Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.2008, Qupperneq 2

H
vað er listrænt?
Einhver sagði að það sem væri list-
rænt liti út fyrir að vera ekki eins og
það ætti að vera.
En það er ekki síður listrænt þegar fólki
þykir eitthvað vanta.
Ef það vantar til dæmis samhengi þá hlýtur
það að vera listrænt. Ef það vantar niðurstöðu
þá hlýtur það að vera listrænt. Ef mótífið
vantar hlýtur það að vera listrænt. Ef plottið
vantar hlýtur það að vera listrænt.
En hið listræna er ekki það sama og listin
sjálf.
Hið listræna er hugmyndir fólks um hvað
list sé. Listin kemur þeim hugmyndum ekki
endilega við og ef til vill alls ekki.
Fyrri tilgátan um hið listræna bendir til
þess að maður hafi fjarlægst listina, hætt að
fylgjast með. Ef maður fær það á tilfinn-
inguna að eitthvað sé ekki eins og það eigi að
vera þá er það að öllum líkindum sökum þess
að maður sér ekki hvernig hluturinn er í raun
og veru.
Seinni tilgátan um hið listræna vísar
kannski ekki síst til þess að listin sjálf hefur
fjarlægst almenning, og kannski er hún í eðli
sínu fjarlæg almenningi. Ef manni finnst eitt-
hvað vanta bendir það sennilega til þess að
maður sjái ekki það sem aðrir sjá, samhengið,
mótífið, boðskapinn. Mann vantar lykilinn að
verkinu, lykilinn að skilningnum – eitthvað
blasir við en maður kemur ekki auga á það.
Hugsanlega eru báðar þessar tilgátur mjög
takmarkaðar. Þær eru líka neikvæðar og að
vissu leyti algerlega rangar.
Þegar talað er um að eitthvað sé listrænt
getur það til að mynda stundum merkt að
hluturinn sé fagur. Og þegar við segjum að
hluturinn sé fagur hljótum við að skynja hann
sem heilan og skiljanlegan – það er allt eins
og það á að vera og allt er á sínum stað.
En ef við köllum eitthvað listrænt í þeirri
merkingu að það sé fagurt er þá þar með sagt
að hluturinn sé list?
Þarf list að vera fögur?
Eða getur hún hreinlega verið ljót?
Ef list verður að vera fögur þá getur hið
listræna verið list.
Ef list getur hins vegar verið ljót þá kemur
hið listræna listinni ekki endilega við, eins og
áður var haldið fram. trostur@mbl.is
Listin og hið listræna
Ef list getur verið ljót þá kemur hið listræna listinni ekki endilega við
VITINN
ÞRÖSTUR HELGASON
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 2008
2 LesbókSKOÐANIR
J
ón Ólafsson,
heimspekingur
og prófessor við
Háskólann á Bifröst,
flutti fyrirlestur á
málþinginu „Ábyrgð,
vald og þjóð“ sem
haldið var á vegum
Reykjavíkurakademí-
unnar í Háskólabíói
laugardaginn 25.
október. Þar gerði
hann að umræðuefni vímu útrásarinnar og benti
á að hún væri ekki einvörðungu bundin við ís-
lenskt banka- og viðskiptalíf, áróður stjórnmála-
manna eða kaupæðið sem rann á þjóðina. Vís-
inda- og fræðasamfélagið tók einnig þátt í
útrásaræðinu. Jón segir í fyrirlestrinum, sem
finna má á heimasíðu hans á netinu:
„Mig langar að enda á annarri sögu, sem á
sinn hátt tengist útrásinni. Fyrir rúmlega tveimur
árum tók ég þátt í hugarflugsfundi á vegum
Rannsóknamiðstöðvar Íslands sem var ætlað að
styðja við stefnumótun á sviði vísinda. 50 manna
hópur eyddi tæplega tveimur dögum í að setja á
blað hugmyndir sínar um hvar Ísland yrði statt á
hinum ýmsu sviðum vísinda. Svo voru hugmynd-
irnar kynntar. Það merkilega við þær var að þátt-
takendurnir töldu að á mörgum sviðum vísinda
yrði Ísland beinlínis leiðandi innan nokkurra ára.
Þetta átti jafnvel við um svið sem alls ekki tengd-
ust þeim efnum sem Íslendingar hafa sérþekk-
ingu á, það er fiski, eldgosum og handritum.
