Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.2008, Blaðsíða 10

arskóla. Bókin er að grunni til
BA-ritgerð hans í íslenskum
bókmenntum við Háskóla Ís-
lands. Bókin ber þess hins vegar
ekki merki. Á henni er enginn rit-
gerðarbragur. Þetta er ævisaga og
raunar ansi fróðleg tilraun á því
sviði. Byrjunin gæti verið úr skáld-
sögu og gefur tilefni til að ætla að
nálgun höfundar verði ekki sagn-
fræðileg, bókmenntafræðileg eða fræði-
leg yfirleitt. Og raunar tekst Níelsi Rúnari
ágætlega að fela aðferðafræðilega anga
rannsóknar sinnar á ævi Dags. Hann leggur
áherslu á frásögnina sem er skiljanlegt því að
fá íslensk skáld hafa sennilega orðið tilefni að
jafnmiklum sögum og sögusögnum og Dagur.
Efni þeirra hefur Níels Rúnar fengið úr bók-
um, blöðum og með viðtölum við fólk sem
þekkti Dag eða umgekkst hann. Á grundvelli
þessa efnis byggir hann sviðsetningar og
samtöl sem hann fléttar inn í ævisög-
una á mjög lipran hátt.
Og Níels Rúnar er sem betur fer
engin tepra þegar kemur að því að
fjalla um einkamál Dags, samband
hans við konur sínar, börn, fjöl-
skyldu og vini sem voru af ýmsu
tagi. „Hann var afskaplega
graður hann Dagur, geysilega
graður,“ segir Níels Rúnar og
segir síðan frá ástaleik þeirra
Dags og Elíasar Marar
skálds, sem er væntanlega
heimildarmaðurinn:
„Þegar Elías kyssti Dag
fór Degi strax að standa.
Og Dagur var enginn
venjulegur maður þegar maður
sá hann beran. Hann
var betur vaxinn nið-
ur en flestir menn.
Með fallegan lim, stóran.
Og mikil eistu. Í faðmlög-
unum sagði Dagur ákveðinn
við Elías: „Ef þú ferð aftan í
mig, þá drep ég þig.“
„Það er engin hætta á því, ég
fer aldrei aftan í neinn, og enginn
fer aftan í mig.““
Nöturlegt en skemmtilegt
Satt að segja er þetta á köflum
svolítið nöturleg lesning. Líf Dags
var ekki alltaf dans á rósum. Hann
naut þess þó að vera sonur manns sem
hugsaði vel um hann, í það minnsta
var Sigurður Thoroddsen alltaf til-
búinn til þess að greiða fyrir sukk son-
ar síns. Dagur eyddi samt ævinni í að
slíta sig frá þessum uppruna, hinum
gáfuðu, menntuðu, borgaralegu Thor-
oddsenum. Hann fékk enda stundum að
heyra það, að hann væri „bara dekurkrakki af
borgarafjölskyldu“. Og að vissu leyti var það
rétt.
En hann var líka alla ævi að glíma við þá
sáru reynslu að móðir hans sveik hann þegar
hann var fimm ára, hún fór þá með hann til
föður síns, skildi hann þar eftir, sagðist ætla
að koma aftur að sækja hann, en hún kom
aldrei aftur.
Þetta er hins vegar fyrst og fremst mjög
áhugaverð lesning og oft skemmtileg. Einna
helst mætti setja út á að Níels Rúnar kafar
ekki mikið í skáldskap Dags eða myndlist.
Hann er fyrst og fremst að skoða ævi manns-
ins, rekja söguna á bak við listamanninn. Þeg-
ar vitnað er til verka hans er það iðulega til
þess að styðja við frásögnina af einhverjum at-
burðum.
Og ef eitthvað, þá verður frásögnin svolítið
brotakenndari eftir því sem líður á ævi Dags.
Samt hefur höfundur ljóslega úr fleiri heim-
ildum að moða þegar nær samtíma okkar líð-
ur. En umfram allt er þetta þó vel skrifuð ævi-
saga og vekur vonir um að höfundurinn eigi
eftir að gera fleira gott. trostur@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 2008
10 LesbókBÆKUR
F
ranski sagnfræðingurinn Fabrice d’Al-
meida er höfundur forvitnilegrar bókar
um tengsl þýsku hástéttarinnar og nas-
ista. Bókin heitir High Society in the Third
Reich (2008) og nýtir höfundur sér óbirt skjöl,
dagbækur og opinber gögn til þess að
leiða lesendur inn í launhelgar
valdsins þar sem forréttindi,
skattaívilnanir og þýfi voru
helsti gjaldmiðillinn.
D’Almeida byrjar á því að skoða
Weimar-tímann þar sem tengsl
Hitlers við menningarelítuna, svo
sem fjölskyldu Richards Wagners,
auðvelduðu honum mjög allan fram-
gang. Í lok þriðja áratugarins hafði
hann mikinn stuðning meðal fína
fólksins í Þýskalandi sem átti ríkan
þátt í því að hann komst til valda 1933.
Fylgispekt yfirstéttarinnar við nasista
varaði allt þar til endalokin blöstu við Hitler
enda endurgalt hann stuðninginn ríkulega með
ýmsum hætti.
