
Ponzis listsagnfræðings (1929-2008).
Höfundur segir
frá æskuárum
sínum og upp-
vexti í fjölskyldu
ítalskra innflytj-
enda í Pennsylv-
aníuríki í Banda-
ríkjunum og frá
listnámi í New
York og í Oxford-
háskóla. Í New
York kynntist
hann mörgum þekktum dadaistum
og öðrum listamönnum, sem flúið
höfðu nasismann í Evrópu. Frank
segir frá fyrstu starfsárum sínum
við Guggenheimsafnið, um gerð
kvikmyndar um byggingu þess og
um listaverkasafn Josephs Hirs-
horns. Hann kvæntist íslenskri eig-
inkonu sinni í New York, þau ákváðu
að flytjast til Íslands, nema land í
Mosfellsdal og þar átti hann heimili
til æviloka.
Eftir Frank liggja bækur um Ís-
land á fyrri öldum byggðar á sýn er-
lendra listamanna í málverkum og
ljósmyndum, einnig ótal greinar um
margvísleg efni tengd listum og
sögu íslenskrar menningar-
arfleifðar.
Eins og fram kemur í titli bók-
arinnar eru minningabrot Franks í
anda collage-mynda DADAistanna
þar sem óvænt atburðarás og tilvilj-
anir ráða för.
Bókin er rituð á ensku, er 237
blaðsíður með 24 síðum af ljós-
myndum.
  
Hið íslenska bókmenntafélag hef-ur nú látið hljóðrita upplestur
úr þremur Lærdómsritum Bók-
menntafélagsins.
Fyrsta hljóð-
bókin er Birt-
íngur eftir Vol-
taire, sem
Halldór Laxness
þýddi. Forspjall
að verkinu ritaði
Þorsteinn Gylfa-
son prófessor.
Önnur hljóð-
bókin er Zadig
eða örlögin, einnig eftir hinn franska
Voltaire. Hefðbundin útgáfa verks-
ins sem Lærdómsrits kom út í maí
síðastliðnum. Hólmgrímur Heið-
reksson þýddi verkið, en inngangur
er eftir Ásdísi R. Magnúsdóttur.
Nýjasta hljóðbókin sem nú kemur
fyrir almenningssjónir er Síðustu
dagar Sókratesar eftir Platon. Verk-
ið hefur að geyma þrjú af áhrifa-
mestu ritum Platons, Málsvörn Só-
kratesar, Kríton og Faídon.
BÆKUR
Sókrates
Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@gmail.com
A
ðalpersóna Feuchtgebiete er hin
átján ára Helen Memel. Hún ligg-
ur á sjúkrahúsi eftir að hafa slas-
að sig við misheppnaðan enda-
þarmsrakstur. Hún bíður eftir
heimsókn fráskilinna foreldra
sinna og elur þá von í brjósti að fá þá til að taka
saman á nýjan leik. Á meðan hún liggur á spít-
alanum fer hugur hennar á flug og ferðast um
svæði sem allajafna eiga að liggja í þagnargildi.
Teljast þessi svæði oftast fremur ómeyjarleg.
Hún veltir vöngum og rifjar upp eigin reynslu af
atriðum eins og líkamsrakstri, sjálfsfullnæg-
ingum, margvíslegum útgáfum kynlífs, hægðum
og almennri úrgangslosun, tíðablóði, grefti og
ígerðum, kláða o.fl. sem hefir með líkamann að
gera. Þar að auki lætur hún hjúkrunarfræðing-
inn Robin, sem hún verður hrifin af, ljósmynda á
sér endaþarmsopið eftir aðgerð og safnar avó-
kadó–kjörnum, sem þjóna í og með kynferð-
islegum tilgangi. Svo veltir hún fyrir sér öfga-
fullri hreinlætisáráttu samfélagsins sem hún
hefir sagt stríð á hendur …
Tabútrampandi
Höfundur þessa tabútrampandi eða -upphefjandi
skáldverks er hin þrítuga Charlotte Roche.
Charlotte þessi er nokkuð þekktur persónuleiki í
þýsku samfélagi og var það einnig áður en þetta
fyrsta skáldverk hennar leit dagsins ljós. Hefur
hún helst unnið sér til tekna að hafa farið fremur
óhefðbundnar leiðir í sjónvarpinu, þar sem hún
starfar sem kynnir. Var hún til dæmis kölluð hin
sérvitra „Queen of German Pop Television“ og
hefir hlotið eitthvað af verðlaunum á því sviði.
Að auki hefir hún fengist við tónlist, leikið í kvik-
myndum og farið í upplestrarferðir með þemað
reðurmeiðsli. Í gegnum tíðina hefir hún einnig
komið sér milli tanna fólks fyrir ögrandi hegðun
og ummæli. Hún hefir t.a.m. talað opinskátt um
kynlífshegðun sína og eiturlyfjanotkun gegnum
tíðina.
Skáldsaga hennar er svo auðvitað ekki til þess
fallin að fólk finni sér annað umræðuefni. Verkið
hefir enda fengið mikla umfjöllun og á þá eðli-
lega innhald bókarinnar stóran hlut að máli.
Einnig spilar inn í að Charlotte ku hafa reynt á
eigin skinni 70% prósent af því sem Helen upp-
lifir. Slíkt vekur alltaf áhuga.