Þetta er merkilegt vegna þess að hér var ekki
um útrásarvíkinga að ræða heldur vísinda- og
fræðasamfélagið sem er í eðli sínu íhaldssamt
fyrirbæri og sýnir betur en margt hversu djúpt
víma útrásarinnar náði.“ gudnieli@hi.is
S
koðanir eru mál málanna í íslenskum
fjölmiðlum um þessar mundir. Og
það er nægt framboð. Um helgina
bjóða ljósvakar upp á að minnsta kosti 7
þætti sem miðla skoðunum fólks. Í dag má
benda á Vikulokin og Krossgötur á Rás 1. Í
fyrramálið er þáttur Sigurjóns M. Egils-
sonar, Sprengisandur, á Bylgjunni kl. 10.30.
Spaugstofan er sannarlega þáttur með
skoðun en hún fer að vanda í loftið eftir
fréttir í kvöld. Markaðurinn á Stöð tvö er
nýr spjallþáttur í umsjón Björns Inga
Hrafnssonar. Silfur Egils er líklega lífseig-
astur þess konar þátta og Mannamál sem
sent er út kl. 19.30 á sunnudögum hefur
unnið sér ákveðinn sess.
Líklega hefur markaður fyrir skoðanir
sjaldan verið jafn móttækilegur og um
þessar mundir en stundum virðist þó fram-
boð á álitsgjöfum vera takmarkað.
Fái neytendur sig fullsadda af skoðunum
þá má benda á fyrirtaks afþreyingu á dag-
skrá Stöðvar 2 í kvöld en þar verða sýndar
þrjár kvikmyndir sem ættu að dreifa hug-
anum, Edison með Morgan Freeman, Kevin
Spacey og Justin Timberlake í aðal-
hlutverkum, Pirates of the Caribbean: Dead
Man’s Chest með Johnny Depp í aðal-
hlutverki og Mr. and Mrs. Smith með of-
urparinu Brad Pitt og Angelinu Jolie í aðal-
hlutverkum. throstur@mbl.is
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 PrentunLandsprent
LISTRÆNT ÞEGAR FÓLKI ÞYKIR EITTHVAÐ VANTA.
É
g þekki mann sem starfar í fjármálageir-
anum í Lundúnum. Hann hefur ágætis-
tengsl á Íslandi þótt hann hafi aldrei
unnið í íslenskum fyrirtækjum. Erlendir
peningamenn spurðu hann lengi hvort ekki væri
ráð að fjárfesta í íslensku útrásinni. Allt sem Ís-
lendingar snerta breytist í gull, sögðu peninga-
mennirnir og leið eins og þeim sem stígur upp í
strætó og sér að öll sætin eru upptekin. Félagi
minn svaraði alltaf á sömu lund: Fyrir alla muni
setjið peninga í íslensku útrásina ef þið trúið því
að hæfileikaríkustu fjármálamenn veraldar sé
að finna á þessari litlu eyju langt norður í hafi.
Svarið tók mið af ótrúlegri velgengni íslensku
útrásarfyrirtækjanna sem gerir það sér-
staklega forvitnilegt í mínum huga. Íslending-
arnir virtust hafa dottið niður á bestu viðskipta-
hugmynd í heimi og þeim vegnaði svo vel að
erlendir kollegar störðu í öfund og undrun. Af
þessu dró félagi minn þá ályktun að líklega væri
íslenska leiðin of góð til þess að vera sönn,
a.m.k. ættu menn að hugsa sig tvisvar um áður
en þeir veðjuðu milljörðum á íslenskt fjár-
málavit.
Félagi minn gefur sig út fyrir að vera
raunsæismaður. Hann hefur tamið sér varfærni
í fjárfestingum, sérkennilega varfærni ef nota á
íslenska mælikvarða. Hann er einn af þessum
fjárfestum sem les upp úr orðskviðum Bernards
Baruch fyrir konuna sína á kvöldin. Baruch er
höfundur setninga eins og: „Megintilgangur
hlutabréfamarkaðarins er að gera sem flesta að
fíflum“. Eina leiðin til þess að forðast fíflið sem
blundar innra með hverjum manni er að við-
urkenna tilvist þess.
Íslenskir útrásarprestar sáu ekki fífl þegar
þeir horfðu í spegil. „Menn eiga ekki að tala nið-
ur markaðinn“ þuldu stjórnmálamenn, banka-
stjórar, sérfræðingar á greiningardeildum, við-
skiptajöfrar og aðrir fulltrúar hrikalega
jákvæðra sjónarmiða í hvert sinn sem vottur af
efa greip um sig í einhverju hjarta, eða ef van-
trúarsetningu um íslenskt viðskiptalíf var að
finna langt inni í útlendu blaði. Menn þurftu þó
ekki að óttast að slíkt ranghugmyndaraus næði
eyrum þjóðarinnar. Það var útilokað að tala
neitt niður á Íslandi góðærisáranna, meira að
segja vatnið virtist renna upp í móti nema þegar
stóð til að breyta því í ál. Íslenskur belgingur
var endurnýjanlegasta orkuauðlindin, eilífð-
arvél sem gekk fyrir sjálfri sér.
Þetta var tímabil töfra. Man einhver eftir
galdrakörlunum í hugbúnaðarfyrirtækinu Oz
sem voru að gera eitthvað stórkostlegt sem eng-
inn skildi en allir voru vissir um að gengi upp?
Svo má ekki gleyma íslensku fjárfestunum sem
ætluðu að kenna Bretum ýmislegt um rekstur
fótboltafélaga, keyptu Stoke og réðu Guðjón
Þórðarson sem þjálfara. Trú almennings á fyr-
irtækinu var svo mikil að menn keyptu hluta-
bréf í klúbbnum á uppsprengdu verði. Um svip-
að leyti veðjuðu íslenskir stjórnmálamenn á
landnámsgenið með því að samþykkja 20 millj-
arða ríkisábyrgð fyrir deCode. Og almenningur
lét sitt ekki eftir liggja og eignaðist hlut í fyr-
irtækinu sem helgaði krafta sína þjóðareðlinu
sjálfu. Með slíka hugmynd að vopni gat ekkert
farið úrskeiðis. Svona hófst íslenski draumurinn
og við áttum eftir að svífa svo miklu hærra.
Í innganginum að bók sinni Óvenjulegir lýð-
órar og æði sem rennur á hópa segir Charles
Mackay yfirvegaðar þjóðir geta breyst í bí-
ræfna fjárhættuspilara á örskotsstundu og jafn-
vel lagt grundvallartilveru sína að veði, allt í
nafni vonarinnar um skjótfenginn gróða. Bókin
var skrifuð á fyrri hluta 19. aldar og í henni leit-
ast Mackay við að lýsa hjarðeðli mannsins sem
hann telur stýra hættulegustu meinvillunum í
hagsögu mannkyns.
Erfitt er að greina það sem gerst hefur á Ís-
landi undanfarin ár án þess að velta fyrir sér
hugmyndum Mackays um lýðóra. Íslenskir órar
voru þó ekki bundnir við stjórnmála- og fjár-
málalífið, auglýsingaiðnaðinn eða blinda trú á
hagvöxt. Kæfandi jákvæðnin braust líka fram í
íslensku mennta- og menningarlífi. Vöxt ís-
lenska háskólakerfisins má til að mynda auð-
veldlega rekja til sömu hugmyndar og stýrði
þróun fjármálastofnana þó svo að skammtíma
áhættan af ofhitnun menntakerfisins sé vissu-
lega minni. Árið 2006 voru níu háskólastofnanir
á Íslandi sem hlýtur að teljast einsdæmi í ver-
öldinni. Sumir þessir skólar hafa verið nefndir í
sömu andrá og Princeton-háskóli, MIT og Col-
umbia. Slíkur samanburður gerir það að verk-
um að hugmyndir ráðamanna Háskóla Íslands
um að koma honum í hóp 100 bestu háskóla í
heimi virðast næstum hófstilltar. Þó eru þær úr
sama lausa loftinu gripnar. gudnieli@hi.is
Af æði sem rennur á hópa
Morgunblaðið/RAX
Í spéspegli „Íslenskir útrásarprestar sáu ekki fífl þegar þeir horfðu í spegil.“
FJÖLMIÐLAR
GUÐNI ELÍSSON
Íslenskur belgingur var
endurnýjanlegasta orku-
auðlindin, eilífðarvél sem
gekk fyrir sjálfri sér.
ÞETTA HELST
Víma útrásarinnar
Jón „Ísland yrði beinlínis
leiðandi í vísindum.“
Skoðanir
eru málið
Og svo dreifing hugans
MEÐMÆLIN