D’Almeida sýnir fram á hvernig einstaklingar
í yfirstétt þriðja ríkisins reyndu að yf-
irbjóða hver annan í blindum stuðn-
ingi við Hitler. Í þessum hópi voru
leikarar, aðalsfólk, háttsettir menn í
stormsveitum nasistaflokksins og
diplómatar. Konur tóku ekki síður
þátt í sukkinu en karlar og svo
virðist sem þetta fólk hafi ekki
látið nokkurn skapaðan hlut
spilla veisluhöldunum, hvorki
stríðið, fall Evrópu né útrým-
ingu þjóða.
Bókin veitir ekki aðeins inn-
sýn í menningarsögulegt
tímabil heldur og mannlegt
eðli sem virðast engin takmörk sett.
High Society in the Third Reich | Fabrice d’Almeida
Hitler og þýska yfirstéttin
Hann heilsar, brosir og kinkar kolli
– kunningi og vinur manns –.
Og svikna vináttu sína dylur
með svipmóti hræsnarans.
Góðmennskan og greiðasemin
er gríman hans.
En þótt bróðurþel hans þér bregðast kunni
baráttu þinni í,
og traust þitt á vininum takmarkist nokkuð
taktu ei mark á því.
Hann sver þér að bæta svikin gömlu
– og svíkur á ný.
Sem framliðnir svipir faríseans
fara og koma þeir enn
með hátignarsvip og háðsglott í laumi,
heilsa og kveðja í senn.
Hálfir kunningjar, hálfir vinir,
– og hálfir menn.
Hann –
Ljóðasafn Gunnars
Dal kom út nýlega.
Safnið heitir Vera –
Það ert þú. Ég þakka
þér. Vera heitir fyrsta
ljóðabók Gunnars sem
kom út 1949. Sú nýj-
asta heitir Það ert þú
og kom út á þessu ári.
Hér er birt fyrsta ljóðið
í fyrstu bókinni.
Gunnar Dal
Gaf út fyrstu bók
sína 1949.
Morgunblaðið/Ásdís
N
asisminn virðist ótæmandi uppspretta
bóka. Í vikunni kom út bók Laurence
Rees, Auschwitz – mesti glæpur sög-
unnar í íslenskri þýðingu Jóns Þ. Þór.
Í bókinni er saga útrýmingarbúðanna í
Auschwitz rakin. Þar var ríflega 1,1 millj-
ón manna tekin af lífi á ár-
unum 1941 til 1944. Langflestir
þeirra voru gyðingar en margir
sígaunar og fólk af öðrum kyn-
þáttum og þjóðarbrotum týndi
einnig lífinu.
Flestir þekkja þessa sögu, en
það áhugaverðasta við bók Rees
eru viðtöl við fólk sem lifði vistina í
Auschwitz af sem hann styður frá-
sögn sína með. Einnig ræðir hann við
menn úr hópi illvirkjanna sem störf-
uðu í búðunum.
Sú mynd sem dregin er af Jósef Men-
gele í bókinni minnir nokkuð á þann Hitler
sem bíógestir fengu að kynnast í þýsku kvik-
myndinni Der Untergang fyrir tveimur árum.
Mengele virðist hafa verið eins og tveir menn.
Hann gat verið ljúfur og góður, ekki
síst við börnin, sem hann gaf súkku-
laði og var fyrir vikið kallaður „góði
frændi“. En hann var líka rakið ill-
menni og naut til fullnustu valds-
ins sem hann hafði í Auschwitz
og tækifæranna sem hann fékk
til grimmilegra tilrauna á fólki.
Mengele hafði verið venjuleg-
ur ungur læknir áður en hann
kom til Auschwitz, hann hafði
barist hetjulega á aust-
urvígstöðvunum, hann sann-
ar hve erfitt er að sjá fyrir
hvaða áhrif óvenjulegar að-
stæður hafa á fólk.
Auschwitz – mesti glæpur sögunnar | Laurence Rees
Af „góða frænda“ og fleirum
Æ
visögur og endurminningar voru á
meðal margra bestu bóka síðasta
árs. Minnisbók Sigurðar Pálssonar
kemur fyrst upp í hugann enda
ákaflega vel heppnaður fundur forms og efnis.
Sömuleiðis er fyrsta bindi ævisögu Þórbergs
Þórðarsonar eftir Pétur Gunnarsson eft-
irminnilegt, ÞÞ – Í fátæktarlandinu, einnig
bók Hjálmars Sveinssonar um Elías Mar, Nýr
penni í nýju lýðveldi. Og fleiri mætti nefna.
En það sama er ekki upp á teningnum þetta
haust. Ef eitthvað vantar núna eru það spenn-
andi ævisögur.
Ein bók af þessu tagi vekur þó sérstakan
áhuga, ævisaga Dags Sigurðarsonar eftir
Níels Rúnar Gíslason. Bókin heitir Gott á
pakkið sem virðist viðeigandi titill á
bók um skáldið sem var á
jaðrinum í bæði lífi og list
alla sína tíð og sýndi óhlýðni í
borgaralegu samfélagi sem,
að því er virðist, skildi hvorki
upp né niður í manninum.
Áhrif hans áttu þó eftir að verða
meiri en flestra þeirra sem
fylgdust með úr fjarlægð og
völdu frekar að sigla með
straumnum.
Gott upphaf
Gott á pakkið er fyrsta bók Níelsar
Rúnars Gíslasonar. Hann fæddist
1980 og er kennari í Austurbæj-
Gott á pakkið | Níels Rúnar Gíslason
BÆKUR VIKUNNAR
ÞRÖSTUR HELGASON
Ævi Dags
Morgunblaðið/Júlíus
Dagur Sigurðarson
Dagur 1989, fimm árum
áður en hann lést.