Táknmynd nýrrar kynslóðar femínista
Verkið sem slíkt telst þó vart nýmæli. Fjölmarg-
ir rithöfundar hafa gegnum tíðina verið á þessum
slóðum. Má í því samhengi minnast á Philip Roth
og Mikael Torfason, sem hafa átt það til að vera
einkar grafískir og ögrandi í verkum sínum,
ásamt því að dvelja við það sem allajafna á sér
stað handan við luktar dyr salernisins.
Það verður þó að teljast nýmæli að það er, í
það minnsta, ekki oft sem verk sem leggur slíka
ofuráherslu á gróteska hætti mannlegrar tilveru
nýtur slíkrar hylli. Og samkvæmt bóksölum í
Þýskalandi eru það allar kynslóðir sem verða sér
úti um téð verk. Einnig er bókin um margt
kynnt sem táknmynd nýrrar kynslóðar fem-
ínista, sem Charlotte tilheyrir. Kynslóð sem set-
ur sig til dæmis ekki upp á móti klámi, eða þeim
fantasíum sem klámiðnaðurinn ber á torg. Svo er
Charlotte ekki á móti vændi, finnst bara að það
mætti vera meira af vændiskarlpeningi á mark-
aðinum.
Það sem verkið setur sig þó upp á móti og er
kynnt sem opinber tilgangur þess er hin svokall-
aða Ameríkuvæðing kvenlíkamans. Er verkið
skrifað til að ganga markvisst gegn þeim stöðl-
um sem fegurðariðnaðurinn vill „normalísera“,
steypir konur í sama mót og stuðlar að geð-
flækjum þeirra vegna eigin líkama. Felur þessi
væðing m.a. í sér fjarlægingu líkamshára,
minnkun skapabarma (auk hinna hefðbundnari
brjóstastækkana og „botox-fyllinga“) o.s.frv. Inn-
an þessa ramma er svo einnig úthýsing venju-
legrar líkamslyktar og það ofurhreinlæti sem
reynt er að innprenta kvenþjóðinni í ríkari mæli
en karlpeningnum; að „óæðri“ endi kvenkynsins
sé á einhvern hátt skítugri en karlkynsins og
þarfnist því stöðugs hreinsunarviðhalds. Þessu
öllu er sagt stríð á hendur.
Gengur alltaf skrefi lengra
Charlotte hefir sjálf sagt að hún hafi viljað skrifa
um líkamann og kynhneigðir og hún láti Helen
tala blákalt um hluti sem flestar konur treysti
sér ekki til að impra á. Heldur hún því fram að
margar séu þær allt að því ófærar um að ræða
kynfæri sín, kynlífsfantasíur og þrár. Raunar
ætlaði hún sér fyrst að skrifa einhvers konar
áróðursbækling gegn fegurðarstöðlunum en
fannst það fulldauft.
Það er enda svo að Helen er einkar öfgafull
persóna og gengur alltaf skrefi lengra í orðum
sínum, sem flest öll snúast á einn eða annan hátt
um áðurnefnd atriði. Tónninn er sleginn strax á
blaðsíðu 8 með setningunni: „Svo langt aftur sem
ég man hef ég haft gyllinæð.“ Í framhaldi af því
koma heimspekilegar vangaveltur um líkams-
úrgang, sem hún á til að gæða sér á, slím sem
hún á til að breiða á almenningssalernissetur,
endaþarmssamfarir, venjubundnari kynmök og
sjálfsflekkun, blóð og tíðablóð (blandað kynlífi),
hægðir (blandaðar kynlífi) og þar fram eftir göt-
unum. Í raun er sagan af því að Helen vilji koma
foreldrum sínum saman á nýjan leik, sem og
önnur atriði sem tæpt er á, algjört aukaatriði.
Aðalatriðið er hin áráttukennda og ýkta hegðun
hennar sem stríðir gegn viðurkenndum sam-
félagsgildum.
Eins mikill áhugamaður og undirritaður er um
líkamsvellandi bókmenntir, þá verður þetta stagl
talsvert leiðigjarnt eftir fyrstu fimmtíu síðurnar
eða svo. En verkið telur 220 síður. Því sem bók-
menntaverk er þetta ekki merkilegur pappír
verður að segjast. Sem fyrirbrigði er verkið þó
athyglisvert; verk sem sameinar allar kynslóðir í
tabúunum og fær þær e.t.v. til að velta vöngum
yfir „gillz-væðingu“ líkamans. Væðingu sem rek-
ur upp stríðsöskur gegn hinu feita, slappa, há-
ruga og óhreina. Og ef ekki þá verður þetta verk
og höfundur þess allavega eitthvað áfram milli
tannanna á fólki og mun án vafa halda sölu-
sigurgöngu sinni áfram á alþjóðavettvangi.
Tabútrampandi skáldverk
Ein mest selda bók í heiminum um þessar mund-
ir, ef ekki sú mest selda, er skáldsagan
Feuchtgebiete (mætti þýða sem Rakasvæðið).
Um er að ræða umdeilda þýska skáldsögu sem
gerir „óæðri“ líkamsstarfsemi, sem allajafna er
ekki meðal vinsælustu umræðuefnanna í fjöl-
skyldumatarboðunum, að umfjöllunarefni …
Hefur texti bókarinnar verið nefndur kúk-og-
piss-prósi af gagnrýnendum.
Vangaveltur um Gillz-væðingu „Sem fyrirbrigði
er verkið þó athyglisvert; verk sem sameinar allar
kynslóðir í tabúunum og fær þær e.t.v. til að velta
vöngum yfir „gillz–væðingu“ líkamans